DOI Heft:
Nr. 1
DOI Artikel:Artykuły
DOI Artikel:Oczko, Piotr: Martwa natura w wędzidle stereotypu: Wizje sztuki holenderskiej Zbigniewa Herberta i problem z ich recepcją
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.71008#0107
Martwa natura w wędzidle stereotypu
105
12. Jan Brueghel Młodszy, Alegoria tulipanowego szaleństwa, 1640.
© Frans Hals Museum, Haarlem
wykształcenia, były powszechnie znane i cytowane; doczekały się też wielu niderlandz-
kich wersji39.
Tulipanów gorzki zapach
Tulipanowa gorączka (nid. tulpenmanie, tulpengekte) pełni w zbiorze esejów Herberta
ważną rolę, stanowi bowiem swoisty kontrapunkt dla reszty przywoływanych/ kreowa-
nych przez niego historycznych i społecznych okoliczności. Autor przedstawia tulipano-
wą manię jako zbiorową psychozę, która nieoczekiwanie doprowadziła do hańby i ruiny
rzesze cnotliwych mieszczan porzucających zdrowy kupiecki rozsądek i protestanckie
umiarkowanie40. Herbert opiera się przy tym na bardzo długiej tradycji takiegoż właśnie
interpretowania zjawiska, tradycji zarówno naukowej (historia społeczna, historia gospo-
darki41), jak i literackiej (powieści, sztuki teatralne, a nawet libretta operowe). Wydana
w 2007 r. monografia Anne Goldgar pt. Tulipmania. Money, Honor, and Knowledge in the
39 Zob. LEGENE, op. cit., s. 107. Badaczka przywołuje Mellibeusa: Wat men sender mate doetl Dat valt gherne on-
dervoet (To, co człowiek robi bez umiaru, często opada mu do stóp) oraz Jacoba Catsa Maar hier en overal so dient de
middelmaat/ Want als men die vergeet soo wordt het geode quaat (Tu i wszędzie umiar jest konieczny, gdy o tym
zapomnieć, dobro obraca się w zło). Tam dalsza bibliografia i uwagi paremiologiczne.
40 Ekonomiczne konteksty esejów Zbigniewa Herberta wnikliwie analizuje Józef Maria RUSZAR w przygotowywanej
do druku książce Wytarty profil rzymskich monet. Ekonomia jako temat literacki w twórczości Zbigniewa Herberta.
Panu Doktorowi Ruszarowi dziękuję za udostępnienie mi maszynopisu.
41 Herbert zna z całą pewnością uwagi Józefa KULISZERA, Powszechna historia gospodarcza średniowiecza i czasów
nowożytnych, Warszawa 1961, t. 1-2. Niedawno w Polsce temat poruszył też Stefan BRATKOWSKI, Nieco inna histo-
ria cywilizacji. Dzieje banków, bankierów i obrotu pieniężnego, Warszawa 2010, s. 137-144.
105
12. Jan Brueghel Młodszy, Alegoria tulipanowego szaleństwa, 1640.
© Frans Hals Museum, Haarlem
wykształcenia, były powszechnie znane i cytowane; doczekały się też wielu niderlandz-
kich wersji39.
Tulipanów gorzki zapach
Tulipanowa gorączka (nid. tulpenmanie, tulpengekte) pełni w zbiorze esejów Herberta
ważną rolę, stanowi bowiem swoisty kontrapunkt dla reszty przywoływanych/ kreowa-
nych przez niego historycznych i społecznych okoliczności. Autor przedstawia tulipano-
wą manię jako zbiorową psychozę, która nieoczekiwanie doprowadziła do hańby i ruiny
rzesze cnotliwych mieszczan porzucających zdrowy kupiecki rozsądek i protestanckie
umiarkowanie40. Herbert opiera się przy tym na bardzo długiej tradycji takiegoż właśnie
interpretowania zjawiska, tradycji zarówno naukowej (historia społeczna, historia gospo-
darki41), jak i literackiej (powieści, sztuki teatralne, a nawet libretta operowe). Wydana
w 2007 r. monografia Anne Goldgar pt. Tulipmania. Money, Honor, and Knowledge in the
39 Zob. LEGENE, op. cit., s. 107. Badaczka przywołuje Mellibeusa: Wat men sender mate doetl Dat valt gherne on-
dervoet (To, co człowiek robi bez umiaru, często opada mu do stóp) oraz Jacoba Catsa Maar hier en overal so dient de
middelmaat/ Want als men die vergeet soo wordt het geode quaat (Tu i wszędzie umiar jest konieczny, gdy o tym
zapomnieć, dobro obraca się w zło). Tam dalsza bibliografia i uwagi paremiologiczne.
40 Ekonomiczne konteksty esejów Zbigniewa Herberta wnikliwie analizuje Józef Maria RUSZAR w przygotowywanej
do druku książce Wytarty profil rzymskich monet. Ekonomia jako temat literacki w twórczości Zbigniewa Herberta.
Panu Doktorowi Ruszarowi dziękuję za udostępnienie mi maszynopisu.
41 Herbert zna z całą pewnością uwagi Józefa KULISZERA, Powszechna historia gospodarcza średniowiecza i czasów
nowożytnych, Warszawa 1961, t. 1-2. Niedawno w Polsce temat poruszył też Stefan BRATKOWSKI, Nieco inna histo-
ria cywilizacji. Dzieje banków, bankierów i obrotu pieniężnego, Warszawa 2010, s. 137-144.