Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (59.1997)

MIECZYSŁAW MORKA
Warszawa, Instytut Sztuki PAN

Włoski tryptyk renesansowy w kościele na Kamionka
w Warszawie. Problemy ikonografii i autorstwa

Niewielka renesansowa nastawa ołtarzowa (il. 1),
ofiarowana w 1933 roku przez rodzinę Lubo-
mirskich do nowo wzniesionego kościoła Matki
Boskiej Zwycięskiej na Kamionku, należy do
najbardziej interesujących zabytków sztuki włoskiej w stołecz-
nych zbiorach kościelnych1. W 1996 roku została pokazana na
wystawie w Muzeum Archidiecezji Warszawskiej2. Intrygują-
cy jest jej program ikonograficzny, a dotychczas przyjmowane
autorstwo wzbudza poważne wątpliwości.
Retabulum uzyskało formę tryptyku poprzez nałożenie
na dużą prostokątną deskę czteropilastrowej struktury
architektonicznej zamkniętej cokołem i belkowaniem3.
W wydzielonych w ten sposób kwaterach przedstawiono
pośrodku tronującą Madonnę, a z boków dwóch stojących
świętych. Druga deska z wyobrażeniem Boga Ojca tworzy
półkolisty tympanon o szerokości tryptyku. Malarskie
przedstawienia zdobią także predellę: poniżej sceny środ-
kowej członkowie bractwa biczowników adorują Chrystu-
sa Bolesnego. Świętych w półpostaciach ukazano w ton-
dach pod kwaterami bocznymi i w arkadach ną cokołach
pilastrów. Płyciny na trzonach pilastrów zdobi malowany
renesansowy ornament kandelabrowy.
Program ikonograficzny. W scenie środ-
kowej (il. 3) przedstawiona została tronująca Maria z Dzie-
ciątkiem siedzącym na jej kolanach. Jezus trzyma w prawej
ręce niewielki bukiet białych róż, a lewą ściska zawieszony
na szyi czerwony różaniec. Maria palcami prawej ręki
ujmuje dwie białe i dwie czerwone róże. U jej stóp klęczy
św. Katarzyna Sieneńska ubrana w biały habit domini-
kański, welon i płaszcz. W modlitewnie złożonych rękach
trzyma różaniec; obok świętej znajduje się kociołek z kro-
pidłem. Na drugim planie, za Madonną stoją czterej mło-
dzieńczy aniołowie w wieńcach różanych, z różami i różań-
cami w rękach. Za nimi na mocno pociemniałym tle - cią-

gnącym się przez całą szerokość tryptyku - widoczne są
gęste, ciemnozielone, kwitnące krzewy różane.
W kwaterze prawej (w opisie posługuję się stronami
heraldycznymi) ukazany frontalnie święty dominikanin
wskazuje uniesionym do góry palcem prawej ręki promieni-
stą mandorlę z Chrystusem Pantokratorem (il. 1 i 12). W le-
wej trzyma otwartą księgę z cytatem z Apokalipsy (14, 7):
„TIMETE DEUM ET DATĘ ILLI HONOREM QVIA
VENIET HORA IUDITII EIUS” (Ulęknijcie się Boga
i dajcie Mu chwałę bo godzina sądu jego nadeszła)4 oraz
datą 1492 „DIE 21 FEBRUARI” (dnia 21 lutego 1492).
Nad głową świętego rozciąga się inskrypcja: „S. VINCEN-
TIUS FER” ze znakiem ligatury (św. Wincenty Ferrero).
Lewą kwaterę zajmuje wizerunek biskupa trzymającego
w lewej ręce pastorał, a w uniesionej prawej, trój rzemienny
bicz (il. 1 i 13); po bokach nimbu widnieje identyfikujący
go napis „D. AMBROSIUS FEC” ze znakiem ligatury (D.
Ambroży wykonał; il. 13). U stóp obu świętych, tuż przy
krawędzi pilastrów znajdują się bardzo słabo widoczne, po-
jedyncze rozkwitłe róże na wysokich łodygach.
W predelli pośrodku przedstawiony został Chrystus ja-
ko Wir Dolorum na tle narzędzi męki pańskiej (il. 9). Ado-
rują go zakapturzeni członkowie bractwa z biczami w mo-
dlitewnie złożonych rękach, ubrani w białe stroje z czerwo-
nymi krzyżykami na ramionach i kapturach. Scenę ujmują,
umieszczeni na cokołach pilastrów: po prawej św. Jan
Chrzciciel z barankiem i banderolą opatrzoną inskrypcją:
„ECCE AGNUS DEI” (Oto Baranek Boży; il. 10), a po le-
wej św. Maria Magdalena ze swym tradycyjnym atrybu-
tem, puszką na wonności5. W medalionie pod św. Wincen-
tym Ferrero, widnieje święty w czarnym zakonnym płasz-
czu, z dzwonkiem w ręce (il. 10). W drugim medalionie
ukazany jest zakonnik w białym habicie i czarnym płasz-
czu, dający żebrakowi kromkę chleba odkrojoną z trzyma-
nego w ręce bochenka (il. 11). W polach skrajnych pod pi-

Biuletyn Historii Sztuki
R.LXI, 1997, Nr 1-2

17