Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (78.2016)

500

Dorota Matyaszczyk

epitafium Geschkau'a z Sądem Ostatecznym, tworząc spójny program eschatologiczny,
który zapowiadał także sepulkralną funkcję prezbiterium.
Program sepulkralny
Istotny dla rozważań jest fakt, że opat Hacki wybudował w roku 1686, pod całym
prezbiterium, nową, większą kryptę (12><4,5 m). Chciał w ten sposób uczcić jubileusz
pięćsetlecia sprowadzenia cystersów z Kołbacza do Oliwy. Ich szczątki zostały uroczyście
pochowane w przedniej komorze (ossarium), znajdującej się tuż pod mensą ołtarzową.
Niewykluczone, że pierwotnym zamysłem Hackiego było wzniesienie nowego ołtarza
właśnie na jubileusz, jednak przeszkodziły mu kłopoty z zatwierdzeniem wyboru na Opa-
ta. Wejście do krypty (pośrodku czwartego przęsła prezbiterialnego) zamykała kamienna
płyta z czterema metalowymi uchwytami na narożach i dwiema czaszkami położonymi na
skrzyżowanych parach piszczeli. Poniżej był łaciński napis: HIC slbl sVb SaXo / Requ-
leM fVnDaVIt oLIVa. / CVI LVX, Vita qVIes flrMa / Sit Ipse DeVs. / Has DenVo VICes
Iterat Moest / VsqVe precatVr. / C.O.S.O.C. / Requiescant in Pace, który po polsku brzmi:
„Właśnie pod tym kamieniem / ustanowiła sobie Oliwa miejsce spoczynku, / Aby sam
Bóg stał się tutaj światłem żywym i niezmąconym spokojem./ Te zmiany losu ciągle się tu
powtarzają od nowa / I modli się o nie zasmucony / konwent oliwski świętego zakonu
cystersów. / Niech spoczywają w spokoju"65. Wpadające przez okulus promienie wscho-
dzącego słońca oblewały światłem wejście do krypty, nawiązując w ten sposób do mi-
stycznej roli światła w duchowości cystersów i do fundamentalnego zdania na płycie:
„Aby sam Bóg stał się tutaj światłem żywym". W napisie ukryty był chronogram zawiera-
jący trzy daty: 1686, 1691 i 1627. Przypuszczano dotąd, że pierwsza i druga data dotyczy
rozpoczęcia i zakończenia budowy krypty i uroczystego pogrzebania szczątków cyster-
sów i Gryfitów. Jednak sześć lat to zbyt wiele na budowę krypty, która musiała być ukoń-
czona zanim zaczęto wznosić monumentalny ołtarz główny. Sądzę, że rok 1686 oznacza
rozpoczęcie prac w prezbiterium, a 1691 ukończenie ołtarza głównego.
Z programem ideowym ołtarza Trójcy Świętej powiązany został ściśle eschatologiczny
i kommemoratywny program obejmujący całe prezbiterium, które - w nawiązaniu do
wezwania kościoła - podzielone zostało symbolicznie na trzy strefy i trzy poziomy. Strefa
„świecka", do której z transeptu prowadziły dwa stopnie, obejmowała dwa zachodnie
przęsła odpowiadające pierwotnej trzynastowiecznej świątyni. Tu pochowano szczątki
członków rodu Gryfitów przeniesione z krużganków klasztornych, a ich mauzoleum prze-
sunięto pod ścianę północną chóru. W tej strefie na ścianach znajdują się renesansowe
freski, które od 1613 r. zasłaniają malowane przez Hermana Hahna tablice z wizerunkami
fundatorów i dobrodziejów. Można postawić ostrożną hipotezę, że rok 1627 ukryty
w napisie na płycie zakrywającej wejście do krypty, odnosi się do śmierci Hermanna Hah-
na, pochowanego w wojennych warunkach w Oliwie. Dostąpił on tego zaszczytu nie tyle
jako wybitny malarz, ale jako dobrodziej klasztoru i członek Konfraterni Oliwskiej Brac-
twa Wzajemnej Modlitwy. Ponieważ cystersi, w obawie przed Szwedami, opuścili na trzy
lata (1626-1629) Oliwę, a po powrocie być może nikt nie umiał wskazać grobu Hahna,
dlatego jego wnuk w ten symboliczny sposób go upamiętnił.

65 Treść napisu za ks. A. Lubomskim przytacza IWICKI, Nekropolia oliwska..., s. 74. Obecnie w tym miejscu leży nowa
płyta z herbem opata Aleksandra Kęsowskiego (1641-1667), za którego czasów został zawarty pokój oliwski. Zasłania
ją od strony nawy ołtarz soborowy.