DOI Heft:
Część 1: Mistrzowie dawni - Mistrzowie nowi
DOI Artikel:Lejman, Beata: O niebezpiecznych związkach sztuki i polityki na przykładzie „żywotów równoległych” Michaela Willmanna i Philipa Bentuma
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.54671#0116
Beata historię elektor Jerzy Wilhelm Hohenzollern (1595-1640), ożeniony z Elisabeth
Lejman Charlotte de domo Wittelsbach (1597-1660), siostrą Fryderyka V von der Pfalz
(przywódcy Unii Protestanckiej - czyli „króla zimowego”, który przyjmując
koronę czeską, sprowokował wybuch wojny trzydziestoletniej). Elektor jako
lennik królów polskich swoją niezdecydowaną polityką i nielojalnym zaanga-
żowaniem po stronie Szwedów naraził Prusy Książęce na spustoszenie, czyniąc
z nich arenę konfliktów zbrojnych8. Zmarł i został pochowany w królewieckiej
katedrze, gdy Willmann miał dziesięć lat.
Malarzem dworu w stolicy Prus - Królewcu, mieście uniwersyteckim
i ważnym hanzeatyckim porcie handlowym o świetnych tradycjach kultury
renesansowej, był od 1628 r. pochodzący z Czech uczestnik bitwy pod Białą
Górą, Matthias Czwiczek (1601-1654)9, który otrzymywał intratne zlecenia
od księcia elektora, a potem wdowy po nim. Malarz towarzyszył także synowi
pary książęcej, Fryderykowi Wilhelmowi (1620-1688), dobrze wykształco-
nemu i wychowanemu w duchu kalwińskim, w podróży studyjnej do Holandii.
Dziedzic, nazwany przez historię Wielkim Elektorem, był zachwycony pozio-
mem cywilizacyjnym kraju pod rządami Fryderyka Henryka (wuja matki).
W1646 r. poślubił w Hadze jego córkę, Luise Henriette von Oranien (1627-1667)10.
Obraz Gloryfikacja Elżbiety Charlotty wdowy po elektorze brandenbur-
skim Jerzym Wilhelmie jako królowej Saby (ił. 1), który Czwiczek namalował
około 1648 r., wiele mówi na temat ówczesnej sytuacji politycznej oraz aliansów
i ambicji księżnej wdowy, która dawała schronienie swym braciom, zagorzałym
przeciwnikom Habsburgów, i ukierunkowała karierę polityczną syna11. Siedząca
na tronie księżna została przedstawiona z Fryderykiem Wilhelmem I (w cen-
trum) i świeżo zaślubioną przez niego księżniczką orańską. W tle, po lewej
stronie ustawieni są brandenburscy przodkowie młodej pary, a po prawej - ante-
naci niderlandzcy12. Obraz, znajdujący się obecnie w zbiorach pałacowych
8 Matthias Asche, Kurfurst Georg Wilhelm von Brandenburg im Dreifiigjahrigen Krieg. Ver-
such einer Neubewertung [w:] Halb Europa in Brandenburg. Der Dreifiigjahrige Krieg und seine
Folgen, Hg. Matthias Asche, Marco Kollenberg, Antje Zeiger, Berlin 2020, s. 32-44.
9 Matthias Czwiczek [w:] Allgemeines Lexikon der Bildenden Kunstler von der Antike bis
zur Gegenwart, Hg. Ulrich Thieme, Bd. 8, Coutan-Delattre, Leipzig 1912, s. 246 n; Gero Seelig,
Matthias Czwiczek [w:] Saur Allgemeines Kunstlerlexikon. Die bildenden Kunstler aller Zeiten und
Vdlker, Bd. 23, Cuccioni-Dambsman, Miinchen-Leipzig 1999, s. 320. Por. też Jerzy Malinowski,
Where East meets West: Portrait ofpersonages ofthe Polish-Lithuanian Commonwealth, 1576-1763
[katalog wystawy], Muzeum Narodowe w Warszawie, Warszawa 1993, s. 132.
10 Zob. Onder den Oranje boom. Textband: Das Haus Oranien-Nassau ais Vermittler niederlan-
discher Kultur in deutschen Territorien im 17. und 18. Jahrhundert [katalog wystawy], Hg. Horst
Lademacher, Kaiser Wilhelm Museum Krefeld, Schloss Oranienburg, Palais Het Loo, Miinchen 1999.
11 Teściową Wielkiego Elektora została słynąca z biegłości w propagandzie przez sztukę
Amalia von Solms, zob. Barbara Gaehtgens, Amalia von Solms und die oranische Kunstpolitik
[w:] Onder den Oranje boom..., s. 265-186; zob. też Gerhard Oestreich, Die Niederlande und
Brandenburg-Preufien [w:] Onder den Oranje boom..., s. 187-202.
12 Malarstwo Czwiczka zajmuje ważne miejsce w ewolucji sztuki na dworze elektor-
skim. Po powrocie z Niderlandów (16.05.1631, notowany w Delft) do Królewca w 1632 r.
116
Lejman Charlotte de domo Wittelsbach (1597-1660), siostrą Fryderyka V von der Pfalz
(przywódcy Unii Protestanckiej - czyli „króla zimowego”, który przyjmując
koronę czeską, sprowokował wybuch wojny trzydziestoletniej). Elektor jako
lennik królów polskich swoją niezdecydowaną polityką i nielojalnym zaanga-
żowaniem po stronie Szwedów naraził Prusy Książęce na spustoszenie, czyniąc
z nich arenę konfliktów zbrojnych8. Zmarł i został pochowany w królewieckiej
katedrze, gdy Willmann miał dziesięć lat.
Malarzem dworu w stolicy Prus - Królewcu, mieście uniwersyteckim
i ważnym hanzeatyckim porcie handlowym o świetnych tradycjach kultury
renesansowej, był od 1628 r. pochodzący z Czech uczestnik bitwy pod Białą
Górą, Matthias Czwiczek (1601-1654)9, który otrzymywał intratne zlecenia
od księcia elektora, a potem wdowy po nim. Malarz towarzyszył także synowi
pary książęcej, Fryderykowi Wilhelmowi (1620-1688), dobrze wykształco-
nemu i wychowanemu w duchu kalwińskim, w podróży studyjnej do Holandii.
Dziedzic, nazwany przez historię Wielkim Elektorem, był zachwycony pozio-
mem cywilizacyjnym kraju pod rządami Fryderyka Henryka (wuja matki).
W1646 r. poślubił w Hadze jego córkę, Luise Henriette von Oranien (1627-1667)10.
Obraz Gloryfikacja Elżbiety Charlotty wdowy po elektorze brandenbur-
skim Jerzym Wilhelmie jako królowej Saby (ił. 1), który Czwiczek namalował
około 1648 r., wiele mówi na temat ówczesnej sytuacji politycznej oraz aliansów
i ambicji księżnej wdowy, która dawała schronienie swym braciom, zagorzałym
przeciwnikom Habsburgów, i ukierunkowała karierę polityczną syna11. Siedząca
na tronie księżna została przedstawiona z Fryderykiem Wilhelmem I (w cen-
trum) i świeżo zaślubioną przez niego księżniczką orańską. W tle, po lewej
stronie ustawieni są brandenburscy przodkowie młodej pary, a po prawej - ante-
naci niderlandzcy12. Obraz, znajdujący się obecnie w zbiorach pałacowych
8 Matthias Asche, Kurfurst Georg Wilhelm von Brandenburg im Dreifiigjahrigen Krieg. Ver-
such einer Neubewertung [w:] Halb Europa in Brandenburg. Der Dreifiigjahrige Krieg und seine
Folgen, Hg. Matthias Asche, Marco Kollenberg, Antje Zeiger, Berlin 2020, s. 32-44.
9 Matthias Czwiczek [w:] Allgemeines Lexikon der Bildenden Kunstler von der Antike bis
zur Gegenwart, Hg. Ulrich Thieme, Bd. 8, Coutan-Delattre, Leipzig 1912, s. 246 n; Gero Seelig,
Matthias Czwiczek [w:] Saur Allgemeines Kunstlerlexikon. Die bildenden Kunstler aller Zeiten und
Vdlker, Bd. 23, Cuccioni-Dambsman, Miinchen-Leipzig 1999, s. 320. Por. też Jerzy Malinowski,
Where East meets West: Portrait ofpersonages ofthe Polish-Lithuanian Commonwealth, 1576-1763
[katalog wystawy], Muzeum Narodowe w Warszawie, Warszawa 1993, s. 132.
10 Zob. Onder den Oranje boom. Textband: Das Haus Oranien-Nassau ais Vermittler niederlan-
discher Kultur in deutschen Territorien im 17. und 18. Jahrhundert [katalog wystawy], Hg. Horst
Lademacher, Kaiser Wilhelm Museum Krefeld, Schloss Oranienburg, Palais Het Loo, Miinchen 1999.
11 Teściową Wielkiego Elektora została słynąca z biegłości w propagandzie przez sztukę
Amalia von Solms, zob. Barbara Gaehtgens, Amalia von Solms und die oranische Kunstpolitik
[w:] Onder den Oranje boom..., s. 265-186; zob. też Gerhard Oestreich, Die Niederlande und
Brandenburg-Preufien [w:] Onder den Oranje boom..., s. 187-202.
12 Malarstwo Czwiczka zajmuje ważne miejsce w ewolucji sztuki na dworze elektor-
skim. Po powrocie z Niderlandów (16.05.1631, notowany w Delft) do Królewca w 1632 r.
116