Universitätsbibliothek HeidelbergUniversitätsbibliothek Heidelberg
Metadaten

Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]
Biuletyn Historii Sztuki — 23.1961

DOI Heft:
Nr. 4
DOI Artikel:
Kronika stowarzyszenia historyków sztuki
DOI Artikel:
Samek, Jan: Wyniki objazdu inwentaryzacyjnego zabytków pow. brzozowskiego, w woj. rzeszowskim (architektura murowana, wyposażenie wnętrz): (Streszczenie części i referatu wygłoszonego na zebraniu naukowym Oddziału Krakowskiego w dniu 2.VI.1959 r.)
DOI Seite / Zitierlink:
https://doi.org/10.11588/diglit.45619#0446

DWork-Logo
Überblick
Faksimile
0.5
1 cm
facsimile
Vollansicht
OCR-Volltext
KRONIKA STOWARZYSZENIA HISTORYKÓW SZTUKI

stępuje tu zjawisko kontynuowa-
nia form barokowych do 1. połowy
wieku XIX, poza architekturą czę-
ste w sztuce polskiej w rzemiośle
artystycznym i malarstwie (przy-
kładem polichromia iluzjonistyczna
w kościele odpustowym w Kalwarii
Pacławskiej w hrubieszowskim,
wykonana w r. 1857 przez Michała
Łozińskiego). Na terenie powiatu
zachowały się ponadto trzy muro-
wane cerkwie: w Jabłonicy Pol-
skiej z r. 1761, w Bachorzu z r. 1848,
z częścią wsch. na rzucie ośmio-
boku oraz w Grabówce już z r. 1864.
Z zabytków architektury świec-
kiej interesująco przedstawia się
przede wszystkim zamek w Dą-
brówce Starzeńskiej jako dotych-
czas nieznany w literaturze nauko-
wej. Pierwotnie w posiadaniu Kmi-
tów, później Stadnickich (do roku
1945 częściowo zamieszkały) obec-
nie po zniszczeniu pożarem ulega
powolnej rozbiórce na materiał bu-
dowlany. Zachowane partie budow-
li stanowią znaczną część czworo-
bocznego założenia powstałego jak
wskazuje system obronny w 2 poł.
wieku XVI, usytuowanego nad Sa-
nem, na zboczu wzgórza uzupeł-
nionym sztucznym nasypem. Na-
rożniki zamku wzmacniają niskie,
prostokątne i kwadratowe baszty,
obecnie zachowane w liczbie trzech.
Wzdłuż murów łączących baszty
od zachodu i południa biegły za-
budowania, w trakcie południowym
mieściła się brama wjazdowa. W
izbach przyziemia dotrwały jeszcze
sklepienia kolebkowe; w stosunko-
wo dobrym stanie są baszty, szcze-
gólnie południowo-wschodnie, o
trzech kondygnacjach zaznaczonych
na zewnątrz uskokiem muru.
Poza zamkiem w Dąbrówce Sta-
rzeńskiej na wymienienie zasługuje
dwór w Haczowie, najstarszy z nie-
licznych na terenie powiatu zabyt-
ków budownictwa dworskiego, w
obecnej postaci pochodzący z
w. XVIII, oraz należący doń bu-
dynek dawnych kuchni również
z w. XVIII. Dość rzadkim przy-
kładem zastosowania form neogo-
tyckich w budynkach gospodar-
czych jest okazały spichlerz w
Zmiennicy, o trzech kondygnacjach
ostrołukowych okienek.
Stosunkowo ciekawie przedsta-
wiają się w powiecie brzozowskim
wyposażenia wnętrz kościelnych.
Najwcześniejszym, jedynym prawie
sprzętem z w. XVI jest polichro-
mowana szafa zakrystyjna z r. 1562


II. 5. Brzozów, ołtarz główny w
kościele par. 1701. (Fot. M. Kor-
necki)

w kościele parafialnym w Przy-
sietnicy, należąca jednak z uwagi
na proste formy do zabytków kul-
tury materialnej. Z liczniej zacho-
wanych obiektów z 1. poł. w. XVII
wymienić można, lewy ołtarz boczny
w tymże kościele, dwukondygnacjo-
wy, o licznych obrazach i rzeźbach.
Pochodzi on z r. 1626 (data na
kolumnie), a zakupiony został do
Przysietnicy w r. 1710 z kościoła
franciszkanów w Krośnie. W 1. poł.
w. XVII powstał także ołtarz głów-
ny w kościele parafialnym w Hum-
niskach oraz dwa ołtarze boczne
w Domaradzu, wykonane przy-
puszczalnie w r. 1632.
Duży zespół zabytków stolarstwa
i snycerstwa zachował się w koś-
ciele par. w Brzozowie. Najwcześ-
niejszą grupą są tu ołtarze w na-
wach bocznych powstałe zapewne
w 4. ćw. w. XVII, jednokondygna-
cjowe, z uskokowo umieszczonymi
kolumnami, zwieńczone posągami
świętych. Szczególnie cenny zaby-
tek snycerstwa stanowi ambona po-
chodząca także jeszcze z w. XVII
o wielobocznej kazalnicy osłoniętej
baldachimem w kształcie kopułki
zwieńczonej ażurową latarnią, na-
leżąca do typu reprezentowanego

m. in. przez ambony w Bieczu
(przed 1679), w farze krośnieńskiej
(ok. poł. w. XVII) oraz w kościele
Mariackim w Krakowie (2. poł. w.
XVII). Na dekorację rzeźbiarską
ambony brzozowskiej składają się
posążki czterech ewangelistów,
Chrystusa i śś. Piotra i Pawła, we
wnękach parapetu, śś. Joachima
i Anny po bokach kazalnicy oraz
bogata kompozycja złożona z buj-
nych kiści winnej latorośli wokół
rzeźby Matki Boskiej w zapiecku.
Dzięki rozbudowanej ikonografii am-
bona w Brzozowie stanowi pokrew-
ne rozwiązanie do ambony z drze-
wem Jessego w kościele klarysek
w Starym Sączu, z r. 1671 (?), póź-
nobarokowej ambony z drzewem
genealogicznym zakonu benedykty-
nów w kościele benedyktynek w
Sandomierzu oraz ambony w ko-
ściele w Wysokiej Cerkwi (pow.
głogowski, woj. zielonogórskie) po-
wstałej ok. r. 1724, z wieloposta-
ciową sceną Cudownego Rozmno-
żenia Chleba oraz grupą Przemie-
nienia na baldachimie.
W architekturze ołtarza głów-
nego z r. 1701 dominującą rolę
odgrywa sześć uskokowo ustawio-
nych kolumn, podtrzymujących łu-
kowato wygięte belkowanie, deko-
rowane ciężkimi zwisami owoców.
Zastosowana w bocznych częściach
ołtarza dekoracja z wielowarstwo-
wych splotów akantu oraz zwisów
owocowo-roślinnych występuje też
w górnej kondygnacji mieszczącej
rzeźbioną grupę Przemienienia;
szczyt wieńczy rzeźba Boga Ojca
adorowanego przez anioły. Analo-
giczne motywy odnajdujemy we
współczesnych głównemu ołtarzowi
retabulach w kaplicach. Na uwagę
zasługuje przede wszystkim ołtarz
w kaplicy pd.-wsch., z drzewem
Jessego ujmującym niewielki obraz
Matki Boskiej oraz powyżej płasko-
rzeźbę Boga Ojca w półpostaci; po-
sążek Matki Boskiej z Dzieciątkiem
wieńczący drzewo Jessego pojawia
się jeszcze raz na predelli, wsparty
na łodygach rozkwitających kwia-
tów; retabulum posiada płaskorzeź-
bione antepedium z przedstawienia-
mi śś. Franciszka i Dominika.
Omówione ostatnio ołtarze na-
leżą do dość dużej i stosunkowo
jednolitej grupy zabytków z 1. poł.
w. XVIII, reprezentowanej m. in.
przez retabulum z pocz. w. XVIII
w kaplicy św. Pawła przy kościele
par. w Dynowie, ambonę w Przy-
sietnicy powstałą w r. 1716, ołtarz
w cerkwi w Krzywym z 1. poł.

422
 
Annotationen