DOI issue:
Nr. 2
DOI article:Artykuły
DOI article:Ruszczyk, Grażyna: Architektoniczne inspiracje Józefa Stefana Szalaya*
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.71008#0362
356
Grażyna Ruszczyk
9. Szczawnica. Dom „ Pod
Bogarodzicą ",
rys. Bronisław Krause, Szkice
budynków będących własnością
krakowskiej Akademii
Umiejętności
w Szczawnicy, 1883-1884
rachunków i planów odnoszących się do urządzenia Zakładu Zdrojowego23, stanowiącym
część Inwentarza spadkowego z 1876 r. W opinii Bogusława Krasnowolskiego Szalay
„niewątpliwie odegrał poważną rolę, [bowiem] jako architekt-dyletant zdołał zaprojekto-
wać interesującą plastycznie kaplicę zdrojową"24. Udział właściciela Zakładu przy pra-
cach projektowych - zdaniem Krasnowolskiego - potwierdza również informacja
o autorstwie planów domu „Nad Zdrojami", zamieszczona w „Tygodniku Ilustrowanym"
z 1864 r.25 , a także wiadomości zaczerpnięte z Kroniki Zakładu o podróżach Szalaya do
uzdrowisk zagranicznych w poszukiwaniu odpowiednich form26.
Stwierdzenie Krasnowolskiego jest jak najbardziej słuszne. Szalay, dbając o rozwój
swego Zakładu, starał się wprowadzać nie tylko nowości stosowane w lecznictwie uzdro-
wiskowym, ale i modne wówczas rozwiązania obowiązujące w architekturze. Niewątpli-
wie śledził piśmiennictwo architektoniczne, o czym świadczą podobieństwa niektórych
domów szczawnickich z litograficznymi kopiami projektów i rysunków zrealizowanych
już dzieł, zamieszczonymi w czasopiśmie Architektonisches Skizzenbuch, wydawanym
w latach 1852-1886 przez firmę Ernst & Korn w Berlinie.
Wzorem dla fasady domu „Holenderka" (il. 7, 2-3) musiała być elewacja szczytowa
domu szwajcarskiego zaprojektowanego przez pruskiego architekta Ludwiga Persiusa
w 1839 r., zbudowanego przed 1842 r. na terenie parku Sans-Souci w Poczdamie (il. 8),
opublikowana w Architektonisches Skizzenbuch z 1853 r.27 Obie elewacje były dwukon-
dygnacyjne, składały się z wysokiego, murowanego parteru z otworami wejściowymi
i okiennymi oraz z nadwieszonego nad nim piętra konstrukcji szkieletowej. Część środko-
wą elewacji piętra wypełniała loggia z ażurową balustradą, pozostałe części ścian były
23 PAN PAU, PAU 1-3, Spis dokumentów, rachunków i planów odnoszących się do urządzenia Zakładu Zdrojowego
[1876], s. nlb.
24 KRASNOWOLSKI, op. cit., s. 280.
25 „Szczawnica", op. cit., s. 243.
26 KRASNOWOLSKI, op. cit., s. 280.
27 Architektonisches Skizzenbuch 2, 1853, cz. 8, tabl. 2. Dom w parku Sans-Souci w Poczdamie powstał w wyniku
wzniesienia nad starym budynkiem stajni piętra mieszkalnego przeznaczonego dla służby pałacowej. Fasada przedsta-
wiona w Architektonisches Skizzenbuch była elewacją widoczną z okien pałacu. Budynek spalił się w 1945 r., por.:
Ulrike GRUHL, „Schweizerhaus", [w:] Ludwig Persius. Architekt des Kónigs. Baukunst unter Friedrich Wilhelm IV,
Potsdam 2003, s. 117-118.
Grażyna Ruszczyk
9. Szczawnica. Dom „ Pod
Bogarodzicą ",
rys. Bronisław Krause, Szkice
budynków będących własnością
krakowskiej Akademii
Umiejętności
w Szczawnicy, 1883-1884
rachunków i planów odnoszących się do urządzenia Zakładu Zdrojowego23, stanowiącym
część Inwentarza spadkowego z 1876 r. W opinii Bogusława Krasnowolskiego Szalay
„niewątpliwie odegrał poważną rolę, [bowiem] jako architekt-dyletant zdołał zaprojekto-
wać interesującą plastycznie kaplicę zdrojową"24. Udział właściciela Zakładu przy pra-
cach projektowych - zdaniem Krasnowolskiego - potwierdza również informacja
o autorstwie planów domu „Nad Zdrojami", zamieszczona w „Tygodniku Ilustrowanym"
z 1864 r.25 , a także wiadomości zaczerpnięte z Kroniki Zakładu o podróżach Szalaya do
uzdrowisk zagranicznych w poszukiwaniu odpowiednich form26.
Stwierdzenie Krasnowolskiego jest jak najbardziej słuszne. Szalay, dbając o rozwój
swego Zakładu, starał się wprowadzać nie tylko nowości stosowane w lecznictwie uzdro-
wiskowym, ale i modne wówczas rozwiązania obowiązujące w architekturze. Niewątpli-
wie śledził piśmiennictwo architektoniczne, o czym świadczą podobieństwa niektórych
domów szczawnickich z litograficznymi kopiami projektów i rysunków zrealizowanych
już dzieł, zamieszczonymi w czasopiśmie Architektonisches Skizzenbuch, wydawanym
w latach 1852-1886 przez firmę Ernst & Korn w Berlinie.
Wzorem dla fasady domu „Holenderka" (il. 7, 2-3) musiała być elewacja szczytowa
domu szwajcarskiego zaprojektowanego przez pruskiego architekta Ludwiga Persiusa
w 1839 r., zbudowanego przed 1842 r. na terenie parku Sans-Souci w Poczdamie (il. 8),
opublikowana w Architektonisches Skizzenbuch z 1853 r.27 Obie elewacje były dwukon-
dygnacyjne, składały się z wysokiego, murowanego parteru z otworami wejściowymi
i okiennymi oraz z nadwieszonego nad nim piętra konstrukcji szkieletowej. Część środko-
wą elewacji piętra wypełniała loggia z ażurową balustradą, pozostałe części ścian były
23 PAN PAU, PAU 1-3, Spis dokumentów, rachunków i planów odnoszących się do urządzenia Zakładu Zdrojowego
[1876], s. nlb.
24 KRASNOWOLSKI, op. cit., s. 280.
25 „Szczawnica", op. cit., s. 243.
26 KRASNOWOLSKI, op. cit., s. 280.
27 Architektonisches Skizzenbuch 2, 1853, cz. 8, tabl. 2. Dom w parku Sans-Souci w Poczdamie powstał w wyniku
wzniesienia nad starym budynkiem stajni piętra mieszkalnego przeznaczonego dla służby pałacowej. Fasada przedsta-
wiona w Architektonisches Skizzenbuch była elewacją widoczną z okien pałacu. Budynek spalił się w 1945 r., por.:
Ulrike GRUHL, „Schweizerhaus", [w:] Ludwig Persius. Architekt des Kónigs. Baukunst unter Friedrich Wilhelm IV,
Potsdam 2003, s. 117-118.