DOI issue:
Nr. 3
DOI article:[Inhaltsverzeichnis]
DOI chapter:Artykuły
DOI article:Lasek, Piotr; Szczepański, Seweryn [Contr.]: Z dziejów pewnego zastawu, czyli "zamek" Deutsch-Eylau alias "dwór" Gross-Werder
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.71008#0444
434
Piotr Lasek, Seweryn Szczepański
5. Pozostałości „ dworu zakonnego" w Iławie odkryte w 1907 r. Repr. wg Bernhard Schmid,
„Deutsch-Eylau, Untersuchung der Fundamente des ehemaligen Deutsch-Orden-Hauses ",
Die Denkmalpflege in der Provinz Westpreufien im Jahre 1907, 6, 1909, il. nlb. na s. 7
był, jak już wyżej wspomniano, plan Stanniusa z 1753 r. Spoglądając na nań, zauważamy,
że na północny-wschód, w niewielkiej odległości od kościoła znajduje się oddzielona
cmentarzem, niezabudowana parcela o nazwie Schloss-Platz. Na południowy-zachód od
murów miejskich, przed fosą, znajdujemy Schlossgarten. Obszar ten skomunikowany był
z „Bramą zamkową", o której naprawach mówią źródła z 1728 r., a identyfikować ją moż-
na z furtą znajdującą się również w południowo-zachodniej części murów8. W miejscu
zaznaczonego w 1753 r. placu zamkowego na planie z 1810 r. poświadczona jest szkoła9.
Podczas jej rozbiórki w 1907 r. natrafiono na pozostałości solidnych fundamentów oraz
dwóch pomieszczeń piwnicznych (4,80><2,62 i 4,80><2,83 m), z czego przy jednym zacho-
wało się krzyżowe sklepienie (il. 5)10. Jak wykazała podjęta wówczas analiza architekto-
niczna, odkryte relikty datować należałoby na okres przed XVI w. Wschodnia ściana
budynku przylegała bezpośrednio do murów miejskich. Obiekt ten, jak podejrzewano,
skomunikowany był z oddalonym o około 30 m kościołem poprzez specjalny krużganek.
Poddając interpretacji odkryte relikty, uznano je za ślad po istniejącym tu dworze zakon-
nym, który mógł ulec zniszczeniu w jednym z pożarów -jak uważano w 1651 lub 1686 r.
- i nie został już najpewniej odbudowany.
Zostawiając na chwilę źródła kartograficzne oraz krótką wzmiankę z wykopalisk
z początku XX w., należy uwzględnić także dostępne nam źródła kronikarskie i dokumen-
8 KAUFMANN, op. cit., s. 118, p. 2; Wiesław Biegański i Tadeusz J. Żuchowski (BIEGAŃSKI, ŻUCHOWSKI, op.
cit., s. 35) interpretują znaną ze źródeł Schlofitor jako zaginioną bramę prowadzącą bezpośrednio na dziedziniec dworu
krzyżackiego, którą zaznaczono na widoku Iławy z 1620 r. (patrz dalej). Rzecz w tym, że brama ta nie funkcjonuje na
późniejszych planach Iławy jako prowadząca bezpośrednio na dziedziniec, stąd też koncepcja ta jest trudna do udowod-
nienia. Być może twórca widoku nie potrafiąc ująć w odpowiedniej perspektywie murów miejskich zaznaczył znaną
z późniejszych planów furtę (umieszczoną jak wspomniano wyżej w południowo-zachodniej części murów) w taki
sposób, że rzeczywiście mogłoby to stwarzać wrażenie, iż znajduje się ona między kościołem a Bramą Lubawską.
Podobnie niezgodnie z prawdą umieścił on Bramę Prabucką, która na widoku Iławy znajduje się od strony wschodniej,
zamiast zgodnie z prawdą od strony północno-zachodniej.
9 „Plan von der Kónigl. Stadt Deutsch Eylau aufgenommen im Jahre 1810 von Pippow Lieutnant u Westpr. Regier.-
Conduct", [w:] KAUFMANN, op. cit., dodatek 2.
10 Bernhard SCHMID, „Deutsch-Eylau, Untersuchung der Fundamente des ehemaligen Deutsch-Orden-Hauses", Die
Denkmalpflege in der Provinz Westpreufien im Jahre 1907, 6:1909, s. 7-8.
Piotr Lasek, Seweryn Szczepański
5. Pozostałości „ dworu zakonnego" w Iławie odkryte w 1907 r. Repr. wg Bernhard Schmid,
„Deutsch-Eylau, Untersuchung der Fundamente des ehemaligen Deutsch-Orden-Hauses ",
Die Denkmalpflege in der Provinz Westpreufien im Jahre 1907, 6, 1909, il. nlb. na s. 7
był, jak już wyżej wspomniano, plan Stanniusa z 1753 r. Spoglądając na nań, zauważamy,
że na północny-wschód, w niewielkiej odległości od kościoła znajduje się oddzielona
cmentarzem, niezabudowana parcela o nazwie Schloss-Platz. Na południowy-zachód od
murów miejskich, przed fosą, znajdujemy Schlossgarten. Obszar ten skomunikowany był
z „Bramą zamkową", o której naprawach mówią źródła z 1728 r., a identyfikować ją moż-
na z furtą znajdującą się również w południowo-zachodniej części murów8. W miejscu
zaznaczonego w 1753 r. placu zamkowego na planie z 1810 r. poświadczona jest szkoła9.
Podczas jej rozbiórki w 1907 r. natrafiono na pozostałości solidnych fundamentów oraz
dwóch pomieszczeń piwnicznych (4,80><2,62 i 4,80><2,83 m), z czego przy jednym zacho-
wało się krzyżowe sklepienie (il. 5)10. Jak wykazała podjęta wówczas analiza architekto-
niczna, odkryte relikty datować należałoby na okres przed XVI w. Wschodnia ściana
budynku przylegała bezpośrednio do murów miejskich. Obiekt ten, jak podejrzewano,
skomunikowany był z oddalonym o około 30 m kościołem poprzez specjalny krużganek.
Poddając interpretacji odkryte relikty, uznano je za ślad po istniejącym tu dworze zakon-
nym, który mógł ulec zniszczeniu w jednym z pożarów -jak uważano w 1651 lub 1686 r.
- i nie został już najpewniej odbudowany.
Zostawiając na chwilę źródła kartograficzne oraz krótką wzmiankę z wykopalisk
z początku XX w., należy uwzględnić także dostępne nam źródła kronikarskie i dokumen-
8 KAUFMANN, op. cit., s. 118, p. 2; Wiesław Biegański i Tadeusz J. Żuchowski (BIEGAŃSKI, ŻUCHOWSKI, op.
cit., s. 35) interpretują znaną ze źródeł Schlofitor jako zaginioną bramę prowadzącą bezpośrednio na dziedziniec dworu
krzyżackiego, którą zaznaczono na widoku Iławy z 1620 r. (patrz dalej). Rzecz w tym, że brama ta nie funkcjonuje na
późniejszych planach Iławy jako prowadząca bezpośrednio na dziedziniec, stąd też koncepcja ta jest trudna do udowod-
nienia. Być może twórca widoku nie potrafiąc ująć w odpowiedniej perspektywie murów miejskich zaznaczył znaną
z późniejszych planów furtę (umieszczoną jak wspomniano wyżej w południowo-zachodniej części murów) w taki
sposób, że rzeczywiście mogłoby to stwarzać wrażenie, iż znajduje się ona między kościołem a Bramą Lubawską.
Podobnie niezgodnie z prawdą umieścił on Bramę Prabucką, która na widoku Iławy znajduje się od strony wschodniej,
zamiast zgodnie z prawdą od strony północno-zachodniej.
9 „Plan von der Kónigl. Stadt Deutsch Eylau aufgenommen im Jahre 1810 von Pippow Lieutnant u Westpr. Regier.-
Conduct", [w:] KAUFMANN, op. cit., dodatek 2.
10 Bernhard SCHMID, „Deutsch-Eylau, Untersuchung der Fundamente des ehemaligen Deutsch-Orden-Hauses", Die
Denkmalpflege in der Provinz Westpreufien im Jahre 1907, 6:1909, s. 7-8.