DOI Seite / Zitierlink:
https://doi.org/10.11588/diglit.16955#0023
\
TORNACVM*
V
Ornac v m j vel Turnacu m,fiuc,vt Bccanus in fuis Atuaticis>Dornacurrt, Antonino, Gallia Belgicas
vrbsad Scaldim,in Neruiis fita,incolis Gallis Tournay,GermanisDorneck,curiofo antiquitatis ftudio,
Baganiim Ptolemafi videtur. Primam Neruiorum fedem quondam fuilTe, praeftantiffimi Gofmographi
probatiq; au&ores,magnis rationibus ducti, exiftimant, vt hinc Tornacenfes,antiquaadpellatione, Ner-
uios, paffim nuncupent. Tanta antiquitate pra2ftans,vt certa illius origo,variealiteratorum turba difpu-
tetur. Vero, eorum propinquior videtur elfe fententia, qui eamaNeruiis conditam traduntJn ea Altha-
merus eft,in Tacitum,referens Plutarchum, in vita Csefaris & Appianum in libro, qui Celticus infcribi-
tur, illius opinionis au&ores. Ad quam & illi accedere videntur, qui Tornacum, quali Turrim, fiue ar-
' cemNeruiorum diftam, exiftimant, eo quod Neruij,turrim prsealtam initio illic erexerint.qua pro fpe-
cula vtebantur,eamq; in quadam parua infula,Schaldaefluminis,litam fuifle,quod vrbem ipfam perfluit,
eo in loco,qui antiquitus,& vfq; ad annum m. d. x i i i. quo arxab Anglis aedificari coepta eft,& eum quoque locum compraehendit,
Caftellum vocabatur. Illorum vero opinio, ad monumenta literarum etiam relata, a militibus Hoftilij Romanorum Regis Torna-
cu m conditam,Hoftiliam nuncupatam,ob rebellionem cum fabulis affinitatem habet. Neque enim, ante Caefaris inGalliam Belgi-
cam aduentum,Neru iorum nomen,ncdum illorum oppida Romanis nota fuere; quo nullus ante eoru exercitus peruenerat.quem-
admodum ex iplius Commentariis, ni hicbreuitatiftudendum,manifefte comprobari poflet. Becanus in fuis Atuaticis,& vocis no*
tatione intelligi Vult, Tornacum, non fuifle antiquiffimam Neruiorum Curiam, fed primarium aliquod oppidum, ante hanc con-
ditam, in Neruiis fuifle. Cum enim Tornacum, inquitcondcretur.videntur Aldenardij (quosantiquiores,&primos Neruios iudi*
cat) noui oppidi vicinia.hac ipfa voce notauifle,Dornacum vocantes. Dor na enim, tantundem fonat,ac fi latine diceres,plus aequo
appropinquo, fiue,fere nimium accedo, vt hinc intelligendum veniat, primarium aliquod oppidum fuifle, cuius refpedtu, haec ni-
mia vicinia Dornaco conueniret. Eiufmodi enim comparatio,minoris eftad maius,& pofterioris ad prius,non e conuerfo,fi lingug;
proprietatem &collationis modum feruemus.Ad quam vero vrbem, qug antiquitusfuerit illuftrior, Dornacum comparatu, hanc
appellationem accepifle dicemus, fi non ad ipfum primarium Neruiorum caput,cui fuper eodem flumine,non longo interuallo im-
minebat ? Et vera fane eorum fuit fententia,qui nimiam hanc viciniam efle dicebant, vti fecuta aetas,luculentiffimo argumeto ccm-
probaiiitregionisprincipatu,ex Aldenaro,Tornacumtranflato,vbi iamolimcaput eft dioecefeos Neruiorum. Atque haec quidem
Philofophia Bccani, quam alius poft eum feriptor pari quidem deriuatione, fed diuerfo inftituto, imitatur. In Neruiis, Tornacus,
nunc vrbs,inquit,primaria eft. Sed quod fub Iuli j Caefaris aduentum nondum extitifle creditur.quia in fuis commentariis eam nul-
quam nominet; colligi non poteft,a!ioqui cum nulla ibidem nominet,fequeretur etiam,quod diduabfurdum tamen efiet,nulla in
Neruiis tunc fuifle oppida, quos tamen fuis finibus & oppidis vti, Caefar iuflerit. Extitifle autem id temporis Tornacum, vicum fal-
tem vel oppidum,etymologianominis arguit,fi nomina rerum, ex propria cuiufque vernaculg lingug lignificatione, inquirenda &
jcftimanda ftint. Tornacus enim, ex duabus fimplicibus componitur didionibus Germanicis, qua lingua Neruios, tum locutos efle,
conftat,nempe,Dorne id eft,fpina: & VVyc, id eft, vicus: ex quibuscompofitum eft, Doefne vvyc, fed euphonig caufa& breuitatis
ergo, qua in compofitionibus Germani gaudent, dixere Dornyc quali fpinx vicus. Sart£ Caefar, vbi Neruios denliffimas incoluifle
fyluas feribit,addit,eos fpinetis ac rubis circumflexis & complexis.infimul pro muris vfos efle: ficut & hac tempeftate,familia eft an-
tiquiffimi nominis,quoa princeps Antoniae illis locisgerit, qui fefe principem Efpinoy vocat, quali dicas, principem Ipinaium feu
foineti, qui Tornacenlium longo temporeSenefcallus feuprotedor extitit. Atq; haec quidem ille. Alijfuntqui feribant, a quodam
Turno,Neronis iuflu,conditam vel reftitu tam,nomen ab eo accepifle. Alij, iuflu quidem Neronis conditam,fed a turri,quam Gun-
tianus Comes fubftruxerat,adpellationem fortitam.Quam quidem fententiam Meierus videtur amplexus,tomo 111 r. rerum Fian-
dricarum. Verum & hxc fententia multis non fine caufa improbatur. Cum enim Neruij, vt teftcs funt Cxlar, Tacitus, Strabo, natio
fit Germani s, non mutuati fuerint oppidorum fuorum adpellationes abs gente extranea,fed fuis ea nutlcuparint vocibus,putaTor.
mck,fiueTorneck.QuamuisFlandri&Brabantini,quiii Genuino germanorum idiomate declinarunt, non Torneck,fed Dor-
nyck,vel Dorneck pronuntient, pro D Germanorum, Tliteram vfurpantes Tornacum inter veteres, D.HiefonymusinEpiftolis
ad Gerontiam fcribens.Sc Antoninus Pius,in Itinerario memorat. Sane ex hiftoria EccJefiaeTornacenfis adparet .circa annum Domini C C. LX X l V. D.
Platonem, fiue Piatum, poftquam Carnutifemcntem verbi diuini feciflet.Tornacum etiam falutifera dotlrina imbuiffeinftitutifquc.rcligionis verte mi ni-
flris, Ecclefiam plantaffc.quae mater EcdcfiarumFlandricatum foret. Cum igitur Epilcopalis fedes illic fuerit i mtioconfti tuta, hinc facile colligi poteft, eo
tempore non vile aliquod fuifle Neruiorum oppidum, fed vicinis omnibus celebrius- Quia nimirum antiquiffimo Etclefiai canone cautum eft, Epifcopos
non i nCaftellis, aut exiguis oppidis, vicis, villisqucobfcuris, aut folitariis municipiis, debere conftitui,fed ad maiores populos, frequentioresque ei uitates.
Neqjcnim vilum aliud fn vicinis locis.quae Neruiorum fuifle videri poflunr, exeat, aut vnquam extitifle adparet, tanta: antiquitatis 6cam plitudinis oppi-
dum,aut certe vilius oppidi vcftigium,in quo.antc Caelaris aduentum,{excentos Neruiorum fenatores habitalfe,probabiliter fufpicaii poflemusiautinquo,
tempore Piatonis, cathedra Epifcopalis, ex canone Ecclefiae, merito collocati potuerit.fiueorieBtem,fiue occidente fpeftcs. Etfi autem,hodie am pliora quas-
dam vicinafint oppida, ab eo tempore vel condita vclau&a.hinc fatis manifeftcconiici poteft. Ampliffima profcftd&florentiffimaciuitas, Tornacum fem-
per fuit,variis mercimoniis & negotiationibus abundans, miri ingenij alens artifices, qui quotidie nouas mercium excogitant formas,adeo quod fi quaedam
mercium fpecics in defuctudincm abierint, nouis.qure iam in vfu>& gratx fune, excogit3tis, nunquam defit, quo plebs pauperior artificio nouo vittum fibi
quxrat. Vndc mirandum non eft, quod Tornacum tot hoftium incurfiones 5c rerum mutationes diucrfis temporibus pafla, paucis annis poft fingulas muta-
tiones, pullinum decus facift recuperaucrit. Potens eft,non folum ciuium opulcntia.fed ipfius etiam vniuetfitatis potcntia.qug bona maxima,& cenfus an-
nuos pr® exteris Belgijciuitatibus.poffidet,ac metum imperium, quod Altam militiam vocant.fuutnqucmagiftratum habctexeicctqur.cxclufoRcgisoffi-
tiario. Aedificia habet plurima multoantiquifiima, ad eam formam,qua maior aedificiorum pars Colonig Agrippina: confpicitur,8c putantur a Romanis ad
eam rationem reftituta lnfignem habet Ecclefiae Cathcdralis Bafilicam.in meditullio quafi fitam D. Virgini Mari® facram.quinq; praealtis turribus, formam
crucis Burmindicre referentem. Cuius chorus.praecsetcris aliarum Ecclcfiarum Cathedralium.prouinciaeRhemen.imo totius Belgij,merito laudatur,cum ab
amplitudine,tum a fummaforniciscleuationc,8c lucis claritate.Officium diuinunufqua fere folemniusatq; accuratius peragitur,honeftiflimis, ab antiquo
feruatis creremoniis.Sunt in ea tres Sc quadraginta Canonicatus &prxbcndx, honcftasfuftentaiioni fufficientes, praeter tres praecipuas St aliquot minoresdi-
cnitates. Sunt quinquaginta Scplurcs,quos vocant,Capcllani, & duodecim Canonicoru Vicarij. Sunt EcclefiscParothiales decem &feptem,quarum nouem
citra Schaldim.DioecefisTornaccnfis, reliquse tres vitta Schaldin, Dioccefis funt Cameracenfis. Is enim fiuuius.vtranq; Dicecefin diutdtt Gens religioni pie-
tatiq; Chriftianx dedita, argumento funt, tot animularum pientifflmarum habitstionesjconuentus 8c fundationes, quibus omnis aetatis, fcxus.Sc conditio-
nis hominibus,mifericordi®,pictatisq; officia exhibentur, virginibus, viduis,otphanis,peregrinis, emeritis Dei miaiftris.&quouis morborum gcncieadfe-
ftis.Tantieft hxc ciuitas.vt cum conti nentibus aedificiis,&loco iurifdiAionis proprio, per feconftituat vnam ProuinciamBelgii, quae vocem fem per habuit
in conucntu ordinum ScProuinciarum Bclgij, non minus ac Btabantia ipfa,Flandriaqj Se alia: maiores Prouincie. Aer illic falubris,ac fubtilis.Ager circum-
uicinus.pratis.nemoribusq'; abundans,gleba eft fertili, tritico quippe ferendo,longe foecundiflinius. Non funt illic paludes,non aquae ftagnahtes, nullae mi-
tices aut terrre fteriles. Atq; ideo, quamuis non latefcextendat illius tctritorium.magni tamen eam Principes viti fecere, vt his noftris temporibus Princeps
Parmenfis, qui domicilium in ea fibi delegerit. Diftat Attcbato Artefiorum Metropoli x i v.Lcucis,Cameraco totidem.Gandauo xn.Hannoni» montib* i x.
Duaco v/i i. lnfula.Sc Cuttraco V. Tornacum in Regum Francorum poteftatefuit, vfquead annum M. D. Xlli.quoHcnricusOftauus Anglie Rex. poft
aliquot menfium obfidionem eam fui iuris fecit,qui auno M. D. X VII1. Francifco Francorum Regi,eius nominis primo,certis paftis Scconditionib” ean-
dem reftituit. Ac demum anno M. D. XX l. ab exercitu Catoli V.lmpcratoris,vti Flandri® Comitis imperatunj facete Coafta, flandrias tutfiUQ affata eft.
Nunc, hxrcditatiafuccclfionc.ia Philippi Regis Catholici obedientia» hoc aaao M. D> LXXX V VCtutuG
es,
%
9
TORNACVM*
V
Ornac v m j vel Turnacu m,fiuc,vt Bccanus in fuis Atuaticis>Dornacurrt, Antonino, Gallia Belgicas
vrbsad Scaldim,in Neruiis fita,incolis Gallis Tournay,GermanisDorneck,curiofo antiquitatis ftudio,
Baganiim Ptolemafi videtur. Primam Neruiorum fedem quondam fuilTe, praeftantiffimi Gofmographi
probatiq; au&ores,magnis rationibus ducti, exiftimant, vt hinc Tornacenfes,antiquaadpellatione, Ner-
uios, paffim nuncupent. Tanta antiquitate pra2ftans,vt certa illius origo,variealiteratorum turba difpu-
tetur. Vero, eorum propinquior videtur elfe fententia, qui eamaNeruiis conditam traduntJn ea Altha-
merus eft,in Tacitum,referens Plutarchum, in vita Csefaris & Appianum in libro, qui Celticus infcribi-
tur, illius opinionis au&ores. Ad quam & illi accedere videntur, qui Tornacum, quali Turrim, fiue ar-
' cemNeruiorum diftam, exiftimant, eo quod Neruij,turrim prsealtam initio illic erexerint.qua pro fpe-
cula vtebantur,eamq; in quadam parua infula,Schaldaefluminis,litam fuifle,quod vrbem ipfam perfluit,
eo in loco,qui antiquitus,& vfq; ad annum m. d. x i i i. quo arxab Anglis aedificari coepta eft,& eum quoque locum compraehendit,
Caftellum vocabatur. Illorum vero opinio, ad monumenta literarum etiam relata, a militibus Hoftilij Romanorum Regis Torna-
cu m conditam,Hoftiliam nuncupatam,ob rebellionem cum fabulis affinitatem habet. Neque enim, ante Caefaris inGalliam Belgi-
cam aduentum,Neru iorum nomen,ncdum illorum oppida Romanis nota fuere; quo nullus ante eoru exercitus peruenerat.quem-
admodum ex iplius Commentariis, ni hicbreuitatiftudendum,manifefte comprobari poflet. Becanus in fuis Atuaticis,& vocis no*
tatione intelligi Vult, Tornacum, non fuifle antiquiffimam Neruiorum Curiam, fed primarium aliquod oppidum, ante hanc con-
ditam, in Neruiis fuifle. Cum enim Tornacum, inquitcondcretur.videntur Aldenardij (quosantiquiores,&primos Neruios iudi*
cat) noui oppidi vicinia.hac ipfa voce notauifle,Dornacum vocantes. Dor na enim, tantundem fonat,ac fi latine diceres,plus aequo
appropinquo, fiue,fere nimium accedo, vt hinc intelligendum veniat, primarium aliquod oppidum fuifle, cuius refpedtu, haec ni-
mia vicinia Dornaco conueniret. Eiufmodi enim comparatio,minoris eftad maius,& pofterioris ad prius,non e conuerfo,fi lingug;
proprietatem &collationis modum feruemus.Ad quam vero vrbem, qug antiquitusfuerit illuftrior, Dornacum comparatu, hanc
appellationem accepifle dicemus, fi non ad ipfum primarium Neruiorum caput,cui fuper eodem flumine,non longo interuallo im-
minebat ? Et vera fane eorum fuit fententia,qui nimiam hanc viciniam efle dicebant, vti fecuta aetas,luculentiffimo argumeto ccm-
probaiiitregionisprincipatu,ex Aldenaro,Tornacumtranflato,vbi iamolimcaput eft dioecefeos Neruiorum. Atque haec quidem
Philofophia Bccani, quam alius poft eum feriptor pari quidem deriuatione, fed diuerfo inftituto, imitatur. In Neruiis, Tornacus,
nunc vrbs,inquit,primaria eft. Sed quod fub Iuli j Caefaris aduentum nondum extitifle creditur.quia in fuis commentariis eam nul-
quam nominet; colligi non poteft,a!ioqui cum nulla ibidem nominet,fequeretur etiam,quod diduabfurdum tamen efiet,nulla in
Neruiis tunc fuifle oppida, quos tamen fuis finibus & oppidis vti, Caefar iuflerit. Extitifle autem id temporis Tornacum, vicum fal-
tem vel oppidum,etymologianominis arguit,fi nomina rerum, ex propria cuiufque vernaculg lingug lignificatione, inquirenda &
jcftimanda ftint. Tornacus enim, ex duabus fimplicibus componitur didionibus Germanicis, qua lingua Neruios, tum locutos efle,
conftat,nempe,Dorne id eft,fpina: & VVyc, id eft, vicus: ex quibuscompofitum eft, Doefne vvyc, fed euphonig caufa& breuitatis
ergo, qua in compofitionibus Germani gaudent, dixere Dornyc quali fpinx vicus. Sart£ Caefar, vbi Neruios denliffimas incoluifle
fyluas feribit,addit,eos fpinetis ac rubis circumflexis & complexis.infimul pro muris vfos efle: ficut & hac tempeftate,familia eft an-
tiquiffimi nominis,quoa princeps Antoniae illis locisgerit, qui fefe principem Efpinoy vocat, quali dicas, principem Ipinaium feu
foineti, qui Tornacenlium longo temporeSenefcallus feuprotedor extitit. Atq; haec quidem ille. Alijfuntqui feribant, a quodam
Turno,Neronis iuflu,conditam vel reftitu tam,nomen ab eo accepifle. Alij, iuflu quidem Neronis conditam,fed a turri,quam Gun-
tianus Comes fubftruxerat,adpellationem fortitam.Quam quidem fententiam Meierus videtur amplexus,tomo 111 r. rerum Fian-
dricarum. Verum & hxc fententia multis non fine caufa improbatur. Cum enim Neruij, vt teftcs funt Cxlar, Tacitus, Strabo, natio
fit Germani s, non mutuati fuerint oppidorum fuorum adpellationes abs gente extranea,fed fuis ea nutlcuparint vocibus,putaTor.
mck,fiueTorneck.QuamuisFlandri&Brabantini,quiii Genuino germanorum idiomate declinarunt, non Torneck,fed Dor-
nyck,vel Dorneck pronuntient, pro D Germanorum, Tliteram vfurpantes Tornacum inter veteres, D.HiefonymusinEpiftolis
ad Gerontiam fcribens.Sc Antoninus Pius,in Itinerario memorat. Sane ex hiftoria EccJefiaeTornacenfis adparet .circa annum Domini C C. LX X l V. D.
Platonem, fiue Piatum, poftquam Carnutifemcntem verbi diuini feciflet.Tornacum etiam falutifera dotlrina imbuiffeinftitutifquc.rcligionis verte mi ni-
flris, Ecclefiam plantaffc.quae mater EcdcfiarumFlandricatum foret. Cum igitur Epilcopalis fedes illic fuerit i mtioconfti tuta, hinc facile colligi poteft, eo
tempore non vile aliquod fuifle Neruiorum oppidum, fed vicinis omnibus celebrius- Quia nimirum antiquiffimo Etclefiai canone cautum eft, Epifcopos
non i nCaftellis, aut exiguis oppidis, vicis, villisqucobfcuris, aut folitariis municipiis, debere conftitui,fed ad maiores populos, frequentioresque ei uitates.
Neqjcnim vilum aliud fn vicinis locis.quae Neruiorum fuifle videri poflunr, exeat, aut vnquam extitifle adparet, tanta: antiquitatis 6cam plitudinis oppi-
dum,aut certe vilius oppidi vcftigium,in quo.antc Caelaris aduentum,{excentos Neruiorum fenatores habitalfe,probabiliter fufpicaii poflemusiautinquo,
tempore Piatonis, cathedra Epifcopalis, ex canone Ecclefiae, merito collocati potuerit.fiueorieBtem,fiue occidente fpeftcs. Etfi autem,hodie am pliora quas-
dam vicinafint oppida, ab eo tempore vel condita vclau&a.hinc fatis manifeftcconiici poteft. Ampliffima profcftd&florentiffimaciuitas, Tornacum fem-
per fuit,variis mercimoniis & negotiationibus abundans, miri ingenij alens artifices, qui quotidie nouas mercium excogitant formas,adeo quod fi quaedam
mercium fpecics in defuctudincm abierint, nouis.qure iam in vfu>& gratx fune, excogit3tis, nunquam defit, quo plebs pauperior artificio nouo vittum fibi
quxrat. Vndc mirandum non eft, quod Tornacum tot hoftium incurfiones 5c rerum mutationes diucrfis temporibus pafla, paucis annis poft fingulas muta-
tiones, pullinum decus facift recuperaucrit. Potens eft,non folum ciuium opulcntia.fed ipfius etiam vniuetfitatis potcntia.qug bona maxima,& cenfus an-
nuos pr® exteris Belgijciuitatibus.poffidet,ac metum imperium, quod Altam militiam vocant.fuutnqucmagiftratum habctexeicctqur.cxclufoRcgisoffi-
tiario. Aedificia habet plurima multoantiquifiima, ad eam formam,qua maior aedificiorum pars Colonig Agrippina: confpicitur,8c putantur a Romanis ad
eam rationem reftituta lnfignem habet Ecclefiae Cathcdralis Bafilicam.in meditullio quafi fitam D. Virgini Mari® facram.quinq; praealtis turribus, formam
crucis Burmindicre referentem. Cuius chorus.praecsetcris aliarum Ecclcfiarum Cathedralium.prouinciaeRhemen.imo totius Belgij,merito laudatur,cum ab
amplitudine,tum a fummaforniciscleuationc,8c lucis claritate.Officium diuinunufqua fere folemniusatq; accuratius peragitur,honeftiflimis, ab antiquo
feruatis creremoniis.Sunt in ea tres Sc quadraginta Canonicatus &prxbcndx, honcftasfuftentaiioni fufficientes, praeter tres praecipuas St aliquot minoresdi-
cnitates. Sunt quinquaginta Scplurcs,quos vocant,Capcllani, & duodecim Canonicoru Vicarij. Sunt EcclefiscParothiales decem &feptem,quarum nouem
citra Schaldim.DioecefisTornaccnfis, reliquse tres vitta Schaldin, Dioccefis funt Cameracenfis. Is enim fiuuius.vtranq; Dicecefin diutdtt Gens religioni pie-
tatiq; Chriftianx dedita, argumento funt, tot animularum pientifflmarum habitstionesjconuentus 8c fundationes, quibus omnis aetatis, fcxus.Sc conditio-
nis hominibus,mifericordi®,pictatisq; officia exhibentur, virginibus, viduis,otphanis,peregrinis, emeritis Dei miaiftris.&quouis morborum gcncieadfe-
ftis.Tantieft hxc ciuitas.vt cum conti nentibus aedificiis,&loco iurifdiAionis proprio, per feconftituat vnam ProuinciamBelgii, quae vocem fem per habuit
in conucntu ordinum ScProuinciarum Bclgij, non minus ac Btabantia ipfa,Flandriaqj Se alia: maiores Prouincie. Aer illic falubris,ac fubtilis.Ager circum-
uicinus.pratis.nemoribusq'; abundans,gleba eft fertili, tritico quippe ferendo,longe foecundiflinius. Non funt illic paludes,non aquae ftagnahtes, nullae mi-
tices aut terrre fteriles. Atq; ideo, quamuis non latefcextendat illius tctritorium.magni tamen eam Principes viti fecere, vt his noftris temporibus Princeps
Parmenfis, qui domicilium in ea fibi delegerit. Diftat Attcbato Artefiorum Metropoli x i v.Lcucis,Cameraco totidem.Gandauo xn.Hannoni» montib* i x.
Duaco v/i i. lnfula.Sc Cuttraco V. Tornacum in Regum Francorum poteftatefuit, vfquead annum M. D. Xlli.quoHcnricusOftauus Anglie Rex. poft
aliquot menfium obfidionem eam fui iuris fecit,qui auno M. D. X VII1. Francifco Francorum Regi,eius nominis primo,certis paftis Scconditionib” ean-
dem reftituit. Ac demum anno M. D. XX l. ab exercitu Catoli V.lmpcratoris,vti Flandri® Comitis imperatunj facete Coafta, flandrias tutfiUQ affata eft.
Nunc, hxrcditatiafuccclfionc.ia Philippi Regis Catholici obedientia» hoc aaao M. D> LXXX V VCtutuG
es,
%
9