DOI Seite / Zitierlink:
https://doi.org/10.11588/diglit.16955#0052
NOVESIVM.
Oves i VM,alij Noueium,Marliannus, &vrbisanalas, Nufllam, Nua/m^Ptolemeo Germania! vrb«,
item Tacito, Ammiano Marcellino, Antonio Pio,aliisque memorata. EtNivisivM Gregorio Tu-
ronenfi, Sed Abrahamus Ortelius, ex nummorum notulis Ptolemaei, omnino aliam colligit. Vrbs
eft vbiorum Rhenanajquatuor miliaribus fub Agrippina Colonia diftans, quam Marlianus in Duca-
tu Iuliacenfijfed Ptolemei enarrato,melius, in Colonienfi dicecefi collocat. Tacitus,Legnorum gen-
tem vbiis proximam conftituit, &inea,Nouefium.Eam tamen gentem, propter Vbiorum, & Me-
napiorum potentiam, nihil propriae ditionis habuilTe,compertum eft. Haec vrbs, a primordio, fe-
cundis Rheni fluftibus irrigata, finiltrum litu latus illuftrauit, donec fortuna minus propitia,al-
ii eum Rhenus immutans, vrbemque non longo fpacio adfpiciens,brachium eiusvfibus relicuerit.
QuiNoueenfem oblidionem Caroli Burgundionisaccurate difpofuit,MonachusCoenobij fubur-
bani Noui montis. Ciuitatis inquit, Nulienlis deferiptio, magis in longum protruditur, quam in latum, Per cuius longitudinem
ad orientalem plagam,annis prxterfluitErpia,ibidem'aRheni fluuioabforbetur, vnde etiam ciuitas ab hac firmatur parte, nec
habet folfata,Diftat tamen riuus ifte,itinere quali mediae horae a Rheni fluuio,&perpluresgradus ab ifto riuofitafcenfusad ciuita-
tem, quas in alto polita eft. Sed ex Rheno brachiu m procedit,in quod intrat Erppia iuxta duitatem,Et iftud brachium pariter cum
Erppa,conftituuntfluuium,itavt maiores naues ex Rheno ad ciuitatem cum mercibus deferat.Etbrachium hoc,Erppaadaufitum,
etiam duas, vrbi vicinas ambit infulas, vna maior, altera, minor dicitur. Deinde, a tota Septentrionali plaga in latum,& pro me-
dia parte occidentalis plagx in longum, ipfa ciuitas duplici cingitur muro, & in vtroque complures turres firmaj,&foris repletus
eft extimus murus terra,quali vfque ad fummum,vbi ambulacrum habet, vt tutam ltationemdefenforibus praebeat. Alia dein-
de media pars occidentalis in longum, &meridionalis plaga in latum,fimplici cingitur muro,extra quem, lato&alto munitur ag-
gere, vtrinque foueis bene defenlo. Atque haec quidem oblidionis Corolinx enarrator.Templum eft Nouefij collegiarum Cano-
ni eorum,&CanonilfarumD. Quirini reliquiis, tymbooperofo,& frequenti peregrinatione memorabile,De cuius prima funda-
tione,hxC,lociarchiuum fuppeditat.
Euerhardus Comes,&Matrona nobilis BertaComitilfa, vxorfua, diuino Spiritu du<fti, fua alodia contulerunt ad conftruen-
dam EcclefiamNuffise, in honorem Dei, & Beati Quirini martyris, fe,& alia bonx lux eidem Ecclefixpoftmodum conferentes,
excepto oppido Nuffien fi, & duabus Curtibus,quarum vnaHukelhem, & altera Herda, nuncupatur. Quas Curtes cum iam dido
opidoNuffienfi Berengero,tuncTullenfiEpifcopo,luo filio contulerunt,hocpado,Quod ipfe in eifdemCurtibus, & oppido
Nuffienfi vliimfrudum, quoad viucret, obtineret, & poft mortem fuam ipfum oppidum cum Curtibusfupradiftis communiter
poffiderent, Maior Colonienfis,& B.Quirini Nuffienfis Ecclefia.Porteaergo, mortuoprxdidoTullenfi^pifcopo, Reuerendifs.
D.Anno fecundus larnftx Colonienfis Ecclefix Archiepifcopus,Anno domini i 074. Quinto Kalend. Odob. in die Dedicatio-
nis IVlaioris Ecclefix Colonienfis, paci & vtilitati prasdidarum Ecdefiarum paterna lollicitudine prouidere,altercationumq; cau-
fas,quxfrequentereueniunt,occafione polTeffionum indiuifarum,ab iifdcm Eccleliis penitus remouerecupiens,deipfarum
vol untate 8: affenlu communi, diuifionem polTeffionum Nuffienfis oppidi, & Curtium praediatarum inter iplas communium,fe-
cit, hunc in modum. Quod MaiorEcdelia Colonienf.Hukelencum molendinis, pratis, Scaliis pertinentiis fuis. Ecclelia vero
(Nuffienfis,curtim de Herda, cum luisfimiliterpertinentiis,finealiqua calumniadiuifim, perpetuo poffidere debent. Et quod
vniuerfaiudicia oppidi Nuffienfis, nomine Colonienfis, Ecclelixf excepto tamen iudicio AbbatiffxEcclefiae Nuffienfis, quia de
boniseiufdcm Ecclefix,in fua Camera exercere confueuit)ad ipfum Archiepifcopum Colonienfem,tanquam tutorem,&de-
fenforem earundem Ecdefiarum, cum aliis nonnullis iuribus didi oppidi pertinere debeat. Et ne ex tali diuilione, Ecclefia Nu£
fienfislxlavideretur,idemdidusArchiepifcopuseidemEcclefixNuffienli infuper dedit duas curtes,cum pertinentiis earum,
quarum vna lita eft apud Vdesheim, & alia apud Langenfeich prope Rhenum, quas curtes, ipfe Anno Archiepifcopus, de fuis bo-
nis iaccntibus apud Helmefteden in Saxonia, ab Ecclefia S. Ludgeriin VVerdenaemerat.Dedit praeterea eidem EccIefixNuffien-
fi, tertiam partem agri cultura: in terra, qux vulgariter dicitur, 2ltrtl<mi>t/qux lita eft circa didumoppidumNuffienfe.Dedit etiam
praeter alia iurafxpe didxEcclefiaeNuffienfi,omne,quod de fermento ceruifix)quod per fermentum vulgariter dicitur,
debet, vel poffitaccipi in oppido Nuffienfi; Ita quod fine eius licentia, nullus poffit ibidem ceruiliam fermentare.
Annofalutis.M.L.ReuerendaDominaAbbatilfaRulefiaeNuffienfis,Romam,deuotionis ergo profeda,a fratrefuo,Leone
nono, hunc temporibus Romano Pontifice, reliquias D.Quirini Ducis Romani, & Martyris, impetrauit,&Nouefium tranfuexit.
Qui fanguinem pro confeffione Chrifti profundit. Anno 174.
Quemadmodum autem multorum annorum decurfu,Nouefium opibus, mercatura, & potentia floruit, ita vtfit,dum vrbes&
oppida, fatalia fua punda contingunt,grauiffimis etiam calamitatibus ponitur. Nam circa annum Chrifti 8 8 t. vt ex Sigeberti,&
Regionis chronico lib.2.conftat,Noi tmannorum Reges, Godefridus & Sigefridus, Agrippinam, Bonnam,Tulpiacum, Noue-
Eumque igne depopulantes, in fauillas redggerunt.
Sub Philippo, Romanorum Rege, ob cfiuerfa Adolphi Archiepifcopi Colonienfis ftudia, qui deferto,quem prius Aquisgrant
coronarat, Ottone Philippi Regis xmulo, huius fequebatur partes,& eidem etiam Regule diadema Aquisgrani impofuit.Vt hinc
Clemens III Romanus Pontifex,cum a fede Epifcopali amouerit,Brunone de $eyna,furrogati, vnde Philippus Rex ccefo Ottone,
hoftilesin Epifcopatum Colonienfem copias introduxit,Et expugnatam vrbemNouefienfem Adolpho Archiepifcopo tradidit.
Quam hiftoriam Crantzius in fua Saxonialib.7.Segebertus.&alij,defcribunt.
Deinde A nno falutis M. CCCClxxiii i,omnius fere anni obfidionem,a Carolo Burgundiaco fuftinuit,qui tandem, aduen-
tante cum copiis Friderico Imperatore, folutus caftris, Nouefio non expugnato,difcedit.Imperator autem Nouefienfes praerogati-
uis,&priuilegiis ditat,Nam immunitatem vedigalium.qustelonarij Rhenani & mercibus prxternauigantium mercatorum exi-
punt,ipfis donauit,libertatem etiam cudenda pecunix,Edixit infuper Ciuibus, vt auream aquilam in clipeo nigro in lignis milita-
ribus vfiirparent,& quallibetfenatusliteras,rura cebra.obfignarent.
Sed in omnium grauiffimam calamitatem infcelixNouefium Anno i5 8i,menfeMaio incidit, tum ob religionis diffidium,
tum ob libertatis ftudium,quo priuilegia,opes, dulcemque libertatem,cum fumma vicinorum omnium miferia, turpiter amifit;
Quando cum Epifcopo fuo Colonienfi, folitas difputationes fouit,quando oblatum eum oppidum reculauit, & in propinqua ho-
ftium vicinitate, etiam monitum, no&urnas excubias negligenter habuit. Quam vrbis vaftitatem, ab elegantifiimo huius tempo»
ris iuftorico,Michaele ab XlTelt, in adau&a Surij hiftoria, graphice defcriptam,in indice referimus.
Oves i VM,alij Noueium,Marliannus, &vrbisanalas, Nufllam, Nua/m^Ptolemeo Germania! vrb«,
item Tacito, Ammiano Marcellino, Antonio Pio,aliisque memorata. EtNivisivM Gregorio Tu-
ronenfi, Sed Abrahamus Ortelius, ex nummorum notulis Ptolemaei, omnino aliam colligit. Vrbs
eft vbiorum Rhenanajquatuor miliaribus fub Agrippina Colonia diftans, quam Marlianus in Duca-
tu Iuliacenfijfed Ptolemei enarrato,melius, in Colonienfi dicecefi collocat. Tacitus,Legnorum gen-
tem vbiis proximam conftituit, &inea,Nouefium.Eam tamen gentem, propter Vbiorum, & Me-
napiorum potentiam, nihil propriae ditionis habuilTe,compertum eft. Haec vrbs, a primordio, fe-
cundis Rheni fluftibus irrigata, finiltrum litu latus illuftrauit, donec fortuna minus propitia,al-
ii eum Rhenus immutans, vrbemque non longo fpacio adfpiciens,brachium eiusvfibus relicuerit.
QuiNoueenfem oblidionem Caroli Burgundionisaccurate difpofuit,MonachusCoenobij fubur-
bani Noui montis. Ciuitatis inquit, Nulienlis deferiptio, magis in longum protruditur, quam in latum, Per cuius longitudinem
ad orientalem plagam,annis prxterfluitErpia,ibidem'aRheni fluuioabforbetur, vnde etiam ciuitas ab hac firmatur parte, nec
habet folfata,Diftat tamen riuus ifte,itinere quali mediae horae a Rheni fluuio,&perpluresgradus ab ifto riuofitafcenfusad ciuita-
tem, quas in alto polita eft. Sed ex Rheno brachiu m procedit,in quod intrat Erppia iuxta duitatem,Et iftud brachium pariter cum
Erppa,conftituuntfluuium,itavt maiores naues ex Rheno ad ciuitatem cum mercibus deferat.Etbrachium hoc,Erppaadaufitum,
etiam duas, vrbi vicinas ambit infulas, vna maior, altera, minor dicitur. Deinde, a tota Septentrionali plaga in latum,& pro me-
dia parte occidentalis plagx in longum, ipfa ciuitas duplici cingitur muro, & in vtroque complures turres firmaj,&foris repletus
eft extimus murus terra,quali vfque ad fummum,vbi ambulacrum habet, vt tutam ltationemdefenforibus praebeat. Alia dein-
de media pars occidentalis in longum, &meridionalis plaga in latum,fimplici cingitur muro,extra quem, lato&alto munitur ag-
gere, vtrinque foueis bene defenlo. Atque haec quidem oblidionis Corolinx enarrator.Templum eft Nouefij collegiarum Cano-
ni eorum,&CanonilfarumD. Quirini reliquiis, tymbooperofo,& frequenti peregrinatione memorabile,De cuius prima funda-
tione,hxC,lociarchiuum fuppeditat.
Euerhardus Comes,&Matrona nobilis BertaComitilfa, vxorfua, diuino Spiritu du<fti, fua alodia contulerunt ad conftruen-
dam EcclefiamNuffise, in honorem Dei, & Beati Quirini martyris, fe,& alia bonx lux eidem Ecclefixpoftmodum conferentes,
excepto oppido Nuffien fi, & duabus Curtibus,quarum vnaHukelhem, & altera Herda, nuncupatur. Quas Curtes cum iam dido
opidoNuffienfi Berengero,tuncTullenfiEpifcopo,luo filio contulerunt,hocpado,Quod ipfe in eifdemCurtibus, & oppido
Nuffienfi vliimfrudum, quoad viucret, obtineret, & poft mortem fuam ipfum oppidum cum Curtibusfupradiftis communiter
poffiderent, Maior Colonienfis,& B.Quirini Nuffienfis Ecclefia.Porteaergo, mortuoprxdidoTullenfi^pifcopo, Reuerendifs.
D.Anno fecundus larnftx Colonienfis Ecclefix Archiepifcopus,Anno domini i 074. Quinto Kalend. Odob. in die Dedicatio-
nis IVlaioris Ecclefix Colonienfis, paci & vtilitati prasdidarum Ecdefiarum paterna lollicitudine prouidere,altercationumq; cau-
fas,quxfrequentereueniunt,occafione polTeffionum indiuifarum,ab iifdcm Eccleliis penitus remouerecupiens,deipfarum
vol untate 8: affenlu communi, diuifionem polTeffionum Nuffienfis oppidi, & Curtium praediatarum inter iplas communium,fe-
cit, hunc in modum. Quod MaiorEcdelia Colonienf.Hukelencum molendinis, pratis, Scaliis pertinentiis fuis. Ecclelia vero
(Nuffienfis,curtim de Herda, cum luisfimiliterpertinentiis,finealiqua calumniadiuifim, perpetuo poffidere debent. Et quod
vniuerfaiudicia oppidi Nuffienfis, nomine Colonienfis, Ecclelixf excepto tamen iudicio AbbatiffxEcclefiae Nuffienfis, quia de
boniseiufdcm Ecclefix,in fua Camera exercere confueuit)ad ipfum Archiepifcopum Colonienfem,tanquam tutorem,&de-
fenforem earundem Ecdefiarum, cum aliis nonnullis iuribus didi oppidi pertinere debeat. Et ne ex tali diuilione, Ecclefia Nu£
fienfislxlavideretur,idemdidusArchiepifcopuseidemEcclefixNuffienli infuper dedit duas curtes,cum pertinentiis earum,
quarum vna lita eft apud Vdesheim, & alia apud Langenfeich prope Rhenum, quas curtes, ipfe Anno Archiepifcopus, de fuis bo-
nis iaccntibus apud Helmefteden in Saxonia, ab Ecclefia S. Ludgeriin VVerdenaemerat.Dedit praeterea eidem EccIefixNuffien-
fi, tertiam partem agri cultura: in terra, qux vulgariter dicitur, 2ltrtl<mi>t/qux lita eft circa didumoppidumNuffienfe.Dedit etiam
praeter alia iurafxpe didxEcclefiaeNuffienfi,omne,quod de fermento ceruifix)quod per fermentum vulgariter dicitur,
debet, vel poffitaccipi in oppido Nuffienfi; Ita quod fine eius licentia, nullus poffit ibidem ceruiliam fermentare.
Annofalutis.M.L.ReuerendaDominaAbbatilfaRulefiaeNuffienfis,Romam,deuotionis ergo profeda,a fratrefuo,Leone
nono, hunc temporibus Romano Pontifice, reliquias D.Quirini Ducis Romani, & Martyris, impetrauit,&Nouefium tranfuexit.
Qui fanguinem pro confeffione Chrifti profundit. Anno 174.
Quemadmodum autem multorum annorum decurfu,Nouefium opibus, mercatura, & potentia floruit, ita vtfit,dum vrbes&
oppida, fatalia fua punda contingunt,grauiffimis etiam calamitatibus ponitur. Nam circa annum Chrifti 8 8 t. vt ex Sigeberti,&
Regionis chronico lib.2.conftat,Noi tmannorum Reges, Godefridus & Sigefridus, Agrippinam, Bonnam,Tulpiacum, Noue-
Eumque igne depopulantes, in fauillas redggerunt.
Sub Philippo, Romanorum Rege, ob cfiuerfa Adolphi Archiepifcopi Colonienfis ftudia, qui deferto,quem prius Aquisgrant
coronarat, Ottone Philippi Regis xmulo, huius fequebatur partes,& eidem etiam Regule diadema Aquisgrani impofuit.Vt hinc
Clemens III Romanus Pontifex,cum a fede Epifcopali amouerit,Brunone de $eyna,furrogati, vnde Philippus Rex ccefo Ottone,
hoftilesin Epifcopatum Colonienfem copias introduxit,Et expugnatam vrbemNouefienfem Adolpho Archiepifcopo tradidit.
Quam hiftoriam Crantzius in fua Saxonialib.7.Segebertus.&alij,defcribunt.
Deinde A nno falutis M. CCCClxxiii i,omnius fere anni obfidionem,a Carolo Burgundiaco fuftinuit,qui tandem, aduen-
tante cum copiis Friderico Imperatore, folutus caftris, Nouefio non expugnato,difcedit.Imperator autem Nouefienfes praerogati-
uis,&priuilegiis ditat,Nam immunitatem vedigalium.qustelonarij Rhenani & mercibus prxternauigantium mercatorum exi-
punt,ipfis donauit,libertatem etiam cudenda pecunix,Edixit infuper Ciuibus, vt auream aquilam in clipeo nigro in lignis milita-
ribus vfiirparent,& quallibetfenatusliteras,rura cebra.obfignarent.
Sed in omnium grauiffimam calamitatem infcelixNouefium Anno i5 8i,menfeMaio incidit, tum ob religionis diffidium,
tum ob libertatis ftudium,quo priuilegia,opes, dulcemque libertatem,cum fumma vicinorum omnium miferia, turpiter amifit;
Quando cum Epifcopo fuo Colonienfi, folitas difputationes fouit,quando oblatum eum oppidum reculauit, & in propinqua ho-
ftium vicinitate, etiam monitum, no&urnas excubias negligenter habuit. Quam vrbis vaftitatem, ab elegantifiimo huius tempo»
ris iuftorico,Michaele ab XlTelt, in adau&a Surij hiftoria, graphice defcriptam,in indice referimus.