DOI Heft:
Nr. 1
DOI Artikel:Kurzątkowska, Alicja: Firlejowie - Broniewscy i ich fundacje: Przyczynek do mecenatu Firlejów w XVI i XVII w.
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.45619#0029
FIRLEJOWIE-BRONIEWSCY I ICH FUNDACJE
gnacje, upodabniającym go do wieży mieszkalnej7
nic więcej powiedzieć nie można. Siadów wałów czy
fos dopatrzeć się trudno. Nie ulega natomiast wątpli-
wości, że pałac usytuowano w miejscu z natury
obronnym, na niewielkim wzniesieniu opadającym
ku północy, od wschodu otoczonym stawami a od
południa doliną rzeczki KlikaWki. Od zachodu obszar
ten prawdopodobnie otaczały lasy. W pobliżu pałacu
w kierunku wschodnim znajdował się regularny
ogród o charakterze renesansowym, składający się
z czterech kwater. Jego aleje zdobiły marmurowe
rzeźby. Na południe rozciągał się ogród „fruktowy
i warzywny” 8.
Sam pałac był budynkiem niewielkim, murowa-
nym z kamienia, założonym na planie prostokąta
Zbliżonego do kwadratu. Elewacją frontową skiero-
wany był ku północy. Od tej strony znajdowała się
klatka schodowa wyodrębniona uskokiem oraz pro-
wadzące bezpośrednio na I piętro schody zewnętrz-
ne 9. Trzykondygnacjową, podpiwniczoną budowlę
wieńczyła attyka zakrywająca dach pogrążony. Była
ona też głównym architektonicznym elementem de-
koracyjnym dworu, zgodnie ze zwyczajem przyjętym
w budowlach attykowych10 *. Gładkie ściany były
przeprute nierównomiernie rozmieszczonymi otwo-
rami okiennymi w kamiennych obramieniach. W kon-
dygnacji dolnej, w której nie było okien, mogły znaj-
dować się strzelnice.
Układ wnętrza siedziby bronowickiej powtarzał
znane schematy późnych jednoprzestrzennych wież
mieszkalnychn. W przyziemiu znajdowały się dWa
sklepione pomieszczenia, dostępne z sieni. Górne kon-
dygnacje zajęte były przez izby mieszkalne, po jed-
nej na każdym piętrze. Sala reprezentacyjna mie-
ściła się w drugiej kondygnacji. Była to duża izba
o czterech oknach. Na jednej ze ścian widniała ge-
nealogia Firlejów-Broniewskich 12.
II. 1. Pałac w Bronowicach, wg „Tyg. Illustr.” 1860.
Siedziba bronowicka miała formę przejściową mię-
dzy średniowieczną wieżą mieszkalną a. renesanso-
wym pałacem typu określanego mianem dworu
obronnego. Stąd najbliższych analogii szukać trzeba
w takich obiektach, jak wieże mieszkalne w Woj-
ciechowie, Rzemieniu czy Piotrkowie 13. Niewątpliwie
jednak wzniesienie budynku, bądź jego gruntowna
przebudowa w 1 poł. XVII w., nadały mu — szcze-
gólnie z zewnątrz — wiele nowożytnego już wyrazu.
Taki właśnie charakter posiadają zachowane frag-
menty obramień okiennych i portali, starannie wy-
konane w wapniu, wskazujące na kamieniarza o do-
brze opanowanym warsztacie. Motywy dekoracyjne!—•
płaskie profilowania, miękkie plastyczne rozetki
7 Obiekt ten nazywany był potocznie „wieżą firle-
jowską”.
8 AHSP w Puławach, Wykaz Hipoteczny..., Dokument
nr 1/6 1848 oraz Ł/7 1852. Regularne założenie ogrodowe
składające się z 4 kwater czytelne jest na planie z 1810 r.,
Plan de la disposition des troupes polonaise le 29 juin
1809, wyk. Bogusławski 10.IIJ.1810. AGAD (= Arch. Gł. Akt
Dawnych w Warszawie).
9 Widoczne na rysunku z r. 1860 schody przy elewacji
pn. są tylko próbą rekonstrukcji, gdyż właśnie do tej
elewacji — głównej przytykał w 1 poł. XIX w. budynek
mieszkalny. Natomiast przedstawiony portal może być
pierwotny.
10 w. Husarski, jw., s. 16, W. Mole i K. Pi-
wo c k i, Udział sztuki polskiej w renesansie europejskim,
Odrodzenie w Polsce, t. V, Warszawa 1958, s. 168—169.
Inwentarz z r. 1852 podaje następujący opis attyki: „Za-
mek starożytny [...] murowany [...] z dachem płaskim
gontowym w koło osłonionym murem z sztukateriami na
wierzchu umieszczonymi”, AHSP w Puławach, Wykaz
Hipoteczny..., Dokument nr Ł/7 1852.
u B. G u er quin, Zamki śląskie, Warszawa 1957,
s. 25.
12 Wjikt or] T., jw. Okolski a za nim Niesiecki wskazu-
je na istnienie drugiego podobnego napisu w pałacu Bro-
niewskich w Lublinie. S. Okolski, Orbis Polonus, t. II,
Kraków 1641, s. 136; K. Niesiecki, jw., t. II, Lipsk
1839, S. 306.
13 M. Kurzątkowski, Wojciechów — Wieża miesz-
kalna zw. ariańską w Wojciechowie (dokumentacja nauko-
wa), maszynopis 1960, Arch. Woj. Konserwatora Zabytków
w Lublinie; H. Rutkowski, Piotrków — zamek
w Piotrkowie, „Kwart. Archit. i Urban.” III (1958), s. 155 nn.
19
gnacje, upodabniającym go do wieży mieszkalnej7
nic więcej powiedzieć nie można. Siadów wałów czy
fos dopatrzeć się trudno. Nie ulega natomiast wątpli-
wości, że pałac usytuowano w miejscu z natury
obronnym, na niewielkim wzniesieniu opadającym
ku północy, od wschodu otoczonym stawami a od
południa doliną rzeczki KlikaWki. Od zachodu obszar
ten prawdopodobnie otaczały lasy. W pobliżu pałacu
w kierunku wschodnim znajdował się regularny
ogród o charakterze renesansowym, składający się
z czterech kwater. Jego aleje zdobiły marmurowe
rzeźby. Na południe rozciągał się ogród „fruktowy
i warzywny” 8.
Sam pałac był budynkiem niewielkim, murowa-
nym z kamienia, założonym na planie prostokąta
Zbliżonego do kwadratu. Elewacją frontową skiero-
wany był ku północy. Od tej strony znajdowała się
klatka schodowa wyodrębniona uskokiem oraz pro-
wadzące bezpośrednio na I piętro schody zewnętrz-
ne 9. Trzykondygnacjową, podpiwniczoną budowlę
wieńczyła attyka zakrywająca dach pogrążony. Była
ona też głównym architektonicznym elementem de-
koracyjnym dworu, zgodnie ze zwyczajem przyjętym
w budowlach attykowych10 *. Gładkie ściany były
przeprute nierównomiernie rozmieszczonymi otwo-
rami okiennymi w kamiennych obramieniach. W kon-
dygnacji dolnej, w której nie było okien, mogły znaj-
dować się strzelnice.
Układ wnętrza siedziby bronowickiej powtarzał
znane schematy późnych jednoprzestrzennych wież
mieszkalnychn. W przyziemiu znajdowały się dWa
sklepione pomieszczenia, dostępne z sieni. Górne kon-
dygnacje zajęte były przez izby mieszkalne, po jed-
nej na każdym piętrze. Sala reprezentacyjna mie-
ściła się w drugiej kondygnacji. Była to duża izba
o czterech oknach. Na jednej ze ścian widniała ge-
nealogia Firlejów-Broniewskich 12.
II. 1. Pałac w Bronowicach, wg „Tyg. Illustr.” 1860.
Siedziba bronowicka miała formę przejściową mię-
dzy średniowieczną wieżą mieszkalną a. renesanso-
wym pałacem typu określanego mianem dworu
obronnego. Stąd najbliższych analogii szukać trzeba
w takich obiektach, jak wieże mieszkalne w Woj-
ciechowie, Rzemieniu czy Piotrkowie 13. Niewątpliwie
jednak wzniesienie budynku, bądź jego gruntowna
przebudowa w 1 poł. XVII w., nadały mu — szcze-
gólnie z zewnątrz — wiele nowożytnego już wyrazu.
Taki właśnie charakter posiadają zachowane frag-
menty obramień okiennych i portali, starannie wy-
konane w wapniu, wskazujące na kamieniarza o do-
brze opanowanym warsztacie. Motywy dekoracyjne!—•
płaskie profilowania, miękkie plastyczne rozetki
7 Obiekt ten nazywany był potocznie „wieżą firle-
jowską”.
8 AHSP w Puławach, Wykaz Hipoteczny..., Dokument
nr 1/6 1848 oraz Ł/7 1852. Regularne założenie ogrodowe
składające się z 4 kwater czytelne jest na planie z 1810 r.,
Plan de la disposition des troupes polonaise le 29 juin
1809, wyk. Bogusławski 10.IIJ.1810. AGAD (= Arch. Gł. Akt
Dawnych w Warszawie).
9 Widoczne na rysunku z r. 1860 schody przy elewacji
pn. są tylko próbą rekonstrukcji, gdyż właśnie do tej
elewacji — głównej przytykał w 1 poł. XIX w. budynek
mieszkalny. Natomiast przedstawiony portal może być
pierwotny.
10 w. Husarski, jw., s. 16, W. Mole i K. Pi-
wo c k i, Udział sztuki polskiej w renesansie europejskim,
Odrodzenie w Polsce, t. V, Warszawa 1958, s. 168—169.
Inwentarz z r. 1852 podaje następujący opis attyki: „Za-
mek starożytny [...] murowany [...] z dachem płaskim
gontowym w koło osłonionym murem z sztukateriami na
wierzchu umieszczonymi”, AHSP w Puławach, Wykaz
Hipoteczny..., Dokument nr Ł/7 1852.
u B. G u er quin, Zamki śląskie, Warszawa 1957,
s. 25.
12 Wjikt or] T., jw. Okolski a za nim Niesiecki wskazu-
je na istnienie drugiego podobnego napisu w pałacu Bro-
niewskich w Lublinie. S. Okolski, Orbis Polonus, t. II,
Kraków 1641, s. 136; K. Niesiecki, jw., t. II, Lipsk
1839, S. 306.
13 M. Kurzątkowski, Wojciechów — Wieża miesz-
kalna zw. ariańską w Wojciechowie (dokumentacja nauko-
wa), maszynopis 1960, Arch. Woj. Konserwatora Zabytków
w Lublinie; H. Rutkowski, Piotrków — zamek
w Piotrkowie, „Kwart. Archit. i Urban.” III (1958), s. 155 nn.
19