DOI article:
Konstantynów, Dariusz: [Rezension von: A. Horova (Red.), Nová encyklopedie českého výtvarného uměni]
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.48916#0158
PRZEGLĄD LITERATURY I WYSTAW
Novd Encyklopedie ćeskeho vytvarneho umeni
Red. A. Horova, Ustav Dejin Umeni Akademie Ved Ceske
Republiky Academia, Praha 1995
Zmiana sytuacji politycznej, jaka dokonała się w Czechach
w listopadzie 1989 roku, umożliwiała zrewidowanie czeskiej histo-
rii sztuki, która podobnie jak wszystkie nauki humanistyczne
w większości państw dawnego „obozu socjalistycznego”, była dys-
cypliną poddaną silnej presji ideologicznej. W historii sztuki presja
ta narzucała nie tylko jedynie słuszną” ocenę i interpretację po-
szczególnych zjawisk artystycznych, lecz zmuszała także do elimi-
nowania faktów i postaci „niewygodnych” lub „podejrzanych”.
Dobrze się stało, że czescy badacze rozpoczęli reinterpretację
dziejów swej sztuki od przygotowania imponującej, dwutomowej
encyklopedii sztuki czeskiej. Jej opracowanie trwało od 1991 do
1994 roku. W trakcie prac wykorzystano materiał zebrany w wy-
danej w 1975 roku Encyklopedie ćeskeho vytvarneho umeni (stąd
w tytule określenie „nowa” encyklopedia). Zawarte w niej hasła
zostały uwolnione od ideologicznego balastu i uzupełnione, a ich
zakres znacznie rozszerzony. Godna podkreślenia jest również ich
tematyczna różnorodność. Dotyczą one architektury, malarstwa,
rzeźby, rysunku, grafiki, rzemiosła artystycznego, scenografii,
designu, fotografii, filmu animowanego, teorii i historii sztuki, es-
tetyki oraz krytyki artystycznej. Każde z haseł zawiera podsta-
wową bibliografię.
Umieszczenie w tytule pojęcia „sztuka czeska” mogłoby su-
gerować, że autorzy ograniczają się jedynie do tych twórców czy
instytucji artystycznych, których „narodowy” charakter można
tak jednoznacznie zidentyfikować. W rzeczywistości encyklope-
dia jest prezentacją tego wszystkiego, co działo się w sferze sztuk
na ziemiach czeskich od czasów najdawniejszch do początku lat
dziewięćdziesiątych XX wieku. Może więc słuszniej byłoby na-
zwać to opracowanie Encyklopedią sztuki w Czechach!
Zgodnie z zasadami opracowań o charakterze encyklopedy-
cznym hasła dzielą się na dwie grupy. W grupie pierwszej naj-
więcej miejsca zajmują biogramy artystów czeskich i w Czechach
działających, poczynając od Mistrza Teodoryka, a kończąc na twór-
cach współczesnych urodzonych przed rokiem 1963. W odróżnie-
niu od słowników typowo biograficznych, hasła te nie zawierająje-
dynie podstawowych informacji ożyciu i działalności danego artys-
ty, lecz także zwięźle charakteryzują jego twórczość i kreślą jej
europejski kontekst. W części biograficznej znajdujemy ponadto
informacje o życiu i działalności najważniejszych nieżyjących
krytyków i teoretyków sztuki oraz najwybitniejszych zmarłych
historyków sztuki. Każde z haseł omawia prowadzone przez nich
badania, prezentuje stosowane metody oraz zawiera bibliografię
najważniejszych publikacji.
Niezwykle zróżnicowany jest zestaw haseł problemowych.
Niektóre z nich są objaśnieniem pojęć podstawowych. Odpowia-
dają bowiem na pytania: co to jest malarstwo, rzeźba, architektu-
ra? Inne zaś dotyczą historii pisma, ornamentu czy mody, ukazują
przemiany poglądów na kolor, starają się wytłumaczyć, czym są
alegoria i symbol, co znaczą pojęcia styl i stylizacja. Osobną
grupę stanowią hasła terminologiczne z różnych dziedzin sztuki,
jak również z zakresu nauk pomocniczych. Adresowane są one
zarówno do grona historyków sztuki, jak i do wszystkich zain-
teresowanych sztuką.
Dla korzystających z encyklopedii najbardziej przydatne
będą zapewne hasła odnoszące się bezpośrednio do historii sztuki
czeskiej. Znajdujemy w niej zwięzłe, lecz nie powierzchowne,
omówienia sztuki romańskiej i gotyckiej, baroku i sztuki rudol-
fińskiej, czeskiej architektury XIX i XX wieku, malarstwa salono-
wego czy historycznego, monograficzne opracowania po-
szczególnych tendencji, nurtów czy kierunków, panujących
w sztuce czeskiej XIX i XX wieku. Warto zwrócić uwagę na fakt,
że każde omawiane zjawisko zostało przedstawione na bardzo
wyraźnie zarysowanym tle europejskim.
Równie bogaty jest zbiór haseł poświęconych historii życia
artystycznego w Czechach. Znajdujemy w nim monografie kilku-
dziesięciu ugrupowań artystycznych, instytucji opieki nad sztuką,
najważniejszych czasopism artystycznych i społeczno-kultural-
nych, omówienia działalności kilkudziesięciu galerii wraz z cha-
rakterystyką i historią najważniejszych czeskich kolekcji i zbio-
rów muzealnych. W tej grupie znalazły się również hasła związa-
ne z historią szkolnictwa artystycznego.
Encyklopedia zawiera także szereg haseł poświęconych dzie-
jom historii sztuki w Czechach i jej związkom ze światową histo-
rią sztuki. Oprócz wspomnianych wyżej monograficznych opra-
cowań sylwetek najważniejszych czeskich przedstawicieli tej dys-
cypliny, są tu hasła omawiające działalność instytucji naukowych
i akademickich, prowadzących badania z zakresu historii sztuki
i kształcących kadry, oraz charakteryzujące niektóre metody sto-
sowanych w badaniach nad sztuką.
Godna uwagi jest nie tylko treść encyklopedii, lecz także jej
strona edytorska. Przejrzysty układ stron, czytelny system odsyła-
czy oraz indeks osobowy i przedmiotowy bardzo ułatwiają dotar-
cie do każdej informacji.
Merytoryczna ocena encyklopedii sztuki czeskiej ze względu
na rozmaitość zawartych w niej problemów przekracza kompe-
tencje jednego recenzenta. Jej wartość najlepiej ocenią ci wszys-
cy, którzy w poszukiwaniu potrzebnej informacji będą wertowali
karty tej publikacji.
Dla polskiego czytelnika encyklopedia jest opracowaniem
nader istotnym, albowiem ukazuje niezwykle bogaty i różnorod-
ny obraz sztuki w Czechach, sztuki pod wieloma względami bar-
dzo nam bliskiej, a jednocześnie wciąż tak mało nam znanej.
Dariusz Konstantynów
144
Novd Encyklopedie ćeskeho vytvarneho umeni
Red. A. Horova, Ustav Dejin Umeni Akademie Ved Ceske
Republiky Academia, Praha 1995
Zmiana sytuacji politycznej, jaka dokonała się w Czechach
w listopadzie 1989 roku, umożliwiała zrewidowanie czeskiej histo-
rii sztuki, która podobnie jak wszystkie nauki humanistyczne
w większości państw dawnego „obozu socjalistycznego”, była dys-
cypliną poddaną silnej presji ideologicznej. W historii sztuki presja
ta narzucała nie tylko jedynie słuszną” ocenę i interpretację po-
szczególnych zjawisk artystycznych, lecz zmuszała także do elimi-
nowania faktów i postaci „niewygodnych” lub „podejrzanych”.
Dobrze się stało, że czescy badacze rozpoczęli reinterpretację
dziejów swej sztuki od przygotowania imponującej, dwutomowej
encyklopedii sztuki czeskiej. Jej opracowanie trwało od 1991 do
1994 roku. W trakcie prac wykorzystano materiał zebrany w wy-
danej w 1975 roku Encyklopedie ćeskeho vytvarneho umeni (stąd
w tytule określenie „nowa” encyklopedia). Zawarte w niej hasła
zostały uwolnione od ideologicznego balastu i uzupełnione, a ich
zakres znacznie rozszerzony. Godna podkreślenia jest również ich
tematyczna różnorodność. Dotyczą one architektury, malarstwa,
rzeźby, rysunku, grafiki, rzemiosła artystycznego, scenografii,
designu, fotografii, filmu animowanego, teorii i historii sztuki, es-
tetyki oraz krytyki artystycznej. Każde z haseł zawiera podsta-
wową bibliografię.
Umieszczenie w tytule pojęcia „sztuka czeska” mogłoby su-
gerować, że autorzy ograniczają się jedynie do tych twórców czy
instytucji artystycznych, których „narodowy” charakter można
tak jednoznacznie zidentyfikować. W rzeczywistości encyklope-
dia jest prezentacją tego wszystkiego, co działo się w sferze sztuk
na ziemiach czeskich od czasów najdawniejszch do początku lat
dziewięćdziesiątych XX wieku. Może więc słuszniej byłoby na-
zwać to opracowanie Encyklopedią sztuki w Czechach!
Zgodnie z zasadami opracowań o charakterze encyklopedy-
cznym hasła dzielą się na dwie grupy. W grupie pierwszej naj-
więcej miejsca zajmują biogramy artystów czeskich i w Czechach
działających, poczynając od Mistrza Teodoryka, a kończąc na twór-
cach współczesnych urodzonych przed rokiem 1963. W odróżnie-
niu od słowników typowo biograficznych, hasła te nie zawierająje-
dynie podstawowych informacji ożyciu i działalności danego artys-
ty, lecz także zwięźle charakteryzują jego twórczość i kreślą jej
europejski kontekst. W części biograficznej znajdujemy ponadto
informacje o życiu i działalności najważniejszych nieżyjących
krytyków i teoretyków sztuki oraz najwybitniejszych zmarłych
historyków sztuki. Każde z haseł omawia prowadzone przez nich
badania, prezentuje stosowane metody oraz zawiera bibliografię
najważniejszych publikacji.
Niezwykle zróżnicowany jest zestaw haseł problemowych.
Niektóre z nich są objaśnieniem pojęć podstawowych. Odpowia-
dają bowiem na pytania: co to jest malarstwo, rzeźba, architektu-
ra? Inne zaś dotyczą historii pisma, ornamentu czy mody, ukazują
przemiany poglądów na kolor, starają się wytłumaczyć, czym są
alegoria i symbol, co znaczą pojęcia styl i stylizacja. Osobną
grupę stanowią hasła terminologiczne z różnych dziedzin sztuki,
jak również z zakresu nauk pomocniczych. Adresowane są one
zarówno do grona historyków sztuki, jak i do wszystkich zain-
teresowanych sztuką.
Dla korzystających z encyklopedii najbardziej przydatne
będą zapewne hasła odnoszące się bezpośrednio do historii sztuki
czeskiej. Znajdujemy w niej zwięzłe, lecz nie powierzchowne,
omówienia sztuki romańskiej i gotyckiej, baroku i sztuki rudol-
fińskiej, czeskiej architektury XIX i XX wieku, malarstwa salono-
wego czy historycznego, monograficzne opracowania po-
szczególnych tendencji, nurtów czy kierunków, panujących
w sztuce czeskiej XIX i XX wieku. Warto zwrócić uwagę na fakt,
że każde omawiane zjawisko zostało przedstawione na bardzo
wyraźnie zarysowanym tle europejskim.
Równie bogaty jest zbiór haseł poświęconych historii życia
artystycznego w Czechach. Znajdujemy w nim monografie kilku-
dziesięciu ugrupowań artystycznych, instytucji opieki nad sztuką,
najważniejszych czasopism artystycznych i społeczno-kultural-
nych, omówienia działalności kilkudziesięciu galerii wraz z cha-
rakterystyką i historią najważniejszych czeskich kolekcji i zbio-
rów muzealnych. W tej grupie znalazły się również hasła związa-
ne z historią szkolnictwa artystycznego.
Encyklopedia zawiera także szereg haseł poświęconych dzie-
jom historii sztuki w Czechach i jej związkom ze światową histo-
rią sztuki. Oprócz wspomnianych wyżej monograficznych opra-
cowań sylwetek najważniejszych czeskich przedstawicieli tej dys-
cypliny, są tu hasła omawiające działalność instytucji naukowych
i akademickich, prowadzących badania z zakresu historii sztuki
i kształcących kadry, oraz charakteryzujące niektóre metody sto-
sowanych w badaniach nad sztuką.
Godna uwagi jest nie tylko treść encyklopedii, lecz także jej
strona edytorska. Przejrzysty układ stron, czytelny system odsyła-
czy oraz indeks osobowy i przedmiotowy bardzo ułatwiają dotar-
cie do każdej informacji.
Merytoryczna ocena encyklopedii sztuki czeskiej ze względu
na rozmaitość zawartych w niej problemów przekracza kompe-
tencje jednego recenzenta. Jej wartość najlepiej ocenią ci wszys-
cy, którzy w poszukiwaniu potrzebnej informacji będą wertowali
karty tej publikacji.
Dla polskiego czytelnika encyklopedia jest opracowaniem
nader istotnym, albowiem ukazuje niezwykle bogaty i różnorod-
ny obraz sztuki w Czechach, sztuki pod wieloma względami bar-
dzo nam bliskiej, a jednocześnie wciąż tak mało nam znanej.
Dariusz Konstantynów
144