DOI Heft:
Nr. 1
DOI Artikel:Miscellanea
DOI Artikel:Solarz, Olga: Polichromia kościoła parafialnego w Olszówce pow. Limanowa
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.45619#0056
OLGA SOLARZ
Chrzest w Jordanie, gdyż kronikarz wzmiankujący
o przeniesieniu tego stropu z nawy do zakrystii po-
daje, że „z fragmentów można było rozpoznać gło-
wę Zbawiciela, postać św. Jana oraz rękę trzymającą
wstęgę z napisem IN QUO TOTUM CONFITETUR 17
Obie te wzmianki dotyczą polichromii, której nie-
czytelne ślady zachowały się na ścianach nawy. Na-
tomiast opisana wyżej dekoracja malarska odkryta
na ścianach całego kościoła (z wyjątkiem zakrystii
i kaplicy św. Jana Nepomucena) nie mogła powstać
przed rozbudową z lat 1730—44 zdobi bowiem ściany
nowowybudowanego wówczas prezbiterium i kruch-
ty. Terminus ad quem jej powstania wyznacza rok
konsekracji kościoła, wiadomo bowiem, że w r. 1744
był on już ozdobiony polichromią. Stwierdza to wi-
zytacja dziekańska przeprowadzona 11.IV.1744 przez
ks. Popiołka wzmiankująca: „kościół Olszowski zo-
stał obecnie całkowicie kosztem wielmożnego starosty
olśzoWskiego własnym różnymi kolorami wymalowa-
ny” 18, a wizytacja bpa Załuskiego z ,r. 1748 wyszcze-
gólnia dokładniej „strop z desek nowy [został] cały
wraz ze ścianami wytwornie pomalowany”19; po-
dobnie „wytwornie” wymalowany został strop w no-
wej dzwonnicy i jej ściany20, nowa ambona21 a na-
wet, najprawdopodobniej, zewnętrzna strona kościo-
ła 22.
Przyjąć zatem należy, że warstwa polichromii po-
łożona bezpośrednio na drewnie w nowozbudowanej
wówczas kruchcie i prezbiterium a w nawie na star-
szej pobiałce jest identyczna z dekoracją malarską
opisaną w wizytacjach z r. 1744 i 1748.
Przyjąwszy zaś powyższe datowanie zakwestiono-
wać trzeba autorstwo Dwernickiego. Trudno bowiem
przypuścić, by jego podpis z r. 1753 odnosił się do
malowideł wykonanych dziesięć lat wcześniej, lub.
aby tak długo trwało ich wykończenie. Problem ten
rozwiązuje analiza użytych farb, stwierdzająca, że
na warstwie pierwszej, wykonanej techniką tempe-
rową, położona jest warstwa druga, stanowiąca jej
przemalóWkę, wykonana techniką temperową na ścia-
nach a kazeinową na stropach23. Podpis należy do
warstwy drugiej. Czy pod nim znajduje się inny —
nie wiadomo, gdyż odkrywki nie były przeprowa-
dzone.
W obecnym stanie badań nad polichromiami ba-
rokowymi trudno jest ustalić autora omawianej de-
koracji. Porównanie ze zbliżonymi czasem powstania
dekoracjami kościołów drewnianych w Mikuszowi-
cach, Jodłowniku i Kasinie Wielkiej oprócz podsta-
wowych cech stylowych nie wykazuje elementów
wspólnych tak wyraźnych, aby te dzieła można było
przypisać jednemu twórcy. Nie jest wykluczone, że
fundator wezwał do dekoracji któregoś z bardziej
znanych malarzy; z tych należało by wziąć pod uwagę
A. Radwańskiego (1711—62), o którym wiadomo, że
w latach 1734—40 zatrudniony był m. in. w Sączu
i na Podkarpaciu24. Prace jego na tym terenie nie
zachowały się jednak, a współczesne im freski w
klasztorze pocysterskim w Jędrzejowie, charakte-
ryzujące się bardziej skomplikowaną kompozycją na
tle iluzjonistycznej architektury, raczej nie potwier-
dzają tego przypuszczenia 25.
Polichromie drewnianych kościołów 1 poł. w. XVIII
wykazują wiele cech konserwatywnych, np. w Jeleśni
w r. 1702 i Orawce w r. 1711 26 strop ozdobiony
został kasetonami i rozetami27 Dekoracje malarskie
II. 3. Polichromia stropu kruchty, fragment. Olszów-
ka, kościół par.
17 Kronika par., s. 6.
18 „ecclesia Olszouiensis [...] decenter intus ex integro
sumptu magnificl capitanei olszouiensis proprio vartis
coloribus depicta" (Wizytacja dziekańska jw.).
19 „tabulatum assericum novum et totum eleganter una
cum parietibus depictum” (Visitatio decanatuum Dobczy-
censis et Uipnicensis, s. 68).
20 jw., s. 69 „campanile novum, ecclesiae unitum [...]
tabulatum similiter nouum et eleganter una cum parietibus
depictum habens”.
21 jw., s. 69 „ambona a cornu Euangelii [...] decenter
ertructa et depicta”.
22 jw., s. 68 „omnem decorum intus et extra”.
23 Analiza wykonana została przez J. Strojnego pro-
wadzącego konserwację polichromii.
24 K. Józki ewicz, A. Radwański (Dziękuję Autorce
za użyczenie mi rękopisu).
25 jw.
26 j. Szabłowski, Powiat żywiecki, Warszawa
1951, s. 3.
27 M. Bukowski, Drewniany kościół parafialny
w Orawce i jego polichromia, „Prace Kom. Hist. Szt.” VI
(1934), S. 66—67 * oraz fig. 34—35.
46
Chrzest w Jordanie, gdyż kronikarz wzmiankujący
o przeniesieniu tego stropu z nawy do zakrystii po-
daje, że „z fragmentów można było rozpoznać gło-
wę Zbawiciela, postać św. Jana oraz rękę trzymającą
wstęgę z napisem IN QUO TOTUM CONFITETUR 17
Obie te wzmianki dotyczą polichromii, której nie-
czytelne ślady zachowały się na ścianach nawy. Na-
tomiast opisana wyżej dekoracja malarska odkryta
na ścianach całego kościoła (z wyjątkiem zakrystii
i kaplicy św. Jana Nepomucena) nie mogła powstać
przed rozbudową z lat 1730—44 zdobi bowiem ściany
nowowybudowanego wówczas prezbiterium i kruch-
ty. Terminus ad quem jej powstania wyznacza rok
konsekracji kościoła, wiadomo bowiem, że w r. 1744
był on już ozdobiony polichromią. Stwierdza to wi-
zytacja dziekańska przeprowadzona 11.IV.1744 przez
ks. Popiołka wzmiankująca: „kościół Olszowski zo-
stał obecnie całkowicie kosztem wielmożnego starosty
olśzoWskiego własnym różnymi kolorami wymalowa-
ny” 18, a wizytacja bpa Załuskiego z ,r. 1748 wyszcze-
gólnia dokładniej „strop z desek nowy [został] cały
wraz ze ścianami wytwornie pomalowany”19; po-
dobnie „wytwornie” wymalowany został strop w no-
wej dzwonnicy i jej ściany20, nowa ambona21 a na-
wet, najprawdopodobniej, zewnętrzna strona kościo-
ła 22.
Przyjąć zatem należy, że warstwa polichromii po-
łożona bezpośrednio na drewnie w nowozbudowanej
wówczas kruchcie i prezbiterium a w nawie na star-
szej pobiałce jest identyczna z dekoracją malarską
opisaną w wizytacjach z r. 1744 i 1748.
Przyjąwszy zaś powyższe datowanie zakwestiono-
wać trzeba autorstwo Dwernickiego. Trudno bowiem
przypuścić, by jego podpis z r. 1753 odnosił się do
malowideł wykonanych dziesięć lat wcześniej, lub.
aby tak długo trwało ich wykończenie. Problem ten
rozwiązuje analiza użytych farb, stwierdzająca, że
na warstwie pierwszej, wykonanej techniką tempe-
rową, położona jest warstwa druga, stanowiąca jej
przemalóWkę, wykonana techniką temperową na ścia-
nach a kazeinową na stropach23. Podpis należy do
warstwy drugiej. Czy pod nim znajduje się inny —
nie wiadomo, gdyż odkrywki nie były przeprowa-
dzone.
W obecnym stanie badań nad polichromiami ba-
rokowymi trudno jest ustalić autora omawianej de-
koracji. Porównanie ze zbliżonymi czasem powstania
dekoracjami kościołów drewnianych w Mikuszowi-
cach, Jodłowniku i Kasinie Wielkiej oprócz podsta-
wowych cech stylowych nie wykazuje elementów
wspólnych tak wyraźnych, aby te dzieła można było
przypisać jednemu twórcy. Nie jest wykluczone, że
fundator wezwał do dekoracji któregoś z bardziej
znanych malarzy; z tych należało by wziąć pod uwagę
A. Radwańskiego (1711—62), o którym wiadomo, że
w latach 1734—40 zatrudniony był m. in. w Sączu
i na Podkarpaciu24. Prace jego na tym terenie nie
zachowały się jednak, a współczesne im freski w
klasztorze pocysterskim w Jędrzejowie, charakte-
ryzujące się bardziej skomplikowaną kompozycją na
tle iluzjonistycznej architektury, raczej nie potwier-
dzają tego przypuszczenia 25.
Polichromie drewnianych kościołów 1 poł. w. XVIII
wykazują wiele cech konserwatywnych, np. w Jeleśni
w r. 1702 i Orawce w r. 1711 26 strop ozdobiony
został kasetonami i rozetami27 Dekoracje malarskie
II. 3. Polichromia stropu kruchty, fragment. Olszów-
ka, kościół par.
17 Kronika par., s. 6.
18 „ecclesia Olszouiensis [...] decenter intus ex integro
sumptu magnificl capitanei olszouiensis proprio vartis
coloribus depicta" (Wizytacja dziekańska jw.).
19 „tabulatum assericum novum et totum eleganter una
cum parietibus depictum” (Visitatio decanatuum Dobczy-
censis et Uipnicensis, s. 68).
20 jw., s. 69 „campanile novum, ecclesiae unitum [...]
tabulatum similiter nouum et eleganter una cum parietibus
depictum habens”.
21 jw., s. 69 „ambona a cornu Euangelii [...] decenter
ertructa et depicta”.
22 jw., s. 68 „omnem decorum intus et extra”.
23 Analiza wykonana została przez J. Strojnego pro-
wadzącego konserwację polichromii.
24 K. Józki ewicz, A. Radwański (Dziękuję Autorce
za użyczenie mi rękopisu).
25 jw.
26 j. Szabłowski, Powiat żywiecki, Warszawa
1951, s. 3.
27 M. Bukowski, Drewniany kościół parafialny
w Orawce i jego polichromia, „Prace Kom. Hist. Szt.” VI
(1934), S. 66—67 * oraz fig. 34—35.
46