Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (78.2016)

172

Michał Kurzej

Kolejna cnota, z lemmą Beati misericordes (il. 11), podobnie jak na fresku w kaplicy
św. Jana, została skojarzona z najsłynniejszym cudem świętego, litującego się nad służą-
cą, która rozbiła dzban z mlekiem (il. 12). Kanty kazał sobie podać rozbite naczynie
„i ledwo rękami swemi onych skorup dotknął, zaraz naczynie całe, zupełne, bez narusze-
nia pokazało się", a następnie polecił kobiecie nabrać wody z Rudawy i przemienił
w mleko27. Eksplikacja Fracta reviviscunt, in lac convertit[ur] unda | Et creat et recreat,
qui miseretur homo jest skróconym opisem podwójnego cudu.
Figura z lemmąBeati mundo corde (il. 13) towarzyszy scenie (il. 14), którą w literatu-
rze zinterpretowano jako Kazanie św. Jana28. Niewątpliwie jest to jednak przedstawienie
świętego wypędzającego diabła, który pod postacią jaskółki przeszkadzał mu w odpra-
wianiu mszy. W górnej części reliefu, nad głowami zgromadzonych w kościele wiernych
ukazano ptaka, z którego zły duch ulatnia się pod postacią dymu. Na to wydarzenie jedno-
znacznie wskazuje też inskrypcja Cor mundum, speculu[m] Divini luminis; orci | Nox
gravis: immundas acriter urget opes, w której czyste serce zostało porównane do Boskie-
go światła, a nieczyste siły, które je przeraźliwie atakują - do mroku groźnej nocy. Ukaza-
ne wydarzenie zostało obszernie opisane w przez Opatowiusza:
Jednego dnia, kiedy Mąż ś. wedle zwyczaju w gorącości ducha przenajświętszą Ofiarę Panu
Bogu oddawał i wielkość ludzi na kolana upadszy znacznej pociechy zażywała. Tenże to
wąż piekielny w jaskółkę przemienił się (a zima na tenczas mrozami srożyła) i kiedy już
miało bydź podniesienie Ciała i Krwie Pańskiej i wszyscy serca swoje do oddania chwały
Panu i Bogu swemu gotowali, począł wkoło latać i skrzydłami trzepiotać i głosem jaskółki
śpiewać, chcąc tym nowym dziwem i Słudze Bożemu i ludziom w nabożeństwie rozerwa-
nie uczynić. Poznał to Mąż ś. wiadomością z nieba że to chytrość była nieprzyjaciela chwa-
ły Bożej i skończywszy Mszą świętą stanął w drzwi kościoła i kiedy chciał niemi wypaść
i na powietrze wylecieć, ułapił go. I gdy rękę swoje wyniozszy, chciał go o ziemię rozbić,
ludzie którzy się do niego nagarnęli, poczęli go prosić, aby niewinnemu ptakowi, i który się
na rzeczach boskich nie zna, przebaczył, którym on odpowiedział: Wnet obaczycie, co za
rodzaj tego ptaka. I ledwie do ziemie rzucona ona to kłamliwa jaskółka dopadła, zaraz
w postać strasznego smoka obróciła się, który jad swój piekielny gniewem oświadczywszy,
zniknął29.
Siódme błogosławieństwo - Beati pacifici (il. 15), wiąże się z przedstawieniem Kante-
go w portalu librarii kolegium30 (il. 16), które Drecka określiła jako nocne czuwanie na
krużgankach31. Świętego przedstawiono jednak z gestem oznaczającym nauczanie,
a czynność tę wspomina również inskrypcja Non facto, non Voce, docet turbare sodales |
Pacificus gaudet Filius Esse DEI. Według napisu czyniący pokój święty cieszy się, że jest
dzieckiem Bożymi i przestrzega przed niepokojeniem towarzyszy czynem lub słowem.
Profesora przedstawiono tu bez uczniów, chodzi więc o naukę moralną, którą kierował on
do samego siebie. Według żywotu, Kanty
miał w zwyczaju, że prawdy i uczciwości w mowie swojej bronił i występki surowe naganiał
i po onej mowie sam w się wchodząc i z sobą się rachując, ciężko się trapił, obawiając, aby
komu wnętrznego pokoju nie naruszył i nad sobą mszcząc się krzywdy bliźnich swoich, te

27 OPATOWIUSZ, op. cit., s. 27.

28 DRECKA, op. cit., s. 333; ŻMUDZIŃSKI, op. cit., s. 191.

29 OPATOWIUSZ, op. cit., s. 15-16.

30 Zob. Andrzej WŁODAREK, Architektura średniowiecznych kolegiów i burs Uniwersytetu Krakowskiego, Kraków
2000, s. l27.

31 DRECKA, op. cit., s. 334; ŻMUDZIŃSKI, op. cit., s. 191.