DOI Heft:
Nr. 4
DOI Artikel:Artykuły
DOI Artikel:Wójcik, Agata: Towarzystwo Polska Sztuka Stosowana i odnowa polskiego projektowania graficznego początku XX wieku*
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.71008#0660
646
Agata Wójcik
zyskała w roku 1905 warszawska firma Gebethner i Wolff. Uznanie zdobył projekt Edwar-
da Trojanowskiego o dosyć prostej formie - w wieńcu umieszczono sowę i litery G i W89.
Do TPSS zwracały się organizacje społeczne, które chciały pozyskać ciekawie za-
projektowane druki. Dzięki pośrednictwu Towarzystwa w roku 1902 Muzeum Narodo-
we w Krakowie zyskało exlibris zaprojektowany przez Jana Bukowskiego. Wyłoniono
go spośród aż sześćdziesięciu pięciu projektów. Drugie miejsce zajął Józef Mehoffer
z exlibrisem Vita somnium breve90. Towarzystwo Szkoły Ludowej w roku 1904 zgłosiło
potrzebę znaku drukarskiego, który odpowiadałby charakterowi towarzystwa i zawierał
litery TSL ujęte w ozdobę91. W nagrodzonym projekcie w ciekawy sposób wykorzysta-
no monogram TSL. Litera T stała się stylizowanym drzewem, pod którego gałęziami
kryją się litery S i L. Całość ujęto w prostą ramkę z napisem: „Towarzystwo Szkoły
Ludowej w Krakowie". Jego autor był anonimowy (godło PSS). Możemy go jednak
łączyć z Karolem Fryczem, który w podobny sposób zaprojektował typografię na plaka-
cie dla Towarzystwa Szkoły Ludowej. Usatysfakcjonowane współpracą z TPSS Towa-
rzystwo Szkoły Ludowej w roku 1905 skorzystało po raz kolejny z pośrednictwa.
Poszukiwano grafika, który zaprojektuje los i afisz loterii fantowej. Warunkiem, jaki
postawiono przed artystami, było stworzenie druków, które zainteresująjak największe
grono, będą zawierać litery TSL, zostaną wykonane w najwyżej trzech kolorach w tech-
nice litografii, druku kliszami cynkowymi lub linorytu92. Konkurs wygrał Karol Frycz,
który zaproponował wielobarwny afisz z motywem kobiet w strojach ludowych pod-
trzymujących girlandy i wieńce (litografia Zakład Litograficzno-Artystyczny Aureliusza
Pruszyńskiego)93. Artysta całkowicie wypełnił płaszczyznę plakatu ornamentami o ro-
dowodzie swojskim i napisami, tworząc tym samym barwny kobierzec (il. 19). Za po-
średnictwem TPSS wyłoniono także projekt na dyplom dla kaliskiego związku
hodowców bydła (1907), którego warunkiem było przedstawienie bydła na „tle pol-
skim". Wybrano projekt Władysława Borkowskiego94. Konkurs na afisz dla zdrojowiska
w Swoszowicach wygrał Józef Czajkowski (1909)95.
Pojawiały się także firmy komercyjne, pragnące w nowoczesny sposób reklamować
swoje produkty. Jedną z nich był browar księcia Sanguszki w Tarnowie. W konkursie na
afisz zastrzegano, że ma on „na celu reklamowanie piwa nie jako trunku rozpajającego,
lecz jako napoju smacznego i pożywnego". Trzeba było wyrazić to w kompozycji, która
powinna mieć też swojski charakter96. Wybrano projekt Jana Bukowskiego, który na sto-
nowanym kolorystycznie afiszu wyobraził kufel o szlachetnej, historycznej formie, oto-
czony gałązkami chmielu. Grafik subtelnie przemycił swojski motyw poprzez nadanie
plątaninie gałązek kształtu serca, jakże częstego w ludowym zdobnictwie (litografia, Za-
89 Teki, sygn. 20029, karta 116: „Konkurs na znak księgarski", Czas, 1905, nr 71 (28 III), s. 1; karta 116: „Konkurs na
znak księgarski", Gazeta Polska, 1905; karta 126: Gazeta Polska, 1905.
90 Sprawozdanie Towarzystwa „Polska Sztuka Stosowana" w Krakowie 1901-02, Kraków 1903, s. 13, Architekt, 1902,
nr 2, szp. 15; Architekt, 1902, nr 4, szp. 48.
91 III. Sprawozdanie Towarzystwa „Polska Sztuka Stosowana" w Krakowie 1904, Kraków 1905, s. 9; Teki, sygn.
20029, karta 86: „Ze sztuk plastycznych", Czas, 1904, nr 149 (2 VII), s. 2-3.; karta 96: „Rozstrzygnięcie konkursu",
Czas, 1904, nr 250 (31 X), s. 2; Architekt, 1904, nr 11, szp. 176.
92 Teki, sygn. 20029, karta 132: „Konkurs Tow. „Polska Sztuka Stosowana", Czas, 1905, nr 114 (19 V), s. 3.
93 Teki, sygn. 20029, karta 134: „Rozstrzygnięcie konkursu", Czas, 1905.
94 Architekt, 1907, nr 8, szp. 24; Teki, sygn. 20029, karta 179: Czas, 1904, nr 429 (12 IX), s. 1.
95 Teki, sygn. 20028, karta 44: „Konkurs na projekt afisza dla zdrojowiska Swoszowice"; VIII. sprawozdanie Towarzy-
stwa „Polska Sztuka Stosowana" w Krakowie R. 1909, Kraków 1910, s. 6.
96 Teki, sygn. 20029, karta 166: „Konkurs na afisz", Czas, 1906, nr 295 (27 XII), s. 2.
Agata Wójcik
zyskała w roku 1905 warszawska firma Gebethner i Wolff. Uznanie zdobył projekt Edwar-
da Trojanowskiego o dosyć prostej formie - w wieńcu umieszczono sowę i litery G i W89.
Do TPSS zwracały się organizacje społeczne, które chciały pozyskać ciekawie za-
projektowane druki. Dzięki pośrednictwu Towarzystwa w roku 1902 Muzeum Narodo-
we w Krakowie zyskało exlibris zaprojektowany przez Jana Bukowskiego. Wyłoniono
go spośród aż sześćdziesięciu pięciu projektów. Drugie miejsce zajął Józef Mehoffer
z exlibrisem Vita somnium breve90. Towarzystwo Szkoły Ludowej w roku 1904 zgłosiło
potrzebę znaku drukarskiego, który odpowiadałby charakterowi towarzystwa i zawierał
litery TSL ujęte w ozdobę91. W nagrodzonym projekcie w ciekawy sposób wykorzysta-
no monogram TSL. Litera T stała się stylizowanym drzewem, pod którego gałęziami
kryją się litery S i L. Całość ujęto w prostą ramkę z napisem: „Towarzystwo Szkoły
Ludowej w Krakowie". Jego autor był anonimowy (godło PSS). Możemy go jednak
łączyć z Karolem Fryczem, który w podobny sposób zaprojektował typografię na plaka-
cie dla Towarzystwa Szkoły Ludowej. Usatysfakcjonowane współpracą z TPSS Towa-
rzystwo Szkoły Ludowej w roku 1905 skorzystało po raz kolejny z pośrednictwa.
Poszukiwano grafika, który zaprojektuje los i afisz loterii fantowej. Warunkiem, jaki
postawiono przed artystami, było stworzenie druków, które zainteresująjak największe
grono, będą zawierać litery TSL, zostaną wykonane w najwyżej trzech kolorach w tech-
nice litografii, druku kliszami cynkowymi lub linorytu92. Konkurs wygrał Karol Frycz,
który zaproponował wielobarwny afisz z motywem kobiet w strojach ludowych pod-
trzymujących girlandy i wieńce (litografia Zakład Litograficzno-Artystyczny Aureliusza
Pruszyńskiego)93. Artysta całkowicie wypełnił płaszczyznę plakatu ornamentami o ro-
dowodzie swojskim i napisami, tworząc tym samym barwny kobierzec (il. 19). Za po-
średnictwem TPSS wyłoniono także projekt na dyplom dla kaliskiego związku
hodowców bydła (1907), którego warunkiem było przedstawienie bydła na „tle pol-
skim". Wybrano projekt Władysława Borkowskiego94. Konkurs na afisz dla zdrojowiska
w Swoszowicach wygrał Józef Czajkowski (1909)95.
Pojawiały się także firmy komercyjne, pragnące w nowoczesny sposób reklamować
swoje produkty. Jedną z nich był browar księcia Sanguszki w Tarnowie. W konkursie na
afisz zastrzegano, że ma on „na celu reklamowanie piwa nie jako trunku rozpajającego,
lecz jako napoju smacznego i pożywnego". Trzeba było wyrazić to w kompozycji, która
powinna mieć też swojski charakter96. Wybrano projekt Jana Bukowskiego, który na sto-
nowanym kolorystycznie afiszu wyobraził kufel o szlachetnej, historycznej formie, oto-
czony gałązkami chmielu. Grafik subtelnie przemycił swojski motyw poprzez nadanie
plątaninie gałązek kształtu serca, jakże częstego w ludowym zdobnictwie (litografia, Za-
89 Teki, sygn. 20029, karta 116: „Konkurs na znak księgarski", Czas, 1905, nr 71 (28 III), s. 1; karta 116: „Konkurs na
znak księgarski", Gazeta Polska, 1905; karta 126: Gazeta Polska, 1905.
90 Sprawozdanie Towarzystwa „Polska Sztuka Stosowana" w Krakowie 1901-02, Kraków 1903, s. 13, Architekt, 1902,
nr 2, szp. 15; Architekt, 1902, nr 4, szp. 48.
91 III. Sprawozdanie Towarzystwa „Polska Sztuka Stosowana" w Krakowie 1904, Kraków 1905, s. 9; Teki, sygn.
20029, karta 86: „Ze sztuk plastycznych", Czas, 1904, nr 149 (2 VII), s. 2-3.; karta 96: „Rozstrzygnięcie konkursu",
Czas, 1904, nr 250 (31 X), s. 2; Architekt, 1904, nr 11, szp. 176.
92 Teki, sygn. 20029, karta 132: „Konkurs Tow. „Polska Sztuka Stosowana", Czas, 1905, nr 114 (19 V), s. 3.
93 Teki, sygn. 20029, karta 134: „Rozstrzygnięcie konkursu", Czas, 1905.
94 Architekt, 1907, nr 8, szp. 24; Teki, sygn. 20029, karta 179: Czas, 1904, nr 429 (12 IX), s. 1.
95 Teki, sygn. 20028, karta 44: „Konkurs na projekt afisza dla zdrojowiska Swoszowice"; VIII. sprawozdanie Towarzy-
stwa „Polska Sztuka Stosowana" w Krakowie R. 1909, Kraków 1910, s. 6.
96 Teki, sygn. 20029, karta 166: „Konkurs na afisz", Czas, 1906, nr 295 (27 XII), s. 2.