DOI Heft:
Nr. 3/4
DOI Artikel:Walicki, Michał: Nowe oblicze architektoniczne kolegiaty w Tumie
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.37717#0278
MICHAŁ WALICKI
NOWE OBLICZE ARCHITEKTONICZNE
KOLEGIATY W TUMIE
Pierwotny wygląd romańskiej kolegiaty w Tumie daje się zrekonstru-
ować ru znacznym stopniu, z powodu dobrego naogół stanu zachowa-
nia zabytku. Co do niewielu tylko kwestii wypadnie zająć stanowisko
wjyczekujące na wynik dalszych badań, wj obecnej chwili niemożliwych
do przeprowadzenia, obejmujących zaś przekopy, odbijanie na większą
skalę tynkowi etc. Natomiast już dzisiaj można stwierdzić dowodnie że
pierwszy kształt architektoniczny tego arcyważnego pomnika sztuki ro-
mańskiej w Polsce był znacznie pełniejszy i bogatszy, niż danern było
nam sądzić na podstawie przeprowadzonych dotąd studiów.
Najważniejszym zagadnieniem, związanym ściśle z obchodzącym nas
tematem jest kwestia istotnego wyglądu triforiów oraz istnienia lub nie-
istnienia sklepień. Przejdźmy te sprawy po kolei.
O zaprojektowaniu i wykonaniu triforiów decydują bezapelacyjnie
ślady w postaci dwu półfilarów u styku ze ścianą empory zachodniej,
z których zachowały się nietylko trzony, lecz i profilowane romańskie
kapitele. Trzeci podobny filar widoczny jest w galerii północnej u po-
czątku jej biegu po stronie wschodniej. Co więcej, w mensie ołtarzyka
w ogrójcu znajdujemy wmurowany gładki, kostkowy kapitel — zupełnie
innego kształtu zarówno od kolumn portalu, jak i przezroczy wieżowych..
Na jego zastosowanie w triforiach wskazuje nietylko odrębny kształt
lecz również i średnica trzonu, którego ułamek stoi dziś oparty o ścia-
nę furty kościelnej. Otwory tak pomyślanego triforium korespondowały
z archiwoltami filarów dolnej kondygnacji, których szeroko zakreślone lu-
ki zyskały teraz lżejszy i bardziej rozczłonkowany odpowiednik ich ryt-
mu. Otwór triforia w świetle, miał wymiar analogiczny do rozpiętości
filarów dolnych. Piestauracja kolegiaty dokonana za biskupa Kajetana
Sołtyka wydatnie obniżyła wysokość naw bocznych, które (restytując w
formie pierwotnej) należałoby podnieść o przeszło 1,5 m. O ten zatem
wymiar, należy zwiększyć wysokość obecnie rozpościerającej się nad na-
wą boczną galerii, zakończonej u wschodu półkulistą zasklepioną wnę-
ką, otwierającą się ku galerii-triforium okrągłym szerokim lukiem. Linia
jego przebiegu rysuje się wyraziście w górnej partii muru, którego pier-
wotna wysokość pozostawiła dostateczny zapas miejsca na wprowadze-
nie sklepienia. Wytworzone w ten sposób wmętrze o typie absydy, oświe-
tlone okrągłym okienkiem, stanowiło na piętrze odpowiednik do absydy.
266
NOWE OBLICZE ARCHITEKTONICZNE
KOLEGIATY W TUMIE
Pierwotny wygląd romańskiej kolegiaty w Tumie daje się zrekonstru-
ować ru znacznym stopniu, z powodu dobrego naogół stanu zachowa-
nia zabytku. Co do niewielu tylko kwestii wypadnie zająć stanowisko
wjyczekujące na wynik dalszych badań, wj obecnej chwili niemożliwych
do przeprowadzenia, obejmujących zaś przekopy, odbijanie na większą
skalę tynkowi etc. Natomiast już dzisiaj można stwierdzić dowodnie że
pierwszy kształt architektoniczny tego arcyważnego pomnika sztuki ro-
mańskiej w Polsce był znacznie pełniejszy i bogatszy, niż danern było
nam sądzić na podstawie przeprowadzonych dotąd studiów.
Najważniejszym zagadnieniem, związanym ściśle z obchodzącym nas
tematem jest kwestia istotnego wyglądu triforiów oraz istnienia lub nie-
istnienia sklepień. Przejdźmy te sprawy po kolei.
O zaprojektowaniu i wykonaniu triforiów decydują bezapelacyjnie
ślady w postaci dwu półfilarów u styku ze ścianą empory zachodniej,
z których zachowały się nietylko trzony, lecz i profilowane romańskie
kapitele. Trzeci podobny filar widoczny jest w galerii północnej u po-
czątku jej biegu po stronie wschodniej. Co więcej, w mensie ołtarzyka
w ogrójcu znajdujemy wmurowany gładki, kostkowy kapitel — zupełnie
innego kształtu zarówno od kolumn portalu, jak i przezroczy wieżowych..
Na jego zastosowanie w triforiach wskazuje nietylko odrębny kształt
lecz również i średnica trzonu, którego ułamek stoi dziś oparty o ścia-
nę furty kościelnej. Otwory tak pomyślanego triforium korespondowały
z archiwoltami filarów dolnej kondygnacji, których szeroko zakreślone lu-
ki zyskały teraz lżejszy i bardziej rozczłonkowany odpowiednik ich ryt-
mu. Otwór triforia w świetle, miał wymiar analogiczny do rozpiętości
filarów dolnych. Piestauracja kolegiaty dokonana za biskupa Kajetana
Sołtyka wydatnie obniżyła wysokość naw bocznych, które (restytując w
formie pierwotnej) należałoby podnieść o przeszło 1,5 m. O ten zatem
wymiar, należy zwiększyć wysokość obecnie rozpościerającej się nad na-
wą boczną galerii, zakończonej u wschodu półkulistą zasklepioną wnę-
ką, otwierającą się ku galerii-triforium okrągłym szerokim lukiem. Linia
jego przebiegu rysuje się wyraziście w górnej partii muru, którego pier-
wotna wysokość pozostawiła dostateczny zapas miejsca na wprowadze-
nie sklepienia. Wytworzone w ten sposób wmętrze o typie absydy, oświe-
tlone okrągłym okienkiem, stanowiło na piętrze odpowiednik do absydy.
266