DOI Heft:
Nr. 4
DOI Artikel:Artykuły
DOI Artikel:Omilanowska-Kiljańczyk, Małgorzata: Odbudowa Kalisza po zniszczeniach 1914 roku
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.71008#0696
682
Małgorzata Omilanowska
tradycyjnego, ale bliższego gustom młodszego pokolenia kształtowanym w ostatnich la-
tach przed wybuchem wojny przez modny wówczas „styl około 1800", a także zalecanego
przez urzędników ministerialnych, bo zgodnego ze stylistyką miasta.
Odzyskanie przez Polskę niepodległości spowodowało, że sprawami odbudowy miast
i zrujnowanych zabytków zajęto się z nową energią. Warszawskie Koło Architektów już
w pierwszych dniach 1919 r. zorganizowało na Politechnice Warszawskiej Wystawę archi-
tektoniczną w zakresie wsi i miasteczka, na której jedną z sal poświęcono odbudowie Kali-
sza, wystawiając projekty z obu konkursów65 . Kalisz stał się przedmiotem troski nie tylko
nowych władz samorządowych, ale i władz centralnych. Już w kwietniu 1919 r. do Kalisza
przybyła z wizytą delegacja z Ministerstwa Robót Publicznych z ministrem Józefem Próch-
nikiem na czele, która podjęła decyzję o powołaniu w Kaliszu specjalnej komisji budowla-
nej, której zadaniem byłoby zatwierdzanie wszystkich projektów. W maju 1919 r. powołano
konserwatora zabytków okręgu kaliskiego, którym został Józef Raciborski66. Ogromne zna-
czenie dla dalszych działań miała też wspominana już dwudniowa narada przedstawicieli
dwóch ministerstw (Robót Publicznych oraz Kultury i Sztuki), do której doszło 15 i 16
sierpnia 1919 r.67 Wzięli w niej udział m.in. Juliusz Kłos, Alfred, Lauterbach, Marian
Lalewicz, Roman Feliński, Franciszek Krzywda-Polkowski, Stefan Szyller, Sylwester
Pajzderski, Albert Nestrypke, a także przedstawiciele władz miasta. Omówiono kwestię
zburzenia cerkwi św. Piotra i Pawła (którą rozebrano w 1928 r.), postulując wzniesienie na
jej miejscu gmachu muzeum miejskiego, sprawę urządzenia trzech placów miejskich
i odsłonięcia fragmentu murów miejskich. Przedmiotem obrad była też wspomniana już
kwestia budowy ratusza, a także nowego gmachu teatru miejskiego i powiększenia miasta
o tereny przyległych gmin. Przy okazji tej narady dokonano wmurowania kamienia wę-
gielnego pod budowę szkoły przy ul. 3 Maja według projektu Sylwestra Pajzderskiego68.
Rok później rozpoczęto budowę teatru projektu zaprojektowanego przez Czesława Przy-
bylskiego. Teatr założony w 1801 r. przez Wojciecha Bogusławskiego, do 1914 r. dyspo-
nował elegancką, neorenesansową siedzibą z 1900 r. projektu Józefa Chrzanowskiego,
która także uległa zniszczeniu. Nowy gmach wzniesiono w zakolu Prosny, nieopodal naj-
starszej części Śródmieścia. Wybór klasycyzmu dla nowego gmachu uzasadniała przede
wszystkim historia tej instytucji i fakt, że powołano ją w czasie, gdy klasycyzm domino-
wał w architekturze publicznej. W podobnej stylistyce utrzymany został także gmach Ban-
ku Polskiego zaprojektowany przez Mariana Lalewicza ukończony w 1926 r.
Kwestią kluczową dla odbudowy Kalisza, a przede wszystkim domów mieszkalnych,
były finanse i stworzenie instytucjonalnego wsparcia dla właścicieli posesji zainteresowa-
nych odbudową swoich domów. Pierwszy system kredytów umożliwiających odbudowę
stworzyły władze niemieckie, udzielając w latach 1916-1918 pożyczek 40 prywatnym
właścicielom, a także kościołowi reformatów, stowarzyszeniu rzemieślniczemu i magi-
stratowi, który pokrył z pożyczki wydatki poniesione na komasacje gruntów69. W latach
1919-1921 kredytów na odbudowę udzielał polski Skarb Państwa korzystając z pośred-
nictwa samorządów, a od 1921 r. banków. Proces odbudowy starego miasta w Kaliszu
trwał przez niemal całe międzywojnie, kamienice powstawały stopniowo, a proces za-
twierdzania ich projektów niewolny był od konfliktów i dyskusji toczonych nad ostatecz-
65 Juliusz KŁOS, „Wystawa Architektoniczna", Przegląd Techniczny, 57:1919, nr 1-4, s. 9-11.
66 ZARĘBSKA, „Sprawa odbudowy...", s. 159.
67 Sprawozdanie ze zjazdu..., s. 25.
68 Ibid., s. 18.
69 ZAKRZEWSKA, op. cit., s. 31.
Małgorzata Omilanowska
tradycyjnego, ale bliższego gustom młodszego pokolenia kształtowanym w ostatnich la-
tach przed wybuchem wojny przez modny wówczas „styl około 1800", a także zalecanego
przez urzędników ministerialnych, bo zgodnego ze stylistyką miasta.
Odzyskanie przez Polskę niepodległości spowodowało, że sprawami odbudowy miast
i zrujnowanych zabytków zajęto się z nową energią. Warszawskie Koło Architektów już
w pierwszych dniach 1919 r. zorganizowało na Politechnice Warszawskiej Wystawę archi-
tektoniczną w zakresie wsi i miasteczka, na której jedną z sal poświęcono odbudowie Kali-
sza, wystawiając projekty z obu konkursów65 . Kalisz stał się przedmiotem troski nie tylko
nowych władz samorządowych, ale i władz centralnych. Już w kwietniu 1919 r. do Kalisza
przybyła z wizytą delegacja z Ministerstwa Robót Publicznych z ministrem Józefem Próch-
nikiem na czele, która podjęła decyzję o powołaniu w Kaliszu specjalnej komisji budowla-
nej, której zadaniem byłoby zatwierdzanie wszystkich projektów. W maju 1919 r. powołano
konserwatora zabytków okręgu kaliskiego, którym został Józef Raciborski66. Ogromne zna-
czenie dla dalszych działań miała też wspominana już dwudniowa narada przedstawicieli
dwóch ministerstw (Robót Publicznych oraz Kultury i Sztuki), do której doszło 15 i 16
sierpnia 1919 r.67 Wzięli w niej udział m.in. Juliusz Kłos, Alfred, Lauterbach, Marian
Lalewicz, Roman Feliński, Franciszek Krzywda-Polkowski, Stefan Szyller, Sylwester
Pajzderski, Albert Nestrypke, a także przedstawiciele władz miasta. Omówiono kwestię
zburzenia cerkwi św. Piotra i Pawła (którą rozebrano w 1928 r.), postulując wzniesienie na
jej miejscu gmachu muzeum miejskiego, sprawę urządzenia trzech placów miejskich
i odsłonięcia fragmentu murów miejskich. Przedmiotem obrad była też wspomniana już
kwestia budowy ratusza, a także nowego gmachu teatru miejskiego i powiększenia miasta
o tereny przyległych gmin. Przy okazji tej narady dokonano wmurowania kamienia wę-
gielnego pod budowę szkoły przy ul. 3 Maja według projektu Sylwestra Pajzderskiego68.
Rok później rozpoczęto budowę teatru projektu zaprojektowanego przez Czesława Przy-
bylskiego. Teatr założony w 1801 r. przez Wojciecha Bogusławskiego, do 1914 r. dyspo-
nował elegancką, neorenesansową siedzibą z 1900 r. projektu Józefa Chrzanowskiego,
która także uległa zniszczeniu. Nowy gmach wzniesiono w zakolu Prosny, nieopodal naj-
starszej części Śródmieścia. Wybór klasycyzmu dla nowego gmachu uzasadniała przede
wszystkim historia tej instytucji i fakt, że powołano ją w czasie, gdy klasycyzm domino-
wał w architekturze publicznej. W podobnej stylistyce utrzymany został także gmach Ban-
ku Polskiego zaprojektowany przez Mariana Lalewicza ukończony w 1926 r.
Kwestią kluczową dla odbudowy Kalisza, a przede wszystkim domów mieszkalnych,
były finanse i stworzenie instytucjonalnego wsparcia dla właścicieli posesji zainteresowa-
nych odbudową swoich domów. Pierwszy system kredytów umożliwiających odbudowę
stworzyły władze niemieckie, udzielając w latach 1916-1918 pożyczek 40 prywatnym
właścicielom, a także kościołowi reformatów, stowarzyszeniu rzemieślniczemu i magi-
stratowi, który pokrył z pożyczki wydatki poniesione na komasacje gruntów69. W latach
1919-1921 kredytów na odbudowę udzielał polski Skarb Państwa korzystając z pośred-
nictwa samorządów, a od 1921 r. banków. Proces odbudowy starego miasta w Kaliszu
trwał przez niemal całe międzywojnie, kamienice powstawały stopniowo, a proces za-
twierdzania ich projektów niewolny był od konfliktów i dyskusji toczonych nad ostatecz-
65 Juliusz KŁOS, „Wystawa Architektoniczna", Przegląd Techniczny, 57:1919, nr 1-4, s. 9-11.
66 ZARĘBSKA, „Sprawa odbudowy...", s. 159.
67 Sprawozdanie ze zjazdu..., s. 25.
68 Ibid., s. 18.
69 ZAKRZEWSKA, op. cit., s. 31.