DOI Heft:
Nr. 1
DOI Artikel:Kozakiewiczowa, Helena: Mecenat Jana Łaskiego: (Z zagadnień sztuki renesansowej w Polsce)
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.45619#0020
HELENA KOZAKIEWICZÓW A
II. 7. Widok katedry w Gnieźnie. Ryc. ze Wspomnień Wielkopolski E. Raczyńskiego (1847) wg rys.
z kon. XVIII w. (Fot. Inst. Sztuki PAN)
z r. 1608 mówi nam o rotundzie z palonej cegły31.
Staloryt z w. XIX, wykonany wedle rysunku
z końca w. XVIII32 pokazuje nam tylko bęben i ko-
pułę widoczne ponad drzewami, noszące ślady prze-
budowy barokowo-klasycystycznej (il. 7, 8). Ile na
wierności tego cennego przekazu ikonograficznego
zaciążyła fantazja rysownika i brak precyzji rytow-
nika trudno przesądzić.
Fundamenty kaplicy Łaskiego zostały odkryte
w r. 1931 przy niwelacji terenu przykatedralnego.
Badania wykopaliskowe podjęto w r. 1947, przy czym
ich faza późniejsza miała systematyczny charakter,
jakiego brakło badaniom uprzednim; wyniki opubli-
kował J. Zachwatowicz33. Wykopaliska odsłoniły
w fundamentach okrągły zarys murów budowli
z trzema apsydami na osiach, z wejściem od połud-
nia; pod środkową częścią kaplicy znajdowała się
krypta na planie krzyża (il. 9). Ponieważ do funda-
mentów użyto odłamków cegły i żeber gotyckich,
uznano odsłonięte mury za pozostałość kaplicy Łas-
kiego. Przeciw tej opinii wystąpił W. Dalbor, określa-
jąc Wbrew tym oczywistym faktom odkopane mury
jako fundamenty rotundy romańskiej, na których
Łaski wystawił swoją kaplicę; badacz ten odmówił
planowi jakichkolwiek cech renesansowych34. Po-
wołując się poza tym na pracę Warschauera 35, stwier-
dzał, że Łaski wybudował kaplicę drewnianą, a mu-
rowaną wystawił „w parę lat po jego śmierci kantor
katedry Stanisław Cieński” 36. To również należy spro-
stować: Cieński restaurował istotnie kaplicę Łaskiego,
31 J. Łaski, Liber Beneficiorum ..., Gniezno 1880, s. 9:
Kościół św. Stanisława przez arcybiskupa Jana Łaskiego [...]
na cmentarzu w formie rotundy z cegły palonej wystawiony.
32 E. Raczyński, Wspomnienia Wielkopolski, Poz-
nań 1843, t. III.
33 j, Zachwatowicz. Nowe odkrycia w dziedzinie
architektury romańskiej w Polsce, „Ochrona Zabytków”,
r. I, 1948, nr 1, s. 23—25.
34 W. Dalbor, Wczesnośredniowieczny gród w Gnieź-
nie, „Światowid”, XXI, 1955, s. 187—189.
35 A. Warschauer, Geschichte der Stadt Gnesen,
Poznań 1918, s. 109.
36 w. Dalbor, jw., s. 188.
10
II. 7. Widok katedry w Gnieźnie. Ryc. ze Wspomnień Wielkopolski E. Raczyńskiego (1847) wg rys.
z kon. XVIII w. (Fot. Inst. Sztuki PAN)
z r. 1608 mówi nam o rotundzie z palonej cegły31.
Staloryt z w. XIX, wykonany wedle rysunku
z końca w. XVIII32 pokazuje nam tylko bęben i ko-
pułę widoczne ponad drzewami, noszące ślady prze-
budowy barokowo-klasycystycznej (il. 7, 8). Ile na
wierności tego cennego przekazu ikonograficznego
zaciążyła fantazja rysownika i brak precyzji rytow-
nika trudno przesądzić.
Fundamenty kaplicy Łaskiego zostały odkryte
w r. 1931 przy niwelacji terenu przykatedralnego.
Badania wykopaliskowe podjęto w r. 1947, przy czym
ich faza późniejsza miała systematyczny charakter,
jakiego brakło badaniom uprzednim; wyniki opubli-
kował J. Zachwatowicz33. Wykopaliska odsłoniły
w fundamentach okrągły zarys murów budowli
z trzema apsydami na osiach, z wejściem od połud-
nia; pod środkową częścią kaplicy znajdowała się
krypta na planie krzyża (il. 9). Ponieważ do funda-
mentów użyto odłamków cegły i żeber gotyckich,
uznano odsłonięte mury za pozostałość kaplicy Łas-
kiego. Przeciw tej opinii wystąpił W. Dalbor, określa-
jąc Wbrew tym oczywistym faktom odkopane mury
jako fundamenty rotundy romańskiej, na których
Łaski wystawił swoją kaplicę; badacz ten odmówił
planowi jakichkolwiek cech renesansowych34. Po-
wołując się poza tym na pracę Warschauera 35, stwier-
dzał, że Łaski wybudował kaplicę drewnianą, a mu-
rowaną wystawił „w parę lat po jego śmierci kantor
katedry Stanisław Cieński” 36. To również należy spro-
stować: Cieński restaurował istotnie kaplicę Łaskiego,
31 J. Łaski, Liber Beneficiorum ..., Gniezno 1880, s. 9:
Kościół św. Stanisława przez arcybiskupa Jana Łaskiego [...]
na cmentarzu w formie rotundy z cegły palonej wystawiony.
32 E. Raczyński, Wspomnienia Wielkopolski, Poz-
nań 1843, t. III.
33 j, Zachwatowicz. Nowe odkrycia w dziedzinie
architektury romańskiej w Polsce, „Ochrona Zabytków”,
r. I, 1948, nr 1, s. 23—25.
34 W. Dalbor, Wczesnośredniowieczny gród w Gnieź-
nie, „Światowid”, XXI, 1955, s. 187—189.
35 A. Warschauer, Geschichte der Stadt Gnesen,
Poznań 1918, s. 109.
36 w. Dalbor, jw., s. 188.
10