DOI Heft:
Część 1: Mistrzowie dawni - Mistrzowie nowi
DOI Artikel:Lejman, Beata: O niebezpiecznych związkach sztuki i polityki na przykładzie „żywotów równoległych” Michaela Willmanna i Philipa Bentuma
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.54671#0115
postać zatopiona w wielkiej polityce i przez to, wbrew intencjom jej licznych
monografistów, niejednoznaczna.
Willmann znalazł się w dużym i interesującym gronie konwertytów miesz-
kających na Śląsku w tym samym czasie co on, osób o rozdartych sumieniach,
takich jak wybitny poeta-mistyk Angelus Silesius czy spoczywająca u stóp
św. Jadwigi w Trzebnicy Karolina Piastówna - siostra Jerzego Wilhelma leg-
nicko-brzeskiego, z którego śmiercią w 1675 r. wygasła ta stara polsko-śląska
dynastia. Konwertytą był także Arnold Freiberger (1589-1672), lubiąski opat,
który zatrudnił Willmanna do rozpoczętych w 1649 r. prac nad rozbudową
i dekoracją największego na świecie opactwa cystersów. Drugi z tytułowych
konwertytów - Philip Christian Bentum, wyruszył z Królewca śladem sławnego
Willmanna tuż po jego śmierci i kończył prace nad wystrojem wnętrz barokizo-
wanego klasztoru w Lubiążu na zlecenie ostatniego opata przed napaścią wojsk
pruskich na Śląsk - Constantina Beyera (1688-1748).
Twórczość tytułowych malarzy5, którzy pierwsze kroki w zawodzie stawiali
w Królewcu jako protestanci, ale rozwinęli swoje kariery dzięki pracy dla katoli-
ków, dostarcza interesującego materiału do analizy takich zagadnień, jak kariera
artystyczna na obrzeżach siedemnastowicznej Europy, relacje między centrami
i prowincją czy etapy rekatolicyzacji traktowanej jako narzędzie władzy. Zwy-
kle wskazywano na to, jak wiele dzieli obu malarzy, ale nikt dotąd nie próbo-
wał pokazać tego, co ich łączy6. Porównanie źródeł twórczości i niezwykłych
dokonań obu artystów w Lubiążu daje obraz pełniejszy, a przy tym zawieszony
między nadbałtycką, protestancką Północą i katolickim Południem, ale z naj-
ważniejszymi wydarzeniami życia rozgrywającymi się na arenie Śląska, gdzie
przecinały się wielorakie linie podziałów Europy.
Fachu uczył Willmanna w stolicy Prus Książęcych ojciec Christian Peter,
który był dobrze sytuowanym malarzem cechowym, wyróżniającym się raczej
talentem towarzyskim aniżeli artystycznym. Zubożały na skutek wojny, wycho-
wał dziesięcioro dzieci w atmosferze niepokoju i zapaści, jakie nastały po okre-
sie dobrobytu i pokoju7. W Prusach rządził wówczas surowo oceniony przez
5 Willmann, budzący nieustanne zainteresowanie od czasu zamieszczenia biogramu przez
Sandrarta, doczekał się już wielu opracowań, zob. m.in. Andrzej Kozieł, Michael Willmann i jego
malarska pracownia, Wrocław 2013 (tamże źródła i literatura). Zob. też album towarzyszący
ostatniej wystawie malarza w Muzeum Narodowym we Wrocławiu: Willmann. Opus magnum,
red. Piotr Oszczanowski, Wrocław 2019. Losy i dzieło drugiego z tytułowych malarzy, prawie
nieznanego, były przedmiotem niewielkiej rozprawy Dietricha Maula, Leben und Werke desMalers
Christian Bentum, Strassburg 1915. Zob. też moją pracę doktorską: Beata Lejman, Philip Christian
Bentum, malarz śląskiego baroku, Warszawa 2008 (tamże źródła i literatura).
6 Wypowiedź tę inspirował artykuł Bożeny Steinborn, O życiu i twórczości Michaela Willmanna
[w:] Michael Willmann (1630-1706) [katalog wystawy], red. Marek Adamski, Piotr Łukaszewicz,
Franz Wagner, Residenzgalerie Salzburg, Muzeum Narodowe we Wrocławiu, Salzburg 1994, s. 9-30.
7 Jego żoną była Maria Dirschow pochodząca z rodziny szlacheckiej, a dzieci trzymał
do chrztu Albrecht Móler (ojciec Antona, malarza gdańskiego), nadworny balwierz Albrechta,
zob. Kozieł, Michael Willmann..., s. 16,17.
O niebez-
piecznych
związkach...
115
monografistów, niejednoznaczna.
Willmann znalazł się w dużym i interesującym gronie konwertytów miesz-
kających na Śląsku w tym samym czasie co on, osób o rozdartych sumieniach,
takich jak wybitny poeta-mistyk Angelus Silesius czy spoczywająca u stóp
św. Jadwigi w Trzebnicy Karolina Piastówna - siostra Jerzego Wilhelma leg-
nicko-brzeskiego, z którego śmiercią w 1675 r. wygasła ta stara polsko-śląska
dynastia. Konwertytą był także Arnold Freiberger (1589-1672), lubiąski opat,
który zatrudnił Willmanna do rozpoczętych w 1649 r. prac nad rozbudową
i dekoracją największego na świecie opactwa cystersów. Drugi z tytułowych
konwertytów - Philip Christian Bentum, wyruszył z Królewca śladem sławnego
Willmanna tuż po jego śmierci i kończył prace nad wystrojem wnętrz barokizo-
wanego klasztoru w Lubiążu na zlecenie ostatniego opata przed napaścią wojsk
pruskich na Śląsk - Constantina Beyera (1688-1748).
Twórczość tytułowych malarzy5, którzy pierwsze kroki w zawodzie stawiali
w Królewcu jako protestanci, ale rozwinęli swoje kariery dzięki pracy dla katoli-
ków, dostarcza interesującego materiału do analizy takich zagadnień, jak kariera
artystyczna na obrzeżach siedemnastowicznej Europy, relacje między centrami
i prowincją czy etapy rekatolicyzacji traktowanej jako narzędzie władzy. Zwy-
kle wskazywano na to, jak wiele dzieli obu malarzy, ale nikt dotąd nie próbo-
wał pokazać tego, co ich łączy6. Porównanie źródeł twórczości i niezwykłych
dokonań obu artystów w Lubiążu daje obraz pełniejszy, a przy tym zawieszony
między nadbałtycką, protestancką Północą i katolickim Południem, ale z naj-
ważniejszymi wydarzeniami życia rozgrywającymi się na arenie Śląska, gdzie
przecinały się wielorakie linie podziałów Europy.
Fachu uczył Willmanna w stolicy Prus Książęcych ojciec Christian Peter,
który był dobrze sytuowanym malarzem cechowym, wyróżniającym się raczej
talentem towarzyskim aniżeli artystycznym. Zubożały na skutek wojny, wycho-
wał dziesięcioro dzieci w atmosferze niepokoju i zapaści, jakie nastały po okre-
sie dobrobytu i pokoju7. W Prusach rządził wówczas surowo oceniony przez
5 Willmann, budzący nieustanne zainteresowanie od czasu zamieszczenia biogramu przez
Sandrarta, doczekał się już wielu opracowań, zob. m.in. Andrzej Kozieł, Michael Willmann i jego
malarska pracownia, Wrocław 2013 (tamże źródła i literatura). Zob. też album towarzyszący
ostatniej wystawie malarza w Muzeum Narodowym we Wrocławiu: Willmann. Opus magnum,
red. Piotr Oszczanowski, Wrocław 2019. Losy i dzieło drugiego z tytułowych malarzy, prawie
nieznanego, były przedmiotem niewielkiej rozprawy Dietricha Maula, Leben und Werke desMalers
Christian Bentum, Strassburg 1915. Zob. też moją pracę doktorską: Beata Lejman, Philip Christian
Bentum, malarz śląskiego baroku, Warszawa 2008 (tamże źródła i literatura).
6 Wypowiedź tę inspirował artykuł Bożeny Steinborn, O życiu i twórczości Michaela Willmanna
[w:] Michael Willmann (1630-1706) [katalog wystawy], red. Marek Adamski, Piotr Łukaszewicz,
Franz Wagner, Residenzgalerie Salzburg, Muzeum Narodowe we Wrocławiu, Salzburg 1994, s. 9-30.
7 Jego żoną była Maria Dirschow pochodząca z rodziny szlacheckiej, a dzieci trzymał
do chrztu Albrecht Móler (ojciec Antona, malarza gdańskiego), nadworny balwierz Albrechta,
zob. Kozieł, Michael Willmann..., s. 16,17.
O niebez-
piecznych
związkach...
115