DOI issue:
Nr. 1
DOI article:Kozakiewiczowa, Helena: Mecenat Jana Łaskiego: (Z zagadnień sztuki renesansowej w Polsce)
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.45619#0022
HELENA KOZAKIEWICZ© WA
11. 9. Plan fundamentów kaplicy grobowej Jana Łas-
kiego w Gnieźnie: Wg pomiarów Zakł. Arch. Pol, PW.
odegrał tu wpływ samego fundatora, najbardziej
prawdopodobnego autora pomysłu wystawienia wol-
nostojącej kaplicy grobowej. Genezy takiego pomysłu
szukać należy w latach rzymskich Łaskiego, zwłasz-
cza 1513—15. W tym czasie wre w Rzymie gorączkowa
praca nad przebudową bazyliki św. Piotra, pomysły
i plany zmieniają się nieustannie, projekty przechodzą
przez ręce papieża i jego dworu, przy którym prze-
cież Łaski przebywa. Ukończone w r. 1502 Tempietto
Bramanta jest obiektem podziwu.
Nie dochowała się do naszych czasów kaplica
p. w. św. Wojciecha, zbudowana w r. 1526 z inicja-
tywy Łaskiego w Skierniewicach na miejscu zrujno-
wanej kaplicy z r. 1367, wzniesionej przez biskupa
Jarosława ze Skotnik. Z opisu wiemy, że była to
również kaplica wolnostojąca, murowana z cegły;
żadnych przypuszczeń co do jej planu wysunąć nie
można 42.
W tym samym niemal czasie, w r. 1525, Łaski
rozpoczął budowę kościoła w rodzinnym Łasku43.
Na miejscu drewnianego, wzniesiono zachowany do
dziś murowany kościół gotycki (ii. 11). Nie powinno
nas to dziwić, choć w świetle wyżej omówionych
fundacji Łaski przedstawia, się nam jako wybitny
i świadomy krzewiciel sztuki renesansowej. Silne
przywiązanie miejscowych sil budowlanych do tra>
dycji i praktyki architektonicznej gotyckiej, zwłasz-
cza w budownictwie kościelnym, a głównie brak
w tym czasie w Polsce — poza Krakowem — war-
sztatów architektonicznych umiejących budować w
nowym stylu zadecydowały niewątpliwie o tradycyj-
nych formach stylowych świątyni w Łasku. Pierwszą
kościelną budowlą renesansową w Polsce będzie wy-
stawiona na nowo w latach 1532—35 przez warsztat
Bemardina De Gianótis i Jana Ciniego katedra
w .Płocku. Lecz i tu w umowie fundator pozostawia
dowolny wybór architektowi, czy Zbuduje kościół
modo antiąuo vel alio ąuem ipse ostendet44.
W kościele w Łasku znajduje się natomiast dzieło
sztuki potwierdzające zasadniczy, czysto renesansowy
charakter mecenatu Jana Łaskiego. Jest to płasko-
rzeźbione tondo z przedstawieniem Marii z Dzieciąt-
kiem ,(il. 12). Utrzymuje się zapewne niesłuszna tra-
dycja, iż jest ono darem papieża Klemensa VII dla
prymasa; stylowo dzieło to związano z warsztatem
florenckim Della Robbiów45. To niewątpliwie po-
chodzące z terenu Włoch tondo wykazuje jednak
bardziej ogólne cechy rzeźby florenckiej końca w. XV,
m. i. wpływy Verocchia; klasa artystyczna, jak na
poziom ówczesnej rzeźby włoskiej, jest średnia. Pła-
skorzeźba z Łaska była zapewne przeznaczona dla
nagrobka: wskazuje na to wyraz smutku w obliczach
i pochylenie w dół głów Marii i Dzieciątka, co tłu-
maczyłoby się umieszczeniem tonda — jak to było
w zwyczaju — ponad sarkofagiem z postacią zmar-
łego.
Poza budowlami sakralnymi wiele starań poświę-
cał Łaski zamkom arcybiskupim i budownictwu
obronnemu. W r. 1511 przebudował zamek w Opa-
tówku, 45a, w r. 1516 powziął zamiar ufortyfiko-
wania kościoła katedralnego w Gnieźnie wraz z jego
otoczeniem. Brak funduszów przesunął te zamiary
na r. 1518; w jakiej mierze doszło do ich realizacji •—
nie wiemy. Na kapitule generalnej w tymże roku
postanowiono też wznieść w pobliżu katedry domum
42 j. Kor y t ko ws k i, jw., s. 723—25.
43 Katalog Zabytków Sztuki w Polsce, t. II, Woj. łódz-
kie, Warszawa 1954, Powiat łaski, opr. M. Kwiczała,
s. 48—50; ks. Rybus, Biblioteka kolegiaty łaskiej, Prace
i materiały historyczne Archiwum diecezjalnego w Łodzi,
I, (1939), z. 2.
44 „Sprawozdania KHS”, IV, 1889, s. II.
45 W. Łuszczkiewicz, Płaskorzeźba Andrzeja della
Robbia w kościele w Łasku, „Spr. KHS”, IX, 1914, z. 3 i 4,
S. 317—330.
45a J. Korytkowski j. w. t. I., s. 81: Castrum
Oppatow archiepiscopale satis prepulere ornatum et refor-
matum modernum per dnurn Joannem ed Lasco.
12
11. 9. Plan fundamentów kaplicy grobowej Jana Łas-
kiego w Gnieźnie: Wg pomiarów Zakł. Arch. Pol, PW.
odegrał tu wpływ samego fundatora, najbardziej
prawdopodobnego autora pomysłu wystawienia wol-
nostojącej kaplicy grobowej. Genezy takiego pomysłu
szukać należy w latach rzymskich Łaskiego, zwłasz-
cza 1513—15. W tym czasie wre w Rzymie gorączkowa
praca nad przebudową bazyliki św. Piotra, pomysły
i plany zmieniają się nieustannie, projekty przechodzą
przez ręce papieża i jego dworu, przy którym prze-
cież Łaski przebywa. Ukończone w r. 1502 Tempietto
Bramanta jest obiektem podziwu.
Nie dochowała się do naszych czasów kaplica
p. w. św. Wojciecha, zbudowana w r. 1526 z inicja-
tywy Łaskiego w Skierniewicach na miejscu zrujno-
wanej kaplicy z r. 1367, wzniesionej przez biskupa
Jarosława ze Skotnik. Z opisu wiemy, że była to
również kaplica wolnostojąca, murowana z cegły;
żadnych przypuszczeń co do jej planu wysunąć nie
można 42.
W tym samym niemal czasie, w r. 1525, Łaski
rozpoczął budowę kościoła w rodzinnym Łasku43.
Na miejscu drewnianego, wzniesiono zachowany do
dziś murowany kościół gotycki (ii. 11). Nie powinno
nas to dziwić, choć w świetle wyżej omówionych
fundacji Łaski przedstawia, się nam jako wybitny
i świadomy krzewiciel sztuki renesansowej. Silne
przywiązanie miejscowych sil budowlanych do tra>
dycji i praktyki architektonicznej gotyckiej, zwłasz-
cza w budownictwie kościelnym, a głównie brak
w tym czasie w Polsce — poza Krakowem — war-
sztatów architektonicznych umiejących budować w
nowym stylu zadecydowały niewątpliwie o tradycyj-
nych formach stylowych świątyni w Łasku. Pierwszą
kościelną budowlą renesansową w Polsce będzie wy-
stawiona na nowo w latach 1532—35 przez warsztat
Bemardina De Gianótis i Jana Ciniego katedra
w .Płocku. Lecz i tu w umowie fundator pozostawia
dowolny wybór architektowi, czy Zbuduje kościół
modo antiąuo vel alio ąuem ipse ostendet44.
W kościele w Łasku znajduje się natomiast dzieło
sztuki potwierdzające zasadniczy, czysto renesansowy
charakter mecenatu Jana Łaskiego. Jest to płasko-
rzeźbione tondo z przedstawieniem Marii z Dzieciąt-
kiem ,(il. 12). Utrzymuje się zapewne niesłuszna tra-
dycja, iż jest ono darem papieża Klemensa VII dla
prymasa; stylowo dzieło to związano z warsztatem
florenckim Della Robbiów45. To niewątpliwie po-
chodzące z terenu Włoch tondo wykazuje jednak
bardziej ogólne cechy rzeźby florenckiej końca w. XV,
m. i. wpływy Verocchia; klasa artystyczna, jak na
poziom ówczesnej rzeźby włoskiej, jest średnia. Pła-
skorzeźba z Łaska była zapewne przeznaczona dla
nagrobka: wskazuje na to wyraz smutku w obliczach
i pochylenie w dół głów Marii i Dzieciątka, co tłu-
maczyłoby się umieszczeniem tonda — jak to było
w zwyczaju — ponad sarkofagiem z postacią zmar-
łego.
Poza budowlami sakralnymi wiele starań poświę-
cał Łaski zamkom arcybiskupim i budownictwu
obronnemu. W r. 1511 przebudował zamek w Opa-
tówku, 45a, w r. 1516 powziął zamiar ufortyfiko-
wania kościoła katedralnego w Gnieźnie wraz z jego
otoczeniem. Brak funduszów przesunął te zamiary
na r. 1518; w jakiej mierze doszło do ich realizacji •—
nie wiemy. Na kapitule generalnej w tymże roku
postanowiono też wznieść w pobliżu katedry domum
42 j. Kor y t ko ws k i, jw., s. 723—25.
43 Katalog Zabytków Sztuki w Polsce, t. II, Woj. łódz-
kie, Warszawa 1954, Powiat łaski, opr. M. Kwiczała,
s. 48—50; ks. Rybus, Biblioteka kolegiaty łaskiej, Prace
i materiały historyczne Archiwum diecezjalnego w Łodzi,
I, (1939), z. 2.
44 „Sprawozdania KHS”, IV, 1889, s. II.
45 W. Łuszczkiewicz, Płaskorzeźba Andrzeja della
Robbia w kościele w Łasku, „Spr. KHS”, IX, 1914, z. 3 i 4,
S. 317—330.
45a J. Korytkowski j. w. t. I., s. 81: Castrum
Oppatow archiepiscopale satis prepulere ornatum et refor-
matum modernum per dnurn Joannem ed Lasco.
12