DOI issue:
Nr. 4
DOI article:Artykuły
DOI article:Omilanowska-Kiljańczyk, Małgorzata: Odbudowa Kalisza po zniszczeniach 1914 roku
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.71008#0693
Odbudowa Kalisza po zniszczeniach 1914 roku
679
14. Tadeusz Zieliński, Zygmunt Wóycicki, Wacław Tomaszewski, projekt konkursowy fasad
kamienic w Kaliszu, III nagroda (?), 1918. Fot. IS PAN, neg. 7528b
,,[...] charakter architektoniczny projektowanego gmachu wypowiadający się w moty-
wach renesansu polskiego, odtworzonego zbyt ściśle i archaizująco, nie harmonizuje
z współczesnym wyglądem rynku". Zalecono budowę mniejszego gmachu o symetrycz-
nym układzie bryły, bez dziedzińca wewnętrznego, a także zmianę stylu budowli na na-
wiązujący „do charakteru epoki przełomu XVIII i XIX wieku"56.
Żadna z wersji projektu ratusza Szyllera nie zachowała się i nie była publikowana, ale
w szczątkowej spuściźnie po architekcie ocalał zespół kilku szkiców związanych z pro-
jektowaniem tej budowli, ukazujących dwa warianty rozwiązania57. Pierwszy zespół szki-
ców stanowi przymiarkę do budowy neorenesansowego czterokondygnacyjnego gmachu
z ryzalitem frontowym na osi, ośmioboczną wieżą w narożniku zachodnim i wydatną
attyką w zwieńczeniu (il. 15-16). Fasada ratusza na trzech kolejnych szkicach różni się
w szczegółach opracowaniem portali, obramień okiennych, dekoracji attyki i kształtu log-
gi otaczającej wieżę. Na wszystkich rysunkach w dekoracji fasady pojawia się trębacz
z herbu Kalisza. W drugim zespole szkiców ratusz miał mieć także cztery kondygnacje
zwieńczone neorenesansową attyką, ale wieża umieszczona miała być na osi fasady, z tym
że od zachodu dostawiona miała być jeszcze nieco wyższa, jednoosiowa partia należąca
być może do wyższego skrzydła bocznego (il. 17). Na pięciu kolejnych szkicach przed-
stawiających środkowy fragment fasady z wieżą ukazane zostały różne rozwiązania szcze-
gółowe wielkiego trzykondygnacyjnego, neorenesansowego portalu zwieńczonego
herbem Kalisza (il. 18).
Szkice pierwszego wariantu z wieżą narożną to zapewne przygotowania do projektu
gmachu ratusza bliskiego wersji konkursowej lub nieco zmodyfikowanej pod dyktando
władz miasta pierwszej lub drugiej wersji projektu Szyllera, z marca bądź lipca 1919 r.,
w ocenie projektu wydanej przez ministra kultury pojawia się bowiem zdanie: „[...] dyso-
nansem w stosunku do umiarowej, osiowej, kompozycji rynku jest umieszczenie wieży,
jako akcentu głównego budynku w jego narożniku, co tworzy efekt przypadkowy, nie
licujący z monumentalnością układu rynku i ratusza"58.
56 APK, Akta m. Kalisza, Sprawy związane z wykończeniem gmachu, II teczka, sygn. 2913, k. 4. List z Ministerstwa
Kultury i Sztuki do Sekcji Budowlanej Ministerstwa Robót Publicznych, 30 VII 1919.
57 Opracowując monografię twórczości Stefana Szyllera w latach 1986-1993, a także przygotowując drugie jej wydanie
w 2008 r., błędnie rozpoznałam część tych rysunków, wiążąc je z odbudową po zniszczeniach pierwszej wojny świato-
wej ratusza w Szydłowcu. Por. Małgorzata OMILANOWSKA, Architekt Stefan Szyller 1857-1933, Warszawa 2008,
s. 564-567.
58 APK, Akta m. Kalisza, Sprawy związane z wykończeniem gmachu II teczka, sygn. 2913, k. 4r. List z Ministerstwa
Kultury i Sztuki do Sekcji Budowlanej Ministerstwa Robót Publicznych, 30 VII 1919.
679
14. Tadeusz Zieliński, Zygmunt Wóycicki, Wacław Tomaszewski, projekt konkursowy fasad
kamienic w Kaliszu, III nagroda (?), 1918. Fot. IS PAN, neg. 7528b
,,[...] charakter architektoniczny projektowanego gmachu wypowiadający się w moty-
wach renesansu polskiego, odtworzonego zbyt ściśle i archaizująco, nie harmonizuje
z współczesnym wyglądem rynku". Zalecono budowę mniejszego gmachu o symetrycz-
nym układzie bryły, bez dziedzińca wewnętrznego, a także zmianę stylu budowli na na-
wiązujący „do charakteru epoki przełomu XVIII i XIX wieku"56.
Żadna z wersji projektu ratusza Szyllera nie zachowała się i nie była publikowana, ale
w szczątkowej spuściźnie po architekcie ocalał zespół kilku szkiców związanych z pro-
jektowaniem tej budowli, ukazujących dwa warianty rozwiązania57. Pierwszy zespół szki-
ców stanowi przymiarkę do budowy neorenesansowego czterokondygnacyjnego gmachu
z ryzalitem frontowym na osi, ośmioboczną wieżą w narożniku zachodnim i wydatną
attyką w zwieńczeniu (il. 15-16). Fasada ratusza na trzech kolejnych szkicach różni się
w szczegółach opracowaniem portali, obramień okiennych, dekoracji attyki i kształtu log-
gi otaczającej wieżę. Na wszystkich rysunkach w dekoracji fasady pojawia się trębacz
z herbu Kalisza. W drugim zespole szkiców ratusz miał mieć także cztery kondygnacje
zwieńczone neorenesansową attyką, ale wieża umieszczona miała być na osi fasady, z tym
że od zachodu dostawiona miała być jeszcze nieco wyższa, jednoosiowa partia należąca
być może do wyższego skrzydła bocznego (il. 17). Na pięciu kolejnych szkicach przed-
stawiających środkowy fragment fasady z wieżą ukazane zostały różne rozwiązania szcze-
gółowe wielkiego trzykondygnacyjnego, neorenesansowego portalu zwieńczonego
herbem Kalisza (il. 18).
Szkice pierwszego wariantu z wieżą narożną to zapewne przygotowania do projektu
gmachu ratusza bliskiego wersji konkursowej lub nieco zmodyfikowanej pod dyktando
władz miasta pierwszej lub drugiej wersji projektu Szyllera, z marca bądź lipca 1919 r.,
w ocenie projektu wydanej przez ministra kultury pojawia się bowiem zdanie: „[...] dyso-
nansem w stosunku do umiarowej, osiowej, kompozycji rynku jest umieszczenie wieży,
jako akcentu głównego budynku w jego narożniku, co tworzy efekt przypadkowy, nie
licujący z monumentalnością układu rynku i ratusza"58.
56 APK, Akta m. Kalisza, Sprawy związane z wykończeniem gmachu, II teczka, sygn. 2913, k. 4. List z Ministerstwa
Kultury i Sztuki do Sekcji Budowlanej Ministerstwa Robót Publicznych, 30 VII 1919.
57 Opracowując monografię twórczości Stefana Szyllera w latach 1986-1993, a także przygotowując drugie jej wydanie
w 2008 r., błędnie rozpoznałam część tych rysunków, wiążąc je z odbudową po zniszczeniach pierwszej wojny świato-
wej ratusza w Szydłowcu. Por. Małgorzata OMILANOWSKA, Architekt Stefan Szyller 1857-1933, Warszawa 2008,
s. 564-567.
58 APK, Akta m. Kalisza, Sprawy związane z wykończeniem gmachu II teczka, sygn. 2913, k. 4r. List z Ministerstwa
Kultury i Sztuki do Sekcji Budowlanej Ministerstwa Robót Publicznych, 30 VII 1919.