DOI issue:
Nr. 1
DOI article:Artykuły
DOI article:Mossakowski, Stanisław: Europejski kontekst renesansowej przebudowy królewskiego pa³acu na Wawelu: Neapol - Urbino - Buda - Praga
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.71008#0026
24
Stanisław Mossakowski
kończono już po koronacji królewicza vivente rege (1530), to osoba młodocianego mo-
narchy jako tego, do którego w pierwszym rzędzie, choć oczywiście nie wyłącznie, skie-
rowane były pouczenia łacińskich sentencji, staje się oczywista. Można również śmiało
przypuszczać, iż do wyboru tekstów wniosła swój wkład także Bona, tym bardziej że była
ona jak wiadomo znakomicie wykształcona humanistycznie. Wystarczy wspomnieć zna-
mienne słowa jej nauczyciela, literata i poety Crisostoma Colonny, zawarte w liście do
Jana Dantyszka (1516): Księżniczka Bona jest bardzo uczona [...] zna na pamięć cztery
księgi Wergiliusza, wiele listów Cycerona, różne epigramy, bardzo wiele rzeczy włoskich
i Petrarkę, pisze i mówi niezwykle uczenie59. To ona właśnie na wychowawcę swego jedy-
naka wybrała w roku 1529 wybitnego grecystę i prawnika, sycylijczyka doktoryzowanego
w Padwie, Giovanniego Silvia de Mathio (zw. Joannes Silvius Siculus Amatus, zm. 1537),
który - zamieszkały w Krakowie od roku 1499 - był czynny w sprowadzaniu do Polski
z Wenecji druków z tekstami autorów klasycznych, a także, jak niektórzy przypuszczają,
współdziałał w redagowaniu na zlecenie królowej Elżbiety Habsburżanki pedagogiczne-
go pisma De institutione regii pueri (1502), zawierającego szereg postulatów zbieżnych
z treścią późniejszych sentencji wawelskich60. Jemu też młodociany król zawdzięczał swe
bardziej książkowe i świeckie niż cnotliwe i bogobojne wychowanie, co stało się przed-
miotem surowego monitu ze strony biskupa Piotra Tomickiego w roku 153561.
Nie przesądzając ostatecznie, komu należy przypisać pomysł wprowadzenia w dekora-
cji rezydencji wawelskiej łacińskich inskrypcji o treści edukacyjno-moralnej, wypada za-
uważyć, że ta nietypowa decyzja -jeśli rzeczywiście pochodziła od królowej - mogła być
wynikiem inspiracji również rodem z jej rodzinnego miasta. Do nielicznych, wręcz unika-
towych pałaców możnowładczych, w których na oknach fasady i w niektórych wnętrzach
występują łacińskie teksty o wymowie dydaktyczno-moralizującej, należy podziwiany
w owych czasach pałac Diomedesa Carafy (ok. 1406-1487), hrabiego di Maddaloni,
wzniesiony w Neapolu około roku 146662. Diomedes Carafa, uczestnik walk o zdobycie
miasta przez Aragonów, a potem najbliższy współpracownik pradziadka Bony, Ferdynan-
da I (nazywany wtedy przez współczesnych „drugim królem"), był także wybitnym zbie-
raczem inskrypcji i rzeźb antycznych. Wykształcony humanistycznie pełnił on m.in.
59 Cyt. za: POCIECHA, op. cit., s. 159.
60 Zob. literaturę cytowaną w: MOSSAKOWSKI, Pałac królewski Zygmunta I na Wawelu..., s. 85, 90, 97, 113.
61 Acta Tomiciana, t. 7, Poznań 1857, s. 201-207 (dok. 21). Por. t. 17, Wrocław 1966, s. 289-290 (dok. 206, tutaj
sprostowanie daty - 2 IV 1535).
62 Zob. obszerne hasło w Dizionario Biografico degli Italiani, 19, Roma 1976, s. 524-530 (Franca Petrucci) oraz Bianca
de DIVITIIS, „Building in local all'antica style: the Palace of Diomede Carafa in Naples", Art History, 31, 2008,
September, s. 502-522. We fryzach obramień okiennych fasady tej budowli umieszczone zostały napisy: Si racio impe-
raverit eris liberi („jeśli działasz zgodnie z nakazem rozumu, będziesz wolnym"); Ex animo ama ac servi („z duszy
kochaj i służ"); Honesta para tempori confer („godziwa ocena będzie udzielona z czasem"); Te pius inspicias aliosque
deinde notato („sumiennie przypatruj się sobie, a innych dostrzegaj potem"). Portal do Wielkiej Sali opatrzono z kolei
tekstem: Huc quicunque venis fauste et bene veneris hospes, comiter in nostra suscipere domo ( „każdy z gości przyby-
wających tu szczęśliwie i w dobroci będzie w naszym domu uprzejmie przyjęty"), a nad bramką do ogrodu: Hic habitant
nymphae dulces et svada voluptas / Siste gradum atque intrans ne capiare cave („tutaj mieszkają słodkie nimfy
i zachęcająca przyjemność / postaw krok, lecz wchodząc strzeż się, aby nie zawrzeć") - zob. Bianca de DIVITIIS,
Architettura e committenza nella Napoli del Quattrocento, Venezia 2007, s. 62-65, 129 (przyp. 61), 86, 89, il. 29-30, 61-
62. Jeszcze inny, dowcipny napis nad kominkiem westybulu, w tym pałacu: Si propius steteris flagras: si longius, alges
(„jak staniesz blisko, zgorzejesz, jak daleko zaziębisz się") cytuje Nathan CHYTRAEUS, Variorum in Europa itinerum
deliciae, Herbonae Nassoviorum 1594, s. 65. Treść tych inskrypcji doskonale współgra z zaleceniami, jakie Diomedes
Carafa sformułował w dziełku pt. Trattato dello optimo cortesano (1479) przeznaczonym dla swego pierworodnego
syna - por. Dizionario Biografico degli Italiani, op. cit., s. 528.
Stanisław Mossakowski
kończono już po koronacji królewicza vivente rege (1530), to osoba młodocianego mo-
narchy jako tego, do którego w pierwszym rzędzie, choć oczywiście nie wyłącznie, skie-
rowane były pouczenia łacińskich sentencji, staje się oczywista. Można również śmiało
przypuszczać, iż do wyboru tekstów wniosła swój wkład także Bona, tym bardziej że była
ona jak wiadomo znakomicie wykształcona humanistycznie. Wystarczy wspomnieć zna-
mienne słowa jej nauczyciela, literata i poety Crisostoma Colonny, zawarte w liście do
Jana Dantyszka (1516): Księżniczka Bona jest bardzo uczona [...] zna na pamięć cztery
księgi Wergiliusza, wiele listów Cycerona, różne epigramy, bardzo wiele rzeczy włoskich
i Petrarkę, pisze i mówi niezwykle uczenie59. To ona właśnie na wychowawcę swego jedy-
naka wybrała w roku 1529 wybitnego grecystę i prawnika, sycylijczyka doktoryzowanego
w Padwie, Giovanniego Silvia de Mathio (zw. Joannes Silvius Siculus Amatus, zm. 1537),
który - zamieszkały w Krakowie od roku 1499 - był czynny w sprowadzaniu do Polski
z Wenecji druków z tekstami autorów klasycznych, a także, jak niektórzy przypuszczają,
współdziałał w redagowaniu na zlecenie królowej Elżbiety Habsburżanki pedagogiczne-
go pisma De institutione regii pueri (1502), zawierającego szereg postulatów zbieżnych
z treścią późniejszych sentencji wawelskich60. Jemu też młodociany król zawdzięczał swe
bardziej książkowe i świeckie niż cnotliwe i bogobojne wychowanie, co stało się przed-
miotem surowego monitu ze strony biskupa Piotra Tomickiego w roku 153561.
Nie przesądzając ostatecznie, komu należy przypisać pomysł wprowadzenia w dekora-
cji rezydencji wawelskiej łacińskich inskrypcji o treści edukacyjno-moralnej, wypada za-
uważyć, że ta nietypowa decyzja -jeśli rzeczywiście pochodziła od królowej - mogła być
wynikiem inspiracji również rodem z jej rodzinnego miasta. Do nielicznych, wręcz unika-
towych pałaców możnowładczych, w których na oknach fasady i w niektórych wnętrzach
występują łacińskie teksty o wymowie dydaktyczno-moralizującej, należy podziwiany
w owych czasach pałac Diomedesa Carafy (ok. 1406-1487), hrabiego di Maddaloni,
wzniesiony w Neapolu około roku 146662. Diomedes Carafa, uczestnik walk o zdobycie
miasta przez Aragonów, a potem najbliższy współpracownik pradziadka Bony, Ferdynan-
da I (nazywany wtedy przez współczesnych „drugim królem"), był także wybitnym zbie-
raczem inskrypcji i rzeźb antycznych. Wykształcony humanistycznie pełnił on m.in.
59 Cyt. za: POCIECHA, op. cit., s. 159.
60 Zob. literaturę cytowaną w: MOSSAKOWSKI, Pałac królewski Zygmunta I na Wawelu..., s. 85, 90, 97, 113.
61 Acta Tomiciana, t. 7, Poznań 1857, s. 201-207 (dok. 21). Por. t. 17, Wrocław 1966, s. 289-290 (dok. 206, tutaj
sprostowanie daty - 2 IV 1535).
62 Zob. obszerne hasło w Dizionario Biografico degli Italiani, 19, Roma 1976, s. 524-530 (Franca Petrucci) oraz Bianca
de DIVITIIS, „Building in local all'antica style: the Palace of Diomede Carafa in Naples", Art History, 31, 2008,
September, s. 502-522. We fryzach obramień okiennych fasady tej budowli umieszczone zostały napisy: Si racio impe-
raverit eris liberi („jeśli działasz zgodnie z nakazem rozumu, będziesz wolnym"); Ex animo ama ac servi („z duszy
kochaj i służ"); Honesta para tempori confer („godziwa ocena będzie udzielona z czasem"); Te pius inspicias aliosque
deinde notato („sumiennie przypatruj się sobie, a innych dostrzegaj potem"). Portal do Wielkiej Sali opatrzono z kolei
tekstem: Huc quicunque venis fauste et bene veneris hospes, comiter in nostra suscipere domo ( „każdy z gości przyby-
wających tu szczęśliwie i w dobroci będzie w naszym domu uprzejmie przyjęty"), a nad bramką do ogrodu: Hic habitant
nymphae dulces et svada voluptas / Siste gradum atque intrans ne capiare cave („tutaj mieszkają słodkie nimfy
i zachęcająca przyjemność / postaw krok, lecz wchodząc strzeż się, aby nie zawrzeć") - zob. Bianca de DIVITIIS,
Architettura e committenza nella Napoli del Quattrocento, Venezia 2007, s. 62-65, 129 (przyp. 61), 86, 89, il. 29-30, 61-
62. Jeszcze inny, dowcipny napis nad kominkiem westybulu, w tym pałacu: Si propius steteris flagras: si longius, alges
(„jak staniesz blisko, zgorzejesz, jak daleko zaziębisz się") cytuje Nathan CHYTRAEUS, Variorum in Europa itinerum
deliciae, Herbonae Nassoviorum 1594, s. 65. Treść tych inskrypcji doskonale współgra z zaleceniami, jakie Diomedes
Carafa sformułował w dziełku pt. Trattato dello optimo cortesano (1479) przeznaczonym dla swego pierworodnego
syna - por. Dizionario Biografico degli Italiani, op. cit., s. 528.