Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (23.1961)

KRONIKA STOWARZYSZENIA HISTORYKÓW SZTUKI

'•F. ?FF ‘/-.'t Qrrc fijt >•* I****
JkHiłt ( li PI JacJm^ Jfaro^io »/< 'c^ruU
' ii- ii JłtoltK idlilCt. A A V&ie At^lic (,■£ Gma Jln l ?b.
(va^ v*Mi/ SU «s«n.
A Ca*-$C • J?łcŚt4 ć^brtty m.&G ./ir. £ '. J.
'^YArtc m4. Jl»-<Jlt..&(oAtAA $0b '2
/‘^f 9*«ćih». Jlrcfy. tytt C.A.t’.-i Lv %
£ ZnJ&M. Jm>X^ L t<?
-Une<> Gy »Ł *wHif c5*>»/G ' /»» / fAcn 1. :
fi (srb. i |'s£e4 0ecesu>rAtA j l C cif.'* t •
.Henr i < Atteiti ('unHrty .Hen M G\.^--/ła
*>^ /W i MAY L6f L VłA(^
di (: futc ^SeUi t, 3w6xnzut>/a tM'.lHPiJ". '

1543). Było tam również „Descrip-
tio delUItalia” (bez autora) w 4 księ
gach, pożyczone od ks. Janusza
Wiśniowiećkiego. Do powyższej li-
teratury należy dorzucić 3 podręcz-
niki medyczne oraz 1 kalendarz
ekonomiczny. Z pism religijnych
J. S. Wolff posiadał Biblię po ła-
cinie oraz osobno Nowy Testament
i Psalmy Dawida w języku fran-
cuskim.
Powyższy pbdział jest tylko ogól-
nym, porządkującym, szereg bo-
wiem dzieł dotyczy kilku naraz
dziedzin. Odnosi się to w pierwszym
rzędzie do traktatów architektor-
nicznych, które na wzór Witruwiu-
sza prawie z reguły zawierają całe
rozdziały z zakresu budowy forty-
fikacji, mechaniki i geometrii. Tak-
że w traktatach inżynierii wojsko-
wej i fortyfikacji zawarte są nieje-
dnokrotnie rozmyślania nad kompo-
zycją urbanistyczną twierdz a na-
wet nad planami poszczególnych
budowli cywilnych (B. Lorini).
Najliczniejsze w bibliotece Wolffa
traktaty architektoniczne wypada
omówić począwszy od antycznego
dzieła Witruwiusza, reprezentowa-
nego w Zbiorze dwoma egzempla-
rzami, w tłumaczeniu włoskim i nie-
mieckim. Tó pierwsze mogło być
słynnym wydaniem z komentarzami
Cesariana (Di Lucio Vitruvio Póllio-
ne de Architettura Libri Dieci,
Como 1521) lub Gianbattisty Capo-
rali’ego z Perugii (Architettura eon
U suo comento et figurę Vetruvio,
Perugia 1536). Z teoretyków wło-
skich reprezentowani byli: Serlio,

Piętro Cataneo, Labacco, Vignola,
Scamozzi; ze znanych brakowało
jedynie Palladia. Z dzieł Sebastiana
Serlio posiadał Wolff dwie różne
księgi o architekturze, ale nie wia-
domo które, w każdym razie nie
było to wydanie zbiorowe p. t. Tutte
opere d’architettura e prospettwa,
druk, w Wenecji 1619 r. Traktat
sieneńskiego architekta i matema-
tyka Piętro Cataneo p. t. L’arćhi-
tettura mógł znajdować się w zbio-
rze Wolffa w weneckim wydaniu
z 1554 lufo 1567 r. Podawane w nim
metody fortyfikacji były już co-
prawda przestarzałe, ale zasługiwała
na uwagę księga o kompozycji miast
oraz dwie ostatnie księgi o geo-
metrii i perspektywie. Inny cha-
rakter posiadało dzieło mało zna-
nego architekta rzymskiego, Anto-
nio Labacco p. t. Libro apparte-
nęnte a Varchitettura nel qual si
figurano dlcune nobili antiąuitd
di Roma, będące przede wszystkim
inwentaryzacją niektórych zabyt-
ków antycznych z próbą ich rekon-
strukcji; doczekało się ono przy-
najmniej dwu wydań w Rzymie
1557 i 1559 r. Dzieło Barozziego
da Vignola mogło być tylko jedno:
Regale delli cinąue ordini d’archi-
tettura, wydane po raz pierwszy
w 1562 r., jeszcze w XVI w. wielo-
krotnie przedrukowywane. Traktat
Scamozziego o architekturze był
reprezentowany w bibliotece Wolffa
w dwu wersjach: znajdował się
tam egzemplarz drukowany (Idea
dell’architettura uniwersale, Wene-
cja 1615), pożyczony od ks. Ja-

nusza Wiśniowiećkiego oraz rękopis
holenderskiego i niemieckiego tłu-
maczenia VI księgi o porządkach
architektonicznych. Tłumaczenie ho-
lenderskie traktatu Scamozziego zo-
stało wydane drukiem dopiero w
r. 1640 a niemieckie w 1647. Do
tych dzieł włoskich należy przyłą-
czyć dwie inne publikacje, niestety
bez autorów: Varie antichitd di
Roma (podobne tematycznie do
dzieła Labacco) oraz Icones statua-
rum antiąuitarum urbis Romae
(o rzeźbach antycznyćh). Włoskie
traktaty architektoniczne stanowiły
zdecydowaną większość w biblio-
tece Wolffa w stosunku do dzieł
pozawłoskich w tej dziedzinie, t. j.
niemieckich, flamandzkich i fran-
cuskich.
Z literatury niemieckiej Wolff
posiadał dwa podstawowe traktaty,
tzw. Witruwiusza niemieckiego i
Hansa Bluma. Vitruwius teutsch był
adaptacją i tłumaczeniem Witru-
wiusza w ujęciu Cesariana doko-
nanymi przez matematyka i lekarza
Riviusa (Norymberga 1548). Drugie
dzieło Hansa Bluma niezwykle po-
pularne, o dużym znaczeniu dla
nowożytnej architektury niemiec-
kiej, wydane najpierw po łacinie
p. t. Quinque columnarum exacta
descriptio (Zurich 1550), wkrótce
potem po niemiecku p. t. Von den
fiinff Sullen (Zurich 1554) doczekało
się mnóstwa wydań. Nasz Wolff
był w posiadaniu dwu egzemplarzy
tego dzieła w języku niemieckim.
Francję reprezentował w biblio-
tece Wolffa tylko jeden autor,
Jacąues Perret wraz z dźiełem
p. t. Des fortifications et artifices,
architecture et perspectiwe (Paryż
1601), przetłumaczonym zaraz na
niemieckie pt. Architectura et pers-
pectiwa. Etlicher festungen... (Frank-
furt n. M. 1602). W zakresie urba-
nistyki i fortyfikacji Perret nie wy-
szedł zasadniczo z ujęć włoskich,
natomiast w architekturze świeckiej
posiada ducha wyraźnie francuskie-
go. Książka ta stanowiła własność
ks. Janusza Wiśniowiećkiego.
Z Flandrii posiadał Wolff traktat
brukselskiego inżyniera, budowni-
czego i malarza Jacąues Francarfa
(młodszego), wykształconego we
Włoszech, który wydał w 1617 r.
w Brukseli Premier liure d’archi~
tecture contenant dwerses inwentio-
nes de portes poświęcony głównie
detalowi architektonicznemu.
Przy analizie biblioteki Wolffa
uderza całkowity brak polskich pu-
blikacji. Literatura fachowa z za-
kresu architektury cywilnej i woj-

78