DOI Heft:
Nr. 4
DOI Artikel:Artykuły
DOI Artikel:Myśliński, Michał: Polskie państwowe cechy probiercze - europejska geneza lokalnego znaku*
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.71008#0709
Polskie państwowe cechy probiercze - europejska geneza lokalnego znaku
695
dokumentacja krakowskiego urzędu probierczego zawiera list radcy górniczego Frantiśka
Kasala z Głównego Urzędu Probierczego w Pradze, w którym przesyłał on Leonardowi
Lepszemu tablice z wyobrażeniami nowowprowadzonych w Czechosłowacji 1 marca
1921 r. cech probierczych i informował o wyglądzie stosowanej ówcześnie czechosłowac-
kiej cechy przechodniej (wyobrażała ona pszczołę)22. List ten traktować można wobec
tego jako swoistego rodzaju dowód kontaktów urzędników dawnej austriackiej admini-
stracji probierczej, a dotyczących cech probierczych państw powstałych po rozpadzie
Austro-Węgier.
Odpowiedzieć należy także na ostatnie pytanie: czy opracowanie polskich cech pro-
bierczych na podstawie wyglądu oraz treści cech rosyjskich i austriackich było wyłącznie
kwestią analogii formy, czy też krył się w tym bardziej przemyślany cel? Poprzestać trze-
ba jednak wyłącznie na ostrożnym przypuszczeniu, że wybór owalnego pola dla znaku na
srebro i wielobocznego pola dla znaku na złoto oraz odpowiednio wypełnienie ich wize-
runkami głów kobiety lub mężczyzny z cyfrowym oznaczeniem tzw. próby czyli jakości
stopu, miał w pewien sposób unifikować przyzwyczajenia złotników i jubilerów pracują-
cych na terenie obu zaborów. Tym sposobem wprowadzono nowe cechy probiercze,
świadczące o niezależności państwa polskiego, ale poprzez nawiązanie ich wyglądu i tre-
ści zarówno do cech austriackich, jak i rosyjskich w miarę bezproblemowo ugruntowano
jeden z etapów organizacji polskiej administracji probierczej. Podobnego zasygnalizowa-
nia wymaga jeszcze jeden aspekt wizerunków widniejących na polskich cechach probier-
czych. Jakkolwiek doszukiwanie się w nich odwołań do narodowej kultury lub historii
jest niezwykle sugestywne (np. wybór wizerunku husarza w szyszaku z nakarczkiem, na-
usznicami i nosalem nieodparcie kojarzy się z chwalebnymi lub dramatycznymi epizoda-
mi orężnymi polskiej husarii), to nie wolno zapominać, że opracowanie wzoru graficznego
cech probierczych wynikało z dwóch nadrzędnych przesłanek. Owszem, starano się
uwzględniać narodowe znaki lub szerszą tradycję europejską23, ale nowa cecha przede
wszystkim musiała być wyraźnie odmienna od cech probierczych używanych w innych
krajach, by nie dawało to pola do jakichkolwiek pomyłek lub nadużyć. Ponadto cecha,
nawet niezbyt czytelna z powodu starcia powierzchni użytkowanego przedmiotu, musiała
pozostawać w miarę łatwa do rozpoznania dzięki charakterystycznemu kształtowi jej pola.
Zatem wobec braku przekazów źródłowych nie jest możliwe jednoznaczne odczytanie
głębszych treści w wyobrażeniach widniejących na polskich cechach probierczych wpro-
wadzonych w 1922 r., a ich doszukiwanie się pozostanie wyłącznie atrakcyjną spekulacją.
22 Archiwum Narodowe w Krakowie, zespół 1650, fasc. 3: list z 16 XI 1921.
23 Jako przykład posłużyć mogą znaki importowe, stosowane w Austrii w latach 1901-1921, tj. litery AV ze skrzydłami
orła (niekiedy interpretowanymi jako skrzydła na kaduceuszu Merkurego) oraz eksportowe znaki francuskie, stosowane
od 1738 r. i wyobrażaj ące głowę Merkurego. Jako jeden z najnowszych przykładów przywołać można z kolei literę „P",
którą chciano wprowadzić do systemu znaków konwencyjnych w 2012 r. jako identyfikującą Polskę. Ponieważ jednak
wcześniej literę tę wprowadziły do systemu Czechy („P" - Praha), polskim znakiem stał się Orzeł Biały.
695
dokumentacja krakowskiego urzędu probierczego zawiera list radcy górniczego Frantiśka
Kasala z Głównego Urzędu Probierczego w Pradze, w którym przesyłał on Leonardowi
Lepszemu tablice z wyobrażeniami nowowprowadzonych w Czechosłowacji 1 marca
1921 r. cech probierczych i informował o wyglądzie stosowanej ówcześnie czechosłowac-
kiej cechy przechodniej (wyobrażała ona pszczołę)22. List ten traktować można wobec
tego jako swoistego rodzaju dowód kontaktów urzędników dawnej austriackiej admini-
stracji probierczej, a dotyczących cech probierczych państw powstałych po rozpadzie
Austro-Węgier.
Odpowiedzieć należy także na ostatnie pytanie: czy opracowanie polskich cech pro-
bierczych na podstawie wyglądu oraz treści cech rosyjskich i austriackich było wyłącznie
kwestią analogii formy, czy też krył się w tym bardziej przemyślany cel? Poprzestać trze-
ba jednak wyłącznie na ostrożnym przypuszczeniu, że wybór owalnego pola dla znaku na
srebro i wielobocznego pola dla znaku na złoto oraz odpowiednio wypełnienie ich wize-
runkami głów kobiety lub mężczyzny z cyfrowym oznaczeniem tzw. próby czyli jakości
stopu, miał w pewien sposób unifikować przyzwyczajenia złotników i jubilerów pracują-
cych na terenie obu zaborów. Tym sposobem wprowadzono nowe cechy probiercze,
świadczące o niezależności państwa polskiego, ale poprzez nawiązanie ich wyglądu i tre-
ści zarówno do cech austriackich, jak i rosyjskich w miarę bezproblemowo ugruntowano
jeden z etapów organizacji polskiej administracji probierczej. Podobnego zasygnalizowa-
nia wymaga jeszcze jeden aspekt wizerunków widniejących na polskich cechach probier-
czych. Jakkolwiek doszukiwanie się w nich odwołań do narodowej kultury lub historii
jest niezwykle sugestywne (np. wybór wizerunku husarza w szyszaku z nakarczkiem, na-
usznicami i nosalem nieodparcie kojarzy się z chwalebnymi lub dramatycznymi epizoda-
mi orężnymi polskiej husarii), to nie wolno zapominać, że opracowanie wzoru graficznego
cech probierczych wynikało z dwóch nadrzędnych przesłanek. Owszem, starano się
uwzględniać narodowe znaki lub szerszą tradycję europejską23, ale nowa cecha przede
wszystkim musiała być wyraźnie odmienna od cech probierczych używanych w innych
krajach, by nie dawało to pola do jakichkolwiek pomyłek lub nadużyć. Ponadto cecha,
nawet niezbyt czytelna z powodu starcia powierzchni użytkowanego przedmiotu, musiała
pozostawać w miarę łatwa do rozpoznania dzięki charakterystycznemu kształtowi jej pola.
Zatem wobec braku przekazów źródłowych nie jest możliwe jednoznaczne odczytanie
głębszych treści w wyobrażeniach widniejących na polskich cechach probierczych wpro-
wadzonych w 1922 r., a ich doszukiwanie się pozostanie wyłącznie atrakcyjną spekulacją.
22 Archiwum Narodowe w Krakowie, zespół 1650, fasc. 3: list z 16 XI 1921.
23 Jako przykład posłużyć mogą znaki importowe, stosowane w Austrii w latach 1901-1921, tj. litery AV ze skrzydłami
orła (niekiedy interpretowanymi jako skrzydła na kaduceuszu Merkurego) oraz eksportowe znaki francuskie, stosowane
od 1738 r. i wyobrażaj ące głowę Merkurego. Jako jeden z najnowszych przykładów przywołać można z kolei literę „P",
którą chciano wprowadzić do systemu znaków konwencyjnych w 2012 r. jako identyfikującą Polskę. Ponieważ jednak
wcześniej literę tę wprowadziły do systemu Czechy („P" - Praha), polskim znakiem stał się Orzeł Biały.