DOI issue:
Nr. 3-4
DOI article:Zadrożny, Tadeusz: Biblioteka hrabiego Leopolda Cicognary: bezcenne źródła do dziejów sztuki i tradycji antycznej w Instytucie Sztuki PAN
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.48916#0261
MISCELLANEA
kolekcji po opublikowaniu w 1821 roku w Pizie Catcilogo
ragionato clei libri d’arte e d’antichitaposseduti dal Conte
Cicognara, dzieła równie słynnego, jak sama kolekcja.
Dzięki otwartości i życzliwości, z jaką Biblioteka Wa-
tykańska, kierowana przez jej prefekta, o. dr. Leonarda
Boyle O.P., udostępnia licznym badaczom tak pilnie strze-
żone skarby, oraz osobistemu zaangażowaniu profesora
Philippa Fehla, światowej sławy uczonego z University of
Illinois at Urbana-Champaign, stało się możliwe podjęcie
współpracy między obydwiema instytucjami i otwarcie w
1988 roku wspólnego programu badawczego, noszącego
nazwę THE CICOGNARA PROJECT. Jego celem miało
być przygotowanie i opracowanie edycji mikrofiszowej
wszystkich dzieł z kolekcji bibliotecznej Cicognary oraz
wzbogacenie jej o nowe krytyczne wydanie katalogu. Z
uwagi na ogromną wagę przedsięwzięcia, unikatowy cha-
rakter i skalę możliwości, jakie projekt może przysporzyć
badaczom i studentom różnych specjalności z zakresu nauk
humanistycznych, The Samuel H. Kress Foundation udzie-
liła mu niezbędnego wsparcia finansowego.
Choć prace nad zarchiwizowaniem na mikrofiszach ca-
łości Fondo Cicognara prawdopobnie potrwają jeszcze do
1999 roku, to już dziś trzy czwarte tytułów jest dostępne w
około czterdziestu ważnych bibliotekach i ośrodkach bada-
wczych całego świata2. Dzięki wspaniałomyślności kieru-
jącego pracami naukowo-badawczymi i edytorskimi profe-
sora Fehla, w którego ręce fundacja powierzyła los przewi-
dzianej w projekcie bezpłatnej subskrypcji mikrofisz, na
listę tego swoistego elitarnego klubu placówek naukowych,
które odgrywają istotną rolę w badaniach nad dziejami i
teorią sztuki oraz antykiem i tradycją antyczną, w 1995 ro-
ku wpisano także Instytut Sztuki Polskiej Akademii Nauk.
Odtąd, z napływających sukcesywnie kolejnych zestawów
mikrofiszowej edycji dzieł z Biblioteki hrabiego Cicognary
korzysta w odpowiednio przygotowanej pracowni w Zbio-
rach Specjalnych Instytutu Sztuki coraz liczniejsze grono
naukowców.
Zanim jednak przystąpimy do pobieżnej z konieczności
analizy układu i zawartości kolekcji znanej z różnych edycji
Catalogo ragionato...3, katalogu, pod wpływem Die Kunstli-
teratur Juliusa Magnino von Schlossera4 w niektórych śro-
dowiskach uznawanego za swego rodzaju bibliografię,
w innych z kolei za wzór opisu rejestracyjnego starych dru-
ków, i nim podejmiemy próbę zasygnalizowania pewnych
możliwości badawczych i technicznych, jakie dzięki uzyska-
nym źródłom otwierają się przed korzystającymi z mikro-
fisz polskimi czytelnikami, warto kilka zdań poświęcić
postaci hrabiego Cicognary. Warto uczynić to tym bardziej,
że na jego klarowne spojrzenie na materię książki i sztuki,
na ostateczny kształt zbioru, mistrzowski dobór dzieł, reali-
zowany z rozmachem, świetnym rozeznaniem potrzeb i nie-
bywałą umiejętnością ich przewidywania, na podkreślaną
przez wielu skrupulatność opisu i trafność klasyfikacji oraz
na osobowość Cicognary i jego zamiłowania badawcze,
przemożny wpływ wywarły postaci niezwykłe, znane z ich
niepodważalnego wkładu do dziejów kultury europejskiej,
które dzieliły się z nim głęboką wiedzą, pionierskimi meto-
dami pracy badawczej i systematyzowania zbiorów oraz,
co może najważniejsze, miłością do sztuki i żywą wiarą
w jej społeczne posłannictwo. Warto wspomnieć szerzej
o życiu i działalności Cicognary w końcu i dlatego, że jego
imię nieczęsto gości na łamach polskich publikacji nau-
kowych5.
Hrabia Leopoldo Francesco Cicognara, który wsławił
się jako artysta amator, poeta, opiekun artystów, wieloletni
prezydent Accademii di Belle Arti w Wenecji i jeden z tych,
którzy kładli podwaliny historii sztuki jako dyscypliny nau-
kowej, przychodzi na świat 26 listopada 1767 roku w rodzi-
nie artystokratycznej zamieszkałej od wielu pokoleń w Fer-
rarze6.
Już w dzieciństwie wykazuje uzdolnienia i zaintereso-
wania artystyczne. Nauki godne swego stanu pobiera w Col-
legio dei Nobili w Modenie. W 1785 roku, mając osiem-
naście lat, opuszcza zaściankową nieco Ferrarę i wyrusza do
Rzymu. Tam poznaj e osoby, które odtąd będą nadawać
kształt i kierunek jego dalszym zamierzeniom, a wśród nich
Francesco Cancellieriego, błyskotliwego erudytę, działają-
cego na dworze papieża Piusa VI7.
Cancellieri wprowadza Cicognarę w kręgi rzymskich
klasycystów, którym ton nadawali Anton Raphael Mengs,
Johann Joachim Winckelmann i Antonio Canova. U Cico-
gnary budzi się żywe zainteresowanie starożytnymi ruinami,
dziełami współczesnych artystów i teoriami Francesco
Milizii wyrażonymi w Dell ’arte di vedere nelle belle Arti,
o którym w swoim katalogu bibliotecznym napisze po la-
tach: „Straszna książka, która wywraca sposób pisania i ro-
zumowania w dziedzinie sztuki i według niektórych pełna
herezji. Jesteśmy jednak dłużnikami tego erudyty [.. ,]”8
Dzięki Cancellieriemu Cicognara poznaje Jean-Bap-
tiste’a Seroux d’Agincourta, w tym okresie z poświęceniem
oddającemu się pracy nad syntezą dziejów sztuki od upad-
ku starożytnego Rzymu po okres „artystycznego przebu-
dzenia”, zwany Renesansem. Seroux d’Agincourt był pier-
wszym historykiem sztuki, który nie szczędząc środków,
systematycznie zbierał rysunki różnych dzieł sztuki, by póź-
niej wykorzystać je jako ilustracje wspomnianego już zary-
su dziejów sztuki średniowiecznej, tak pogardzanej przez je-
mu współczesnych. Sposoby pokonywania trudności, pio-
nierskie metody gromadzenia i systematyzowania tak wie-
dzy, jak i przekazów ikonograficznych, przy bezpośrednich,
239
kolekcji po opublikowaniu w 1821 roku w Pizie Catcilogo
ragionato clei libri d’arte e d’antichitaposseduti dal Conte
Cicognara, dzieła równie słynnego, jak sama kolekcja.
Dzięki otwartości i życzliwości, z jaką Biblioteka Wa-
tykańska, kierowana przez jej prefekta, o. dr. Leonarda
Boyle O.P., udostępnia licznym badaczom tak pilnie strze-
żone skarby, oraz osobistemu zaangażowaniu profesora
Philippa Fehla, światowej sławy uczonego z University of
Illinois at Urbana-Champaign, stało się możliwe podjęcie
współpracy między obydwiema instytucjami i otwarcie w
1988 roku wspólnego programu badawczego, noszącego
nazwę THE CICOGNARA PROJECT. Jego celem miało
być przygotowanie i opracowanie edycji mikrofiszowej
wszystkich dzieł z kolekcji bibliotecznej Cicognary oraz
wzbogacenie jej o nowe krytyczne wydanie katalogu. Z
uwagi na ogromną wagę przedsięwzięcia, unikatowy cha-
rakter i skalę możliwości, jakie projekt może przysporzyć
badaczom i studentom różnych specjalności z zakresu nauk
humanistycznych, The Samuel H. Kress Foundation udzie-
liła mu niezbędnego wsparcia finansowego.
Choć prace nad zarchiwizowaniem na mikrofiszach ca-
łości Fondo Cicognara prawdopobnie potrwają jeszcze do
1999 roku, to już dziś trzy czwarte tytułów jest dostępne w
około czterdziestu ważnych bibliotekach i ośrodkach bada-
wczych całego świata2. Dzięki wspaniałomyślności kieru-
jącego pracami naukowo-badawczymi i edytorskimi profe-
sora Fehla, w którego ręce fundacja powierzyła los przewi-
dzianej w projekcie bezpłatnej subskrypcji mikrofisz, na
listę tego swoistego elitarnego klubu placówek naukowych,
które odgrywają istotną rolę w badaniach nad dziejami i
teorią sztuki oraz antykiem i tradycją antyczną, w 1995 ro-
ku wpisano także Instytut Sztuki Polskiej Akademii Nauk.
Odtąd, z napływających sukcesywnie kolejnych zestawów
mikrofiszowej edycji dzieł z Biblioteki hrabiego Cicognary
korzysta w odpowiednio przygotowanej pracowni w Zbio-
rach Specjalnych Instytutu Sztuki coraz liczniejsze grono
naukowców.
Zanim jednak przystąpimy do pobieżnej z konieczności
analizy układu i zawartości kolekcji znanej z różnych edycji
Catalogo ragionato...3, katalogu, pod wpływem Die Kunstli-
teratur Juliusa Magnino von Schlossera4 w niektórych śro-
dowiskach uznawanego za swego rodzaju bibliografię,
w innych z kolei za wzór opisu rejestracyjnego starych dru-
ków, i nim podejmiemy próbę zasygnalizowania pewnych
możliwości badawczych i technicznych, jakie dzięki uzyska-
nym źródłom otwierają się przed korzystającymi z mikro-
fisz polskimi czytelnikami, warto kilka zdań poświęcić
postaci hrabiego Cicognary. Warto uczynić to tym bardziej,
że na jego klarowne spojrzenie na materię książki i sztuki,
na ostateczny kształt zbioru, mistrzowski dobór dzieł, reali-
zowany z rozmachem, świetnym rozeznaniem potrzeb i nie-
bywałą umiejętnością ich przewidywania, na podkreślaną
przez wielu skrupulatność opisu i trafność klasyfikacji oraz
na osobowość Cicognary i jego zamiłowania badawcze,
przemożny wpływ wywarły postaci niezwykłe, znane z ich
niepodważalnego wkładu do dziejów kultury europejskiej,
które dzieliły się z nim głęboką wiedzą, pionierskimi meto-
dami pracy badawczej i systematyzowania zbiorów oraz,
co może najważniejsze, miłością do sztuki i żywą wiarą
w jej społeczne posłannictwo. Warto wspomnieć szerzej
o życiu i działalności Cicognary w końcu i dlatego, że jego
imię nieczęsto gości na łamach polskich publikacji nau-
kowych5.
Hrabia Leopoldo Francesco Cicognara, który wsławił
się jako artysta amator, poeta, opiekun artystów, wieloletni
prezydent Accademii di Belle Arti w Wenecji i jeden z tych,
którzy kładli podwaliny historii sztuki jako dyscypliny nau-
kowej, przychodzi na świat 26 listopada 1767 roku w rodzi-
nie artystokratycznej zamieszkałej od wielu pokoleń w Fer-
rarze6.
Już w dzieciństwie wykazuje uzdolnienia i zaintereso-
wania artystyczne. Nauki godne swego stanu pobiera w Col-
legio dei Nobili w Modenie. W 1785 roku, mając osiem-
naście lat, opuszcza zaściankową nieco Ferrarę i wyrusza do
Rzymu. Tam poznaj e osoby, które odtąd będą nadawać
kształt i kierunek jego dalszym zamierzeniom, a wśród nich
Francesco Cancellieriego, błyskotliwego erudytę, działają-
cego na dworze papieża Piusa VI7.
Cancellieri wprowadza Cicognarę w kręgi rzymskich
klasycystów, którym ton nadawali Anton Raphael Mengs,
Johann Joachim Winckelmann i Antonio Canova. U Cico-
gnary budzi się żywe zainteresowanie starożytnymi ruinami,
dziełami współczesnych artystów i teoriami Francesco
Milizii wyrażonymi w Dell ’arte di vedere nelle belle Arti,
o którym w swoim katalogu bibliotecznym napisze po la-
tach: „Straszna książka, która wywraca sposób pisania i ro-
zumowania w dziedzinie sztuki i według niektórych pełna
herezji. Jesteśmy jednak dłużnikami tego erudyty [.. ,]”8
Dzięki Cancellieriemu Cicognara poznaje Jean-Bap-
tiste’a Seroux d’Agincourta, w tym okresie z poświęceniem
oddającemu się pracy nad syntezą dziejów sztuki od upad-
ku starożytnego Rzymu po okres „artystycznego przebu-
dzenia”, zwany Renesansem. Seroux d’Agincourt był pier-
wszym historykiem sztuki, który nie szczędząc środków,
systematycznie zbierał rysunki różnych dzieł sztuki, by póź-
niej wykorzystać je jako ilustracje wspomnianego już zary-
su dziejów sztuki średniowiecznej, tak pogardzanej przez je-
mu współczesnych. Sposoby pokonywania trudności, pio-
nierskie metody gromadzenia i systematyzowania tak wie-
dzy, jak i przekazów ikonograficznych, przy bezpośrednich,
239