DOI issue:
Nr. 3
DOI article:Artykuły
DOI article:Mordyński, Krzysztof: Kompozycja, hierarchia, ideologia Socrealistyczna przebudowa Warszawy według koncepcji jedności urbanistycznej miasta
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.70770#0560
Kompozycja, hierarchia, ideologia. Socrealistyczna przebudowa Warszawy
553
Hierarchia treści
Hierarchicznie usystematyzowana kompozycja plastyczna centrum Warszawy miała za
zadanie przekładać na język form przestrzennych hierarchię treści ideologicznych. Po-
wstawały one w oparciu o ówcześnie aktualną ze względów politycznych interpretację
ideologii komunistycznej, przypisując znaczenia konkretnym miejscom i budynkom. Ich
rozmieszczenie i wpisanie w kontekst urbanistyczny określało miejsce w hierarchii. We-
dług tej interpretacji Pałac Kultury i Nauki jako znak przyjaźni polsko-radzieckiej i rów-
nocześnie symbol dominacji ZSRR nad Polską zajmował naczelne miejsce w strukturze
miasta. Dom Partii, siedzibę PZPR, już wcześniej zdecydowano się ulokować pośrodku
historycznego traktu Zamek - Belweder, wpisując go symbolicznie w przestrzeń władzy.
Zabieg zamierzano wydatnie wzmocnić poprzez plany reorganizacji otoczenia gmachu,
dzięki którym usytuowany miał być w perspektywie Alei Ujazdowskich, jako najmocniej-
szy akcent przebudowanego placu Trzech Krzyży* * * * * * * 66.
Koncepcja jedności urbanistycznej miasta zdaje się jednak sięgać głębiej, niż tylko
powiązanie konkretnych budowli z symboliką przestrzeni. Kompozycja przestrzenna jest
tylko jednym z przejawów tej samej, podyktowanej przez ideologię, idei jedności przybie-
rającej różne postacie w zależności od obejmowanych przez nią obszarów. W zakresie
deklarowanych wartości odnaleźć można spójność, ciągłość rozwoju, harmonię, egalita-
ryzm, jednomyślność.
Podstawową zasadą urbanistyki było postrzeganie każdego elementu w ramach więk-
szej całości, spójne wpasowanie go w organizm miasta. „Kompozycja architektoniczna
powinna objąć zarówno miasto jako całość jak i jego poszczególne fragmenty. Powinni-
śmy zawsze rozpatrywać budynek na tle zespołu, zespół budynków na tle otaczającego go
krajobrazu.”67
Ideologowie socrealizmu przeciwstawiali się przyjętemu w praktyce podziałowi mia-
sta na dzielnicę zabytkową i obszar zabudowy nowoczesnej68. Ich zdaniem idea jedności
wymagała, aby nie podkreślać podziału na stare i nowe, ale płynnie przechodzić od daw-
nych form, do nowych, poprzez „twórcze wykorzystanie tradycji”69. Część miasta nasyco-
na treściami przeszłości powinna według doktryny stanowić podbudowę i tło dla dokonań
nowej epoki, która miała naturalne prawo do przejęcia dziedzictwa i ulepszania starych
dzielnic.
bulwarów, gdzie pojawiają się widoki tych tak swoistych sylwet. Sprzężenia tego rodzaju powodują powstawanie bar-
dzo specyficznego klimatu wielu wnętrz w całym zespole przestrzennym, jak gdyby podporządkowujących się lub
opartych na jednej i tej samej tonacji czy też na powtarzającym się refrenie tej samej melodii. Wędrując po mieście -
niezależnie od ilości czasu spędzonego w nim uprzednio - obserwator znajduje się w kręgu widoków takich dominant
powracających w różnych ujęciach: barwnych, sylwetowych, bliskich czy dalekich. Owe powracające widoki wywołują
chęć dotarcia w pobliże dominanty, do miejsca, z którego widoczna jest ona najlepiej, najpełniej.” WEJCHERT, op. cit,
s. 152.
66 Andrzej SKALIMOWSKI, Dom Partii. Historia gmachu KC PZPR w Warszawie, Warszawa 2010, s. 33-34.
67 OSTROWSKI, op. cit., s. 2.
68 Piotr MAJEWSKI, Ideologia i konserwacja: architektura zabytkowa w Polsce w czasach socrealizmu, Warszawa
2009, s. 116-120.
69 „Założenia, które w ciągu wieków skrystalizowały się jako ośrodki życia społecznego i państwowego, które historia
narodu i walki klas otoczyła nimbem tradycji i czci całego ludu - będą zawsze przyciągały rzesze ludowe, będą zawsze
przedmiotem tej czci. Sytuując w nich centrum stolicy przejmujemy te tradycje i nadajemy im nowy wydźwięk ideolo-
giczny, traktując je jako poprzedzające ogniwo i część składową dzisiejszej rzeczywistości, która jest kontynuacją
i rozwinięciem tego wszystkiego, co w nich było najlepsze i postępowe.” GOLDZAMT, „Zagadnienie realizmu..s. 43.
553
Hierarchia treści
Hierarchicznie usystematyzowana kompozycja plastyczna centrum Warszawy miała za
zadanie przekładać na język form przestrzennych hierarchię treści ideologicznych. Po-
wstawały one w oparciu o ówcześnie aktualną ze względów politycznych interpretację
ideologii komunistycznej, przypisując znaczenia konkretnym miejscom i budynkom. Ich
rozmieszczenie i wpisanie w kontekst urbanistyczny określało miejsce w hierarchii. We-
dług tej interpretacji Pałac Kultury i Nauki jako znak przyjaźni polsko-radzieckiej i rów-
nocześnie symbol dominacji ZSRR nad Polską zajmował naczelne miejsce w strukturze
miasta. Dom Partii, siedzibę PZPR, już wcześniej zdecydowano się ulokować pośrodku
historycznego traktu Zamek - Belweder, wpisując go symbolicznie w przestrzeń władzy.
Zabieg zamierzano wydatnie wzmocnić poprzez plany reorganizacji otoczenia gmachu,
dzięki którym usytuowany miał być w perspektywie Alei Ujazdowskich, jako najmocniej-
szy akcent przebudowanego placu Trzech Krzyży* * * * * * * 66.
Koncepcja jedności urbanistycznej miasta zdaje się jednak sięgać głębiej, niż tylko
powiązanie konkretnych budowli z symboliką przestrzeni. Kompozycja przestrzenna jest
tylko jednym z przejawów tej samej, podyktowanej przez ideologię, idei jedności przybie-
rającej różne postacie w zależności od obejmowanych przez nią obszarów. W zakresie
deklarowanych wartości odnaleźć można spójność, ciągłość rozwoju, harmonię, egalita-
ryzm, jednomyślność.
Podstawową zasadą urbanistyki było postrzeganie każdego elementu w ramach więk-
szej całości, spójne wpasowanie go w organizm miasta. „Kompozycja architektoniczna
powinna objąć zarówno miasto jako całość jak i jego poszczególne fragmenty. Powinni-
śmy zawsze rozpatrywać budynek na tle zespołu, zespół budynków na tle otaczającego go
krajobrazu.”67
Ideologowie socrealizmu przeciwstawiali się przyjętemu w praktyce podziałowi mia-
sta na dzielnicę zabytkową i obszar zabudowy nowoczesnej68. Ich zdaniem idea jedności
wymagała, aby nie podkreślać podziału na stare i nowe, ale płynnie przechodzić od daw-
nych form, do nowych, poprzez „twórcze wykorzystanie tradycji”69. Część miasta nasyco-
na treściami przeszłości powinna według doktryny stanowić podbudowę i tło dla dokonań
nowej epoki, która miała naturalne prawo do przejęcia dziedzictwa i ulepszania starych
dzielnic.
bulwarów, gdzie pojawiają się widoki tych tak swoistych sylwet. Sprzężenia tego rodzaju powodują powstawanie bar-
dzo specyficznego klimatu wielu wnętrz w całym zespole przestrzennym, jak gdyby podporządkowujących się lub
opartych na jednej i tej samej tonacji czy też na powtarzającym się refrenie tej samej melodii. Wędrując po mieście -
niezależnie od ilości czasu spędzonego w nim uprzednio - obserwator znajduje się w kręgu widoków takich dominant
powracających w różnych ujęciach: barwnych, sylwetowych, bliskich czy dalekich. Owe powracające widoki wywołują
chęć dotarcia w pobliże dominanty, do miejsca, z którego widoczna jest ona najlepiej, najpełniej.” WEJCHERT, op. cit,
s. 152.
66 Andrzej SKALIMOWSKI, Dom Partii. Historia gmachu KC PZPR w Warszawie, Warszawa 2010, s. 33-34.
67 OSTROWSKI, op. cit., s. 2.
68 Piotr MAJEWSKI, Ideologia i konserwacja: architektura zabytkowa w Polsce w czasach socrealizmu, Warszawa
2009, s. 116-120.
69 „Założenia, które w ciągu wieków skrystalizowały się jako ośrodki życia społecznego i państwowego, które historia
narodu i walki klas otoczyła nimbem tradycji i czci całego ludu - będą zawsze przyciągały rzesze ludowe, będą zawsze
przedmiotem tej czci. Sytuując w nich centrum stolicy przejmujemy te tradycje i nadajemy im nowy wydźwięk ideolo-
giczny, traktując je jako poprzedzające ogniwo i część składową dzisiejszej rzeczywistości, która jest kontynuacją
i rozwinięciem tego wszystkiego, co w nich było najlepsze i postępowe.” GOLDZAMT, „Zagadnienie realizmu..s. 43.