Instytut Historii Sztuki <Danzig> [Editor]; Zakład Historii Sztuki <Danzig> [Editor]: Porta Aurea: Rocznik Instytutu Historii Sztuki Uniwersytetu Gdańskiego (19.2020)

II. 8. Kazimierz Grus, Nadpolskiem morzem,
„Orędownik” (Ł) 1936, nr 36 (13 lutego), s. 1

Piętnaście lat polskiego morza


I co pan powie do tego, panie Fajgenblat: w te Gdynie przed piętnaszeze lat
nic nie było, a teraz to już są prawie Nalewki I

II. 9. Kazimierz Grus, Piętnaście lat polskiego morza,
„Kurier Poznański” 1935, nr 113 (9 marca), s. 3

stwierdzenia, że miasto pod tym wzglę-
dem coraz bardziej upodabnia się
do Warszawy - największego wów-
czas w Polsce skupiska Żydów18. Ko-
respondent „Słowa Pomorskiego”
po zobaczeniu ulicy Antoniego Ab-
rahama stwierdził ze zgrozą: „[...] to
Nalewki żywcem przeniesione z War-
szawy - do Gdyni, w samo centrum
miasta”. Zdumiał go najpierw widok
zamkniętych na szabat sklepów i samot-
nego „chałaciarza brodatego z jarmułką
na głowie, z talmudem i poduszką pod
pachą”, a później metamorfoza ulicy,
która po zachodzie słońca ożyła, a skle-
py wypełnił rozgorączkowany tłum ku-
pujących, obsługiwanych przez żydow-
skich sprzedawców19.
Skojarzenia z Nalewkami nasuwa-
ły się też rysownikom, najczęściej Gru-
sowi. Na rysunku komentującym „pięt-
naście lat polskiego morza” przedstawił
portowe nabrzeże z dźwigami wyłado-
wującymi towar z dymiącego parowca
o nazwie „Gdynia”. Pierwszy plan zajęli
dwaj rozmawiający ze sobą mężczyź-
ni, których twarze zdradzają żydowskie
pochodzenie. Panowie różnią się tylko
wyglądem - jeden jest ogolony i ubrany
„po europejsku”, drugi ma długą brodę
i strój charakterystyczny dla Żydów bę-
dących zwolennikami tradycji. „Euro-
pejczyk” zwraca się do „tradycjonali-
sty” i, żydłacząc, wyraża zadowolenie
z faktu, że „w te Gdynie przed piętnasz-
cze lat nic nie było, a teraz to już są pra-
wie Nalewki”20 (ii. 9).

18 Przypomnijmy, że Nalewki i ulica Dzika, jako wyznaczające centrum żydowskiego świata
w odrodzonej Rzeczypospolitej, pojawiły się już na rysunku Bohdana Nowakowskiego z 1920 r.
(zob. ił. 1).
19 s. a. t., Szlakiem ekspansji żydowskiej. Żydzi w Gdyni. Wasze ulice, „nasze domy”, „Słowo
Pomorskie” 1935, nr 276, s. 4.
20 Kazimierz Grus, Piętnaście lat polskiego morza, „Kurier Poznański” 1935, nr 113, s. 3.

180