DOI issue:
Nr. 4
DOI article:Kronika stowarzyszenia historyków sztuki
DOI article:Frazik, Józef Tomasz: Poglądy na rolę żebra w sklepieniach gotyckich: (Streszczenie referatu wygłoszonego na zebraniu naukowym Oddziału Wrocławskiego w dniu 20.III.1961 r.)
DOI article:Samek, Jan: Wyniki objazdu inwentaryzacyjnego zabytków pow. brzozowskiego, w woj. rzeszowskim (architektura murowana, wyposażenie wnętrz): (Streszczenie części i referatu wygłoszonego na zebraniu naukowym Oddziału Krakowskiego w dniu 2.VI.1959 r.)
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.45619#0444
KRONIKA STOWARZYSZENIA HISTORYKÓW SZTUKI
mywaną przez wysklepki, a częścią
zewnętrzną, profilowaną.
Obserwacja destrukcji żeber o
tego rodzaju połączeniach pozwala
postawić następującą tezę: żebro
jest elementem konstrukcyjnym i to
nie tylko w sklepieniach krzyżo-
wych, ale też w trójpodporowych,
gwiaździstych, gwiaździsto-siecio-
wych i sieciowych. Pomaga wydat-
nie przy wznoszeniu sklepień, a
w gotowym ustroju spełnia rolę
współczynnika bez-
pieczeństwa, który może
się bardzo różnie wyrażać; w okre-
sie wczesnym jest bardziej prze-
sadzony, niż w późniejszym. Oczy-
wiście jak każdy współczynnik bez-
pieczeństwa w normalnych warun-
kach żebro jest nieprzydatne, za-
czyna pracować dopiero w ustroju
zagrożonym.
Ta sama teza może tyczyć także
żeber wiązanych zaprawą na styk
z kapami (połączeń „na sucho”, bez
zaprawy w Polsce nie ma) z zastrze-
żeniem, że luki żeber i zaprawa
nie są uszkodzone przez pożar,
czynniki atmosferyczne, czy przez
wstrząs.
Dociekając stopnia konstrukcyj-
nej przydatności żebra zarówno w
czasie budowy jak i w okresie
późniejszym, trzeba zdawać sobie
sprawę, że określenie: „sklepienie
krzyżowe”, „gwiaździste”, „siecio-
we”, jest dalekie od precyzji, bar-
dzo ogólne, a już wielce szkodliwe
jest sprowadzanie sklepień gotyc-
kich do schematów kolebki, kolebki
z lunetami, czy dwu przenikających
się walców. Tak na przykład skle-
pienia sieciowe są przeważnie nie-
słusznie utożsamiane z kolebką z
lunetami, do której niejako przy-
klejono, czy podwieszono żebra.
Przeoczą się bowiem fakt, że istnie-
ją liczne sklepienia sieciowe po-
dzielone na przęsła kształtowane
kopulasto, a z kolei każde oko sieci
jest przykryte wysklepką mniej lub
więcej wybrzuszoną. Tę samą uwa-
gę da się odnieść i do układów
trójpodporowych, gwiaździstych,
gwiaździsto-sieciowych i in., posia-
dających niezmiernie dużą ilość
wariantów o specyficznych cechach,
które nie mogą być obojętne dla
układu sił w ustroju. Do nich na-
leżą następujące właściwości: kształt
przęsła sklepiennego i ilość pod-
pór, układ żeber w przestrzeni
(a więc pojęty trójwymiarowo, a nie
płasko), sposób powiązania żeber
z wysklepkami, kształt poszczegól-
nych wysklepek, sposób konstruo-
wania wysklepek i układ cegieł
względnie kamieni między żebrami,
nie mówiąc już o takich danych,
jak wszystkie wymiary, a więc
rozpiętości, strzałki, wysokości, gru-
bości itd., oraz cechy wytrzyma-
łościowe i ciężar materiału.
Jednak techniczna rola żeber nie
może przesłaniać bez reszty bada-
czowi dziejów architektury średnio-
wiecznej ich roli dekoracyjnej oraz
innych nie mniej ważnych aspek-
tów: ekonomicznych, estetycznych,
formalnych, ideowych i historycz-
nych. Studia kompleksowe żeber,
a tym samym i sklepień gotyckich
muszą być prowadzone równorzęd-
nie metodami humanistycznymi i
technicznymi; zaś samą syntezę,
opartą już o szeroki materiał do-
wodowy, da się zrobić pc opraco-
waniu szeregu tematów o węższym
zakresie.
JAN SAMEK
WYNIKI OBJAZDU INWENTARYZACYJNEGO ZABYTKÓW POW. BRZOZOWSKIEGO,
W WOJ. RZESZOWSKIM (ARCHITEKTURA MUROWANA, WYPOSAŻENIE WNĘTRZ)
(Streszczenie części I referatu wygłoszonego na zebraniu naukowym Oddziału Krakowskiego w dniu
2.VI.1959 r.)*
II. 1. Brzozów, obronny strych kościoła par. (Fot. J. Samek)
Komunikat o zabytkach powiatu
brzozowskiego przygotowany został
z myślą kontynuowania sprawozdań
z prac inwentaryzacyjnych, które
sygnalizowały dotąd o nieznanych
zabytkach i problemach nasuwają-
cych się w czasie objazdów powia-
tów.
Powiat brzozowski usytuowany
jest w środkowej części woj. rze-
szowskiego, graniczy z powiatami:
rzeszowskim, strzyżewskim, kroś-
nieńskim, sanockim i przemyskim.
Obszar ten należał do ziemi sanoc-
kiej; stanowił dobra biskupstwa
przemyskiego wchodząc w jego
skład od w. XVI. Wschodnią, bar-
* Wyniki inwentaryzacji powiatu
brzozowskiego referowane były przez
autora wspólnie z mgr Marianem Kor-
neckim, który omówił architekturę
drewnianą ora'z zabytki malarstwa,
rzeźby i rzemiosła artystycznego.
420
mywaną przez wysklepki, a częścią
zewnętrzną, profilowaną.
Obserwacja destrukcji żeber o
tego rodzaju połączeniach pozwala
postawić następującą tezę: żebro
jest elementem konstrukcyjnym i to
nie tylko w sklepieniach krzyżo-
wych, ale też w trójpodporowych,
gwiaździstych, gwiaździsto-siecio-
wych i sieciowych. Pomaga wydat-
nie przy wznoszeniu sklepień, a
w gotowym ustroju spełnia rolę
współczynnika bez-
pieczeństwa, który może
się bardzo różnie wyrażać; w okre-
sie wczesnym jest bardziej prze-
sadzony, niż w późniejszym. Oczy-
wiście jak każdy współczynnik bez-
pieczeństwa w normalnych warun-
kach żebro jest nieprzydatne, za-
czyna pracować dopiero w ustroju
zagrożonym.
Ta sama teza może tyczyć także
żeber wiązanych zaprawą na styk
z kapami (połączeń „na sucho”, bez
zaprawy w Polsce nie ma) z zastrze-
żeniem, że luki żeber i zaprawa
nie są uszkodzone przez pożar,
czynniki atmosferyczne, czy przez
wstrząs.
Dociekając stopnia konstrukcyj-
nej przydatności żebra zarówno w
czasie budowy jak i w okresie
późniejszym, trzeba zdawać sobie
sprawę, że określenie: „sklepienie
krzyżowe”, „gwiaździste”, „siecio-
we”, jest dalekie od precyzji, bar-
dzo ogólne, a już wielce szkodliwe
jest sprowadzanie sklepień gotyc-
kich do schematów kolebki, kolebki
z lunetami, czy dwu przenikających
się walców. Tak na przykład skle-
pienia sieciowe są przeważnie nie-
słusznie utożsamiane z kolebką z
lunetami, do której niejako przy-
klejono, czy podwieszono żebra.
Przeoczą się bowiem fakt, że istnie-
ją liczne sklepienia sieciowe po-
dzielone na przęsła kształtowane
kopulasto, a z kolei każde oko sieci
jest przykryte wysklepką mniej lub
więcej wybrzuszoną. Tę samą uwa-
gę da się odnieść i do układów
trójpodporowych, gwiaździstych,
gwiaździsto-sieciowych i in., posia-
dających niezmiernie dużą ilość
wariantów o specyficznych cechach,
które nie mogą być obojętne dla
układu sił w ustroju. Do nich na-
leżą następujące właściwości: kształt
przęsła sklepiennego i ilość pod-
pór, układ żeber w przestrzeni
(a więc pojęty trójwymiarowo, a nie
płasko), sposób powiązania żeber
z wysklepkami, kształt poszczegól-
nych wysklepek, sposób konstruo-
wania wysklepek i układ cegieł
względnie kamieni między żebrami,
nie mówiąc już o takich danych,
jak wszystkie wymiary, a więc
rozpiętości, strzałki, wysokości, gru-
bości itd., oraz cechy wytrzyma-
łościowe i ciężar materiału.
Jednak techniczna rola żeber nie
może przesłaniać bez reszty bada-
czowi dziejów architektury średnio-
wiecznej ich roli dekoracyjnej oraz
innych nie mniej ważnych aspek-
tów: ekonomicznych, estetycznych,
formalnych, ideowych i historycz-
nych. Studia kompleksowe żeber,
a tym samym i sklepień gotyckich
muszą być prowadzone równorzęd-
nie metodami humanistycznymi i
technicznymi; zaś samą syntezę,
opartą już o szeroki materiał do-
wodowy, da się zrobić pc opraco-
waniu szeregu tematów o węższym
zakresie.
JAN SAMEK
WYNIKI OBJAZDU INWENTARYZACYJNEGO ZABYTKÓW POW. BRZOZOWSKIEGO,
W WOJ. RZESZOWSKIM (ARCHITEKTURA MUROWANA, WYPOSAŻENIE WNĘTRZ)
(Streszczenie części I referatu wygłoszonego na zebraniu naukowym Oddziału Krakowskiego w dniu
2.VI.1959 r.)*
II. 1. Brzozów, obronny strych kościoła par. (Fot. J. Samek)
Komunikat o zabytkach powiatu
brzozowskiego przygotowany został
z myślą kontynuowania sprawozdań
z prac inwentaryzacyjnych, które
sygnalizowały dotąd o nieznanych
zabytkach i problemach nasuwają-
cych się w czasie objazdów powia-
tów.
Powiat brzozowski usytuowany
jest w środkowej części woj. rze-
szowskiego, graniczy z powiatami:
rzeszowskim, strzyżewskim, kroś-
nieńskim, sanockim i przemyskim.
Obszar ten należał do ziemi sanoc-
kiej; stanowił dobra biskupstwa
przemyskiego wchodząc w jego
skład od w. XVI. Wschodnią, bar-
* Wyniki inwentaryzacji powiatu
brzozowskiego referowane były przez
autora wspólnie z mgr Marianem Kor-
neckim, który omówił architekturę
drewnianą ora'z zabytki malarstwa,
rzeźby i rzemiosła artystycznego.
420