DOI issue:
Nr. 1
DOI article:Artykuły
DOI article:Mossakowski, Stanisław: Europejski kontekst renesansowej przebudowy królewskiego pa³acu na Wawelu: Neapol - Urbino - Buda - Praga
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.71008#0017
Europejski kontekst renesansowej przebudowy królewskiego pałacu na Wawelu
15
Ten zespół dzieł oraz wyrażanych przez nie treści ideowych, jak również fakt powiąza-
nia z nimi renesansowych form all 'antica nie mogły być nieznane mieszkającemu jakiś
czas w Budzie królewiczowi Zygmuntowi. Dlatego w ich kontekście należy także inter-
pretować włosko renesansowy charakter przebudowy wawelskiego pałacu oraz - zadecy-
dowane około roku 1517 - ozdobienie ścian drugiego piętra krużganków fryzem
z wizerunkami imperatorów rzymskich31.
Wyrosła z korzeni renesansowego humanizmu moda budowania rezydencji w duchu
all'antica rozprzestrzeniała się zatem w stolicach europejskich władców nie tylko po-
przez działalność artystów włoskiego, w szczególności florenckiego, pochodzenia oraz
dzięki ich nowej formacji artystycznej i wiedzy warsztatowej. Wypada pamiętać, że zle-
ceniodawcy nie byli wcale biernymi odbiorcami i bezkrytycznymi miłośnikami renesan-
sowego prądu w sztuce. Ich wybór nowych stylistycznie form był w pełni świadomy.
Świadczy o tym, obok samych budowli, na które nie darmo wydawali przecież krocie, ich
humanistyczne wykształcenie, połączone często z niemałym przygotowaniem teoretycz-
no-artystycznym. Coraz liczniej powstające wówczas traktaty na temat architektury miały
bowiem znaczenie nie tylko dla budowniczych, lecz również dla ich zleceniodawców.
Twórczość w tym zakresie przestawała być powoli sekretną wiedzą rzemieślników i zna-
lazła się na poczesnym miejscu w centrum uczonej kultury.
Warto w tym kontekście zaznaczyć, że nawet traktat Witruwiusza mimo trudno zrozu-
miałej terminologii greckiego pochodzenia znajdował czytelników wśród wykształconych
władców, którzy modernizowali swe rezydencje all 'antica. O królu Alfonsie I Aragoń-
skim tak pisze na przykład Panormita, że kiedy ów słynny zamek neapolitański postanowił
odnowić, kazał sobie przynieść księgę Witruwiusza o architekturze i szczegółowo konsul-
tował tekst starożytnego autora. Dlatego zgodnie z zaleceniami owego dzieła (De archi-
tectura, I, 5) wprowadzona została w tej warownej rezydencji m.in. diamentowa rustyka
kamieniarki oraz system wież i ich walcowate kształty32. Zawierający tekst Witruwiusza
rękopis z roku 1463 znajdował się także na dworze w Budzie, gdzie trafił jako dar księcia
Mediolanu dla syna Macieja Korwina, pretendenta do tronu węgierskiego33.
Wśród zleceniodawców największą popularnością cieszył się oczywiście traktat Al-
bertiego De re aedificatoria (ok. 1452), napisany po łacinie z przeznaczeniem w istocie
nie dla architektów, lecz dla ich humanistycznie wykształconych patronów. Z przekazu
humanisty Cristofora Landina (Disputationes Camaldulenses, 1472) wiemy na przykład,
że przy wznoszeniu pałacu książęcego w Urbino Federico da Montefeltro osobiście kon-
sultował się z Albertim34. Przed publikacją dzieła De re aedificatoria (1. wyd. Florencja
1485) jego rękopiśmienną kopię miał w swym posiadaniu Lorenzo de'Medici (ił Magni-
fico), a pożyczając rękopis Borsowi d'Este, księciu Ferrary, prosił o szybkie jego odda-
nie, gdyżjest [on] dla niego bardzo cenny i często go czyta35. Dwie inne kopie traktatu
31 Niezależnie od wszystkich innych motywów tej decyzji - zob. MOSSAKOWSKI, Pałac królewski Zygmunta I na
Wawelu s. 71-74.
32 George L. HERSEY, The Aragonese Arch at Naples 1443-1475, New Haven-London 1973, s. 31, 92-93, przyp. 4
(Panormita, De dictis etfactis Alphonsi Aragonum, I. 50: Cum inclytam illam arcem Neapolitanam instaurare instituis-
set, Vitruvii librum, qui de achitectura inscribitur, afferri ad se iussit).
33 Budapeszt, Biblioteka Uniwersytecka, Cod. Lat. 32 - Gabor HAJNÓCZI, „11 Vitruvio di Budapest e le sue origini
milanesi", Arte Lombarda, 139, 2003, z. 3, s. 9-12.
34 Bernd ROECK, Andreas TONNESMANN, Federico da Montefeltro. Arte, stato e mestiere delle armi, Torino 2009, s. 124.
35 Perche lo ha molto caro e spesso lo legge - cyt. za Joseph RYKWERT, „On the Oral Transmission of Architectural
Theory", [w:] Les traites d'architecture de la Renaissance, Paris 1988, s. 35.
15
Ten zespół dzieł oraz wyrażanych przez nie treści ideowych, jak również fakt powiąza-
nia z nimi renesansowych form all 'antica nie mogły być nieznane mieszkającemu jakiś
czas w Budzie królewiczowi Zygmuntowi. Dlatego w ich kontekście należy także inter-
pretować włosko renesansowy charakter przebudowy wawelskiego pałacu oraz - zadecy-
dowane około roku 1517 - ozdobienie ścian drugiego piętra krużganków fryzem
z wizerunkami imperatorów rzymskich31.
Wyrosła z korzeni renesansowego humanizmu moda budowania rezydencji w duchu
all'antica rozprzestrzeniała się zatem w stolicach europejskich władców nie tylko po-
przez działalność artystów włoskiego, w szczególności florenckiego, pochodzenia oraz
dzięki ich nowej formacji artystycznej i wiedzy warsztatowej. Wypada pamiętać, że zle-
ceniodawcy nie byli wcale biernymi odbiorcami i bezkrytycznymi miłośnikami renesan-
sowego prądu w sztuce. Ich wybór nowych stylistycznie form był w pełni świadomy.
Świadczy o tym, obok samych budowli, na które nie darmo wydawali przecież krocie, ich
humanistyczne wykształcenie, połączone często z niemałym przygotowaniem teoretycz-
no-artystycznym. Coraz liczniej powstające wówczas traktaty na temat architektury miały
bowiem znaczenie nie tylko dla budowniczych, lecz również dla ich zleceniodawców.
Twórczość w tym zakresie przestawała być powoli sekretną wiedzą rzemieślników i zna-
lazła się na poczesnym miejscu w centrum uczonej kultury.
Warto w tym kontekście zaznaczyć, że nawet traktat Witruwiusza mimo trudno zrozu-
miałej terminologii greckiego pochodzenia znajdował czytelników wśród wykształconych
władców, którzy modernizowali swe rezydencje all 'antica. O królu Alfonsie I Aragoń-
skim tak pisze na przykład Panormita, że kiedy ów słynny zamek neapolitański postanowił
odnowić, kazał sobie przynieść księgę Witruwiusza o architekturze i szczegółowo konsul-
tował tekst starożytnego autora. Dlatego zgodnie z zaleceniami owego dzieła (De archi-
tectura, I, 5) wprowadzona została w tej warownej rezydencji m.in. diamentowa rustyka
kamieniarki oraz system wież i ich walcowate kształty32. Zawierający tekst Witruwiusza
rękopis z roku 1463 znajdował się także na dworze w Budzie, gdzie trafił jako dar księcia
Mediolanu dla syna Macieja Korwina, pretendenta do tronu węgierskiego33.
Wśród zleceniodawców największą popularnością cieszył się oczywiście traktat Al-
bertiego De re aedificatoria (ok. 1452), napisany po łacinie z przeznaczeniem w istocie
nie dla architektów, lecz dla ich humanistycznie wykształconych patronów. Z przekazu
humanisty Cristofora Landina (Disputationes Camaldulenses, 1472) wiemy na przykład,
że przy wznoszeniu pałacu książęcego w Urbino Federico da Montefeltro osobiście kon-
sultował się z Albertim34. Przed publikacją dzieła De re aedificatoria (1. wyd. Florencja
1485) jego rękopiśmienną kopię miał w swym posiadaniu Lorenzo de'Medici (ił Magni-
fico), a pożyczając rękopis Borsowi d'Este, księciu Ferrary, prosił o szybkie jego odda-
nie, gdyżjest [on] dla niego bardzo cenny i często go czyta35. Dwie inne kopie traktatu
31 Niezależnie od wszystkich innych motywów tej decyzji - zob. MOSSAKOWSKI, Pałac królewski Zygmunta I na
Wawelu s. 71-74.
32 George L. HERSEY, The Aragonese Arch at Naples 1443-1475, New Haven-London 1973, s. 31, 92-93, przyp. 4
(Panormita, De dictis etfactis Alphonsi Aragonum, I. 50: Cum inclytam illam arcem Neapolitanam instaurare instituis-
set, Vitruvii librum, qui de achitectura inscribitur, afferri ad se iussit).
33 Budapeszt, Biblioteka Uniwersytecka, Cod. Lat. 32 - Gabor HAJNÓCZI, „11 Vitruvio di Budapest e le sue origini
milanesi", Arte Lombarda, 139, 2003, z. 3, s. 9-12.
34 Bernd ROECK, Andreas TONNESMANN, Federico da Montefeltro. Arte, stato e mestiere delle armi, Torino 2009, s. 124.
35 Perche lo ha molto caro e spesso lo legge - cyt. za Joseph RYKWERT, „On the Oral Transmission of Architectural
Theory", [w:] Les traites d'architecture de la Renaissance, Paris 1988, s. 35.