DOI Heft:
Nr. 2
DOI Artikel:Sulerzyska, Teresa: Galerie obrazów i "Gabinety Sztuki" Radziwiłłów w XVII w.
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.45619#0101
TERESA SULERZYSKA
GALERIE OBRAZÓW I „GABINETY SZTUKI’’ RADZIWIŁŁÓW W XVII W.*
XVII-wieczne zbiory Radziwiłłów Birżańskich były
świetnym i ciekawym epizodem w historii naszego
kolekcjonerstwa. Na skutek różnych przyczyn sku-
piły się w połowie wieku w jednym ręku, a nawet
w jednym miejscu. Ale już w tym samym stuleciu
zaczęły się rozpraszać i, jak większość naszych ów-
czesnych zbiorów, nie przetrwały nawet w jakiejś
dającej się ująć części. Dalsze ich losy są trudne do
wyśledzenia" i trudna identyfikacja ze znanymi obec-
nie obrazami. Głównym źródłem do poznania tych
zbiorów są ogólnikowe zapisy inwentarzy sporządzo-
nych w celach prawno-gospodarczych k Stanowią one
ciekawy i cenny materiał dla specjalistów z różnych
dziedzin historii kultury, jak i podstawę, na której
można w pewnym stopniu odtworzyć smak, zamiło-
wania i działalność artystyczną członków tego mag-
nackiego rodu. Najobszerniejsze inwentarze z XVII w.
pochodzą z dwóch okresów. W pierwszych, spisywa-
nych w 1656—58 w czasie burzliwych chwil wojny
polsko-szwedzkiej, jest już połączona fortuna obu
ostatnich książąt na Birżach i Dubinkach, tj. Janusza
Radziwiłła, wojewody wił. i hetmana w. ks. lit.
(1612—55) i jego stryjecznego brata Bogusława, ko-
niuszego w. ks. lit. (1620—69).
Ks. Janusz przed zamknięciem się w Tykocinie
wysłał żonę i córkę oraz „jakie mógł ocalić rucho-
mości” do Taurogów koło Tylży; rodzinę wziął póź-
niej na swój dwór Jakub ks. kurlandzki, gdyż wszyst-
kie dobra ks. Janusza zostały skonfiskowane przez
* Przypisy umieszczone są na końcu artykułu. Fragment
inwentarza nr 97 z r. 1671, zawierający spis obrazów, na
który niejednokrotnie powołuję się w niniejszym artykule,
zostanie umieszczony w następnym numerze „Biuletynu”.
wojska litewskie. Wskutek tych okoliczności całym
majątkiem zmarłego brata zaczął zarządzać ks. Bogu-
sław. Cenniejsze obiekty z rezydencji książęcych prze-
syłano wtedy do Elbląga i Torunia, a stamtąd drogą
wodną do „skarbca” do Królewca, gdzie Bogusław
od 1657 r. stale przebywał mianowany przez elektora
brandenburskiego generalnym gubernatorem Prus.
W czasie tej podróży skarby radziwiłłowskie były kil-
kakrotnie spisywane2. Trudno jednak określić w ja-
kim stosunku pozostawała zawartość inwentarzy do
rzeczywistego wyposażenia pałaców książęcych z okre-
su przed „Potopem”, gdyż brak na ogół informacji
o pochodzeniu spisywanych rzeczy. Mamy wśród nich
„skarbiec” z Tykocina wywieziony w 1656 r. częściowo
przez samego Bogusława3, obiekty z pałacu wileń-
skiego zrabowanego w sierpniu 1655 r. przez wojska
moskiewskie przy zdobyciu miasta 4, aparaty do świą-
tyń kiejdariskich, obiekty z Kunstkamery w Lubczu.
Można przypuszczać, że zwieziono tu dla zabezpie-
czenia również zbiory z odległych rezydencji jak
Birże5, Kiejdany i Taurogi, a i inne mniejsze dwory
i zamki, jak Stara Wieś, Kojdanów czy Lubcz za-
wierały m. in. większe lub mniejsze zespoły obra-
zów 6. W samym „dworze murowanym wileńskim”
w latach 1621—28 zapisano ok. 125 obrazów7. Z na-
stępnymi spisami zbiorów Radziwiłłowskich zgroma-
dzonych w Królewcu spotykamy się w kilkanaście lat
później. Po zakończeniu wojny ks. Bogusław stopnio-
wo odzyskuje skonfiskowane majątki brata i m. in.
odbudowuje zniszczony zamek i pałac w Birżach przy
pomocy architekta T. Spinowskiego8. W 1665 r. żeni
się z jedyną córką Janusza, ks. Anną Marią; ich po-
łączone posiadłości utworzyły dominium, o którym
87
GALERIE OBRAZÓW I „GABINETY SZTUKI’’ RADZIWIŁŁÓW W XVII W.*
XVII-wieczne zbiory Radziwiłłów Birżańskich były
świetnym i ciekawym epizodem w historii naszego
kolekcjonerstwa. Na skutek różnych przyczyn sku-
piły się w połowie wieku w jednym ręku, a nawet
w jednym miejscu. Ale już w tym samym stuleciu
zaczęły się rozpraszać i, jak większość naszych ów-
czesnych zbiorów, nie przetrwały nawet w jakiejś
dającej się ująć części. Dalsze ich losy są trudne do
wyśledzenia" i trudna identyfikacja ze znanymi obec-
nie obrazami. Głównym źródłem do poznania tych
zbiorów są ogólnikowe zapisy inwentarzy sporządzo-
nych w celach prawno-gospodarczych k Stanowią one
ciekawy i cenny materiał dla specjalistów z różnych
dziedzin historii kultury, jak i podstawę, na której
można w pewnym stopniu odtworzyć smak, zamiło-
wania i działalność artystyczną członków tego mag-
nackiego rodu. Najobszerniejsze inwentarze z XVII w.
pochodzą z dwóch okresów. W pierwszych, spisywa-
nych w 1656—58 w czasie burzliwych chwil wojny
polsko-szwedzkiej, jest już połączona fortuna obu
ostatnich książąt na Birżach i Dubinkach, tj. Janusza
Radziwiłła, wojewody wił. i hetmana w. ks. lit.
(1612—55) i jego stryjecznego brata Bogusława, ko-
niuszego w. ks. lit. (1620—69).
Ks. Janusz przed zamknięciem się w Tykocinie
wysłał żonę i córkę oraz „jakie mógł ocalić rucho-
mości” do Taurogów koło Tylży; rodzinę wziął póź-
niej na swój dwór Jakub ks. kurlandzki, gdyż wszyst-
kie dobra ks. Janusza zostały skonfiskowane przez
* Przypisy umieszczone są na końcu artykułu. Fragment
inwentarza nr 97 z r. 1671, zawierający spis obrazów, na
który niejednokrotnie powołuję się w niniejszym artykule,
zostanie umieszczony w następnym numerze „Biuletynu”.
wojska litewskie. Wskutek tych okoliczności całym
majątkiem zmarłego brata zaczął zarządzać ks. Bogu-
sław. Cenniejsze obiekty z rezydencji książęcych prze-
syłano wtedy do Elbląga i Torunia, a stamtąd drogą
wodną do „skarbca” do Królewca, gdzie Bogusław
od 1657 r. stale przebywał mianowany przez elektora
brandenburskiego generalnym gubernatorem Prus.
W czasie tej podróży skarby radziwiłłowskie były kil-
kakrotnie spisywane2. Trudno jednak określić w ja-
kim stosunku pozostawała zawartość inwentarzy do
rzeczywistego wyposażenia pałaców książęcych z okre-
su przed „Potopem”, gdyż brak na ogół informacji
o pochodzeniu spisywanych rzeczy. Mamy wśród nich
„skarbiec” z Tykocina wywieziony w 1656 r. częściowo
przez samego Bogusława3, obiekty z pałacu wileń-
skiego zrabowanego w sierpniu 1655 r. przez wojska
moskiewskie przy zdobyciu miasta 4, aparaty do świą-
tyń kiejdariskich, obiekty z Kunstkamery w Lubczu.
Można przypuszczać, że zwieziono tu dla zabezpie-
czenia również zbiory z odległych rezydencji jak
Birże5, Kiejdany i Taurogi, a i inne mniejsze dwory
i zamki, jak Stara Wieś, Kojdanów czy Lubcz za-
wierały m. in. większe lub mniejsze zespoły obra-
zów 6. W samym „dworze murowanym wileńskim”
w latach 1621—28 zapisano ok. 125 obrazów7. Z na-
stępnymi spisami zbiorów Radziwiłłowskich zgroma-
dzonych w Królewcu spotykamy się w kilkanaście lat
później. Po zakończeniu wojny ks. Bogusław stopnio-
wo odzyskuje skonfiskowane majątki brata i m. in.
odbudowuje zniszczony zamek i pałac w Birżach przy
pomocy architekta T. Spinowskiego8. W 1665 r. żeni
się z jedyną córką Janusza, ks. Anną Marią; ich po-
łączone posiadłości utworzyły dominium, o którym
87