DOI issue:
Nr. 1
DOI article:Miscellanea
DOI article:Michałowski, Janusz Maciej: Nowe materiały do biografii Feliksa Pęczarskiego
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.45619#0073
JANUSZ MACIEJ MICHAŁOWSKI
NOWE MATERIAŁY DO BIOGRAFII FELIKSA PĘCZARSKIEGO
W Państw. Centr. Archiwum Historycznym w Wil-
nie (Valstybinis Centrinis Istorinis Archyyas Vil-
niuje), w papierach Urzędu Żandarmerii Wileńskiej
(F. 419, ap. 1, nr 356) znajdują się akta sprawy ma-
larza Pęczarskiegox. Możliwość opublikowania tych
materiałów zawdzięczam uprzejmości p. Vladasa
Dremy, który przekazał mi pełny odpis aktów, poda-
nych niżej w tłumaczeniu z języka, rosyjskiego.1 2
1. Pismo naczelnika 4-go Korpusu Żandarmerii w
Wilnie do majora żandarmerii Labri N. 192 z dn.
27 VI1840 r. „Proszę »Wasze Wysdkorodie* o zebra-
nie do dyspozycji wiarygodnych świadectw, czy
rzeczywiście i według czyjego zarządzenia zada-
wane były, opisane w załączonej przy niniejszym
notatce, tortury, przybyłemu w 1839 r. z Warszawy
niememu malarzowi Pęczarskiemu, gdzie i czy
długi okres czasu był on zatrzymany, jakie przy
nim znajdowały się pieniądze i rzeczy, przez kogo
zostały mu one odebrane, czy Pęczarski składał
na takowe postępki zażalenie i kto sprawę tę za-
kończył? O tym, co wykaże Pańskie dochodzenie,
[proszę] zawiadomić mnie z należną dokładnością,
zwracając i wspomnianą notatkę” (k. 2).
„Wychowanek warszawskiego Instytutu Głucho-
niemych, jako malarz portrecista, wyruszył jesienią
zeszłego. 1839 roku, aby odwiedzić gubernie rosyj-
skie i przyjechał do Wilna za paszportem wyda-
nym mu w Warszawie. Po przybyciu do Wilna
został aresztowany przez urzędników policyjnych,
jako podejrzany, gdyż omyłkowo' nie podane było
w paszporcie, że Pęczarski jest niemy i z rozkazu
Gubernatora Cywilnego, lub Vice-Gubernatora był
przesłuchiwany i przymuszany do zeznań okrop-
nymi torturami. Podczas chłostania rózgami i bicia
pałkami złamano mu rękę i po wielokrotnym tor-
turowaniu trzymany był przez trzy miesiące w
więzieniu, a po otrzymaniu informacji z Warsza-
wy, że malarz Pęczarski rzeczywiście jest niemy,
został wysłany etapem jako aresztant do granicy
Królestwa Polskiego, gdzie wypuszczony został na
wolność; przy tym wspomnianego Pęczarskiego
pozbawiono w Wilnie całego mienia, zarówno pie-
1 Autor niniejszej notatki pisał na Uniw. Warszawskim
pod kierunkiem prof. Juliusza Starzyńskiego pracę magi-
sterską o Feliksie Pęezarskim, w oparciu o nią opublikował
artykuł: Feliks Pęczarski w Płocku. „Notatki Płockie”, 1959,
nr 11/12, s. 39—45.
2 W artykule E. Łopacińskiego, Archiwalia do historii
sztuki Wilna wymieniony jest „Pieczarski, b. w. i. malarz
Zebranie informacji o prawomyślności. Sygn. Żandarmerii
R. 1840, F. 17”. („Prace i Materiały Sprawozdawcze Sekcji
Historii Sztuki Tow. Przyjaciół Nauk w Wilnie”, T. III,
Wilno 1938/39, s. 89). P. VI. Drema nie odnalazł, mimo prze-
szukania całego zespołu aktów żandarmerii wileńskiej, ani
innych dokumentów o Pęezarskim, ani żadnych materiałów
o „Pieczarskim”. W rosyjskim tekście dokumentów na-
zwisko malarza zapisywane jest neaaapcKHił. Jak in-
formuje p. VI. Drema, archiwa wileńskie otrzymały nowe
sygnatury wg systemu przyjętego w archiwach radzieckich.
63
NOWE MATERIAŁY DO BIOGRAFII FELIKSA PĘCZARSKIEGO
W Państw. Centr. Archiwum Historycznym w Wil-
nie (Valstybinis Centrinis Istorinis Archyyas Vil-
niuje), w papierach Urzędu Żandarmerii Wileńskiej
(F. 419, ap. 1, nr 356) znajdują się akta sprawy ma-
larza Pęczarskiegox. Możliwość opublikowania tych
materiałów zawdzięczam uprzejmości p. Vladasa
Dremy, który przekazał mi pełny odpis aktów, poda-
nych niżej w tłumaczeniu z języka, rosyjskiego.1 2
1. Pismo naczelnika 4-go Korpusu Żandarmerii w
Wilnie do majora żandarmerii Labri N. 192 z dn.
27 VI1840 r. „Proszę »Wasze Wysdkorodie* o zebra-
nie do dyspozycji wiarygodnych świadectw, czy
rzeczywiście i według czyjego zarządzenia zada-
wane były, opisane w załączonej przy niniejszym
notatce, tortury, przybyłemu w 1839 r. z Warszawy
niememu malarzowi Pęczarskiemu, gdzie i czy
długi okres czasu był on zatrzymany, jakie przy
nim znajdowały się pieniądze i rzeczy, przez kogo
zostały mu one odebrane, czy Pęczarski składał
na takowe postępki zażalenie i kto sprawę tę za-
kończył? O tym, co wykaże Pańskie dochodzenie,
[proszę] zawiadomić mnie z należną dokładnością,
zwracając i wspomnianą notatkę” (k. 2).
„Wychowanek warszawskiego Instytutu Głucho-
niemych, jako malarz portrecista, wyruszył jesienią
zeszłego. 1839 roku, aby odwiedzić gubernie rosyj-
skie i przyjechał do Wilna za paszportem wyda-
nym mu w Warszawie. Po przybyciu do Wilna
został aresztowany przez urzędników policyjnych,
jako podejrzany, gdyż omyłkowo' nie podane było
w paszporcie, że Pęczarski jest niemy i z rozkazu
Gubernatora Cywilnego, lub Vice-Gubernatora był
przesłuchiwany i przymuszany do zeznań okrop-
nymi torturami. Podczas chłostania rózgami i bicia
pałkami złamano mu rękę i po wielokrotnym tor-
turowaniu trzymany był przez trzy miesiące w
więzieniu, a po otrzymaniu informacji z Warsza-
wy, że malarz Pęczarski rzeczywiście jest niemy,
został wysłany etapem jako aresztant do granicy
Królestwa Polskiego, gdzie wypuszczony został na
wolność; przy tym wspomnianego Pęczarskiego
pozbawiono w Wilnie całego mienia, zarówno pie-
1 Autor niniejszej notatki pisał na Uniw. Warszawskim
pod kierunkiem prof. Juliusza Starzyńskiego pracę magi-
sterską o Feliksie Pęezarskim, w oparciu o nią opublikował
artykuł: Feliks Pęczarski w Płocku. „Notatki Płockie”, 1959,
nr 11/12, s. 39—45.
2 W artykule E. Łopacińskiego, Archiwalia do historii
sztuki Wilna wymieniony jest „Pieczarski, b. w. i. malarz
Zebranie informacji o prawomyślności. Sygn. Żandarmerii
R. 1840, F. 17”. („Prace i Materiały Sprawozdawcze Sekcji
Historii Sztuki Tow. Przyjaciół Nauk w Wilnie”, T. III,
Wilno 1938/39, s. 89). P. VI. Drema nie odnalazł, mimo prze-
szukania całego zespołu aktów żandarmerii wileńskiej, ani
innych dokumentów o Pęezarskim, ani żadnych materiałów
o „Pieczarskim”. W rosyjskim tekście dokumentów na-
zwisko malarza zapisywane jest neaaapcKHił. Jak in-
formuje p. VI. Drema, archiwa wileńskie otrzymały nowe
sygnatury wg systemu przyjętego w archiwach radzieckich.
63