DOI Heft:
Nr. 1
DOI Artikel:Miscellanea
DOI Artikel:Solarz, Olga: Polichromia kościoła parafialnego w Olszówce pow. Limanowa
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.45619#0058
OLGA SOLARZ
II. 5. Sw. Jan Chrzciciel, polichromia. Olszówka, ko-
ściół par.
tradycyjnym miejscu, niewątpliwie z tym samym
zamiarem, by w chwili przestąpienia progu świątyni
wzbudzić refleksje płynące z konfrontacji spraw ziem-
skich i ostatecznych 31.
„Nauka chrześcijańskiego umierania” jest z punktu
widzenia ikonografii kompozycją złożoną, powstałą
w wyniku połączenia kilku źródeł: starszych typów
ikonograficznych, tekstów liturgicznych oraz litera-
tury religijnej a mianowicie średniowiecznej Ars Mo-
riendi z Sądem Jednostkowym oraz liturgią Commen-
datio Animae. Te tradycyjne motywy przedstawione
zostały w interpretacji teologów potrydenckich prze-
de wszystkim kardynała Roberta Bellarmin i.
Do jego dzieła De arte bene moriendi będę odwoły-
wać się przy analizie oraz interpretacji znaczenia
ikonograficznego polichromii.
Bellarmin w rozdziale „de felici morte eorum Q.ui
artem bene moriendi didicerunt” pisze: „habemus
igitur teste sancto Gregorio, viris aut mulieribus piis
de hac vita migrantibus assistere solitos non solum
Angelos, sed etiam Martyres iam defunctos, vel Apo-
stolorum Prindpes, vel ipsam Reginam caelorum,
vel denigue Christum ipsum” 32. Ponieważ w Olszów-
ce przy śmierci asystują wszyscy wymienieni przez
Bellarmina święci, a także św. Piotr, co, według
opisanego w tym dziele widzenia św. Ancylii33 ozna-
czać ma odpuszczenie grzechów, mamy zatem do czy-
nienia z przykładową dobrą śmiercią człowieka spra-
wiedliwego.
Dlaczegóż w takim razie występują w tej scenie
diabli czyhający przy łożu, z których jeden rozwija
pergamin z napisem „PECCASTI... NON SPERES...
VENIAM...” Problem obecności szatana przy śmierci
nurtował widocznie głęboko umysły ówczesnych, sko-
ro tak wiele miejsca zajmuje w publikacjach w.
XVII—XVIII34. Pisze o nim Januszowski, Łukom-
ski a także wymieniony już Bellarmin. Pustelnik
z księgi Januszewskiego, niewątpliwie znanej autoro-
wi programu ikonograficznego w Olszówce, wyjaśnia,
że „szatan przy skonaniu tak dobrych iako i złych
przychodzi, aż do Pana Chrystusa na krzyż przyiść
się nie lękał” 35, a Łukomski dodaje: „jeśli tym szko-
dzić nie może y oszukać, przynajmniey przeszkodę
chce uczynić modlitwie nabożnej przy ostatniem du-
szy z ciałem rozstaniu”36.
„Nauka umierania chrześcijańskiego” jest modyfi-
kacją tematu Ars bene moriendi, który szczyt swej
popularności osiągnął na Zachodzie u schyłku śred-
niowiecza, u nas, po sporadycznych wcześniejszych
wypadkach, rozpowszechnił się w w. XVII i XVIII37.
31 Podobnie w Mikuszowicaeh medaliony z przedsta-
wieniami „Czterech rzeczy ostatecznych” człowieka wy-
malowane zostały pod chórem muzycznym J. Szabłow-
ski, Kościół w Mikuszowicaeh... jw„ s. 59.
32 R. Bellarmin, De arte bene moriendi. Antver-
piae 1620, s. 235.
33 jw„ s. 234.
34 o popularności tej tematyki mogą świadczyć nawet
ówczesne przekleństwa: podczas sejmu, w dn. 14.XI.1746
Lubomirski miał wyrazić się ,,stet in agonę diabolus
a dexteris eius, kto domaga się rozejścia” (M. D z i e du-
sz y c k i, Żywot Sebastiana Sierakowskiego, arcybiskupa
lwowskiego, Lwów 1868, s. 51).
35 j. Januszowski, Nauka dobrego i szczęśliwego
umierania..., Kraków, w drukarni Gerzego Schedla, 1675,
s. 58.
36 A. Łukomski, Nauka dobrego i szczęśliwego
umierania..., Kraków, w drukarni Macieja Jędrzejowczyka,
1621, S. 186.
37 Szabłowski, Ze studiów nad ikonografią śmierci,
jw., s. 22.
48
II. 5. Sw. Jan Chrzciciel, polichromia. Olszówka, ko-
ściół par.
tradycyjnym miejscu, niewątpliwie z tym samym
zamiarem, by w chwili przestąpienia progu świątyni
wzbudzić refleksje płynące z konfrontacji spraw ziem-
skich i ostatecznych 31.
„Nauka chrześcijańskiego umierania” jest z punktu
widzenia ikonografii kompozycją złożoną, powstałą
w wyniku połączenia kilku źródeł: starszych typów
ikonograficznych, tekstów liturgicznych oraz litera-
tury religijnej a mianowicie średniowiecznej Ars Mo-
riendi z Sądem Jednostkowym oraz liturgią Commen-
datio Animae. Te tradycyjne motywy przedstawione
zostały w interpretacji teologów potrydenckich prze-
de wszystkim kardynała Roberta Bellarmin i.
Do jego dzieła De arte bene moriendi będę odwoły-
wać się przy analizie oraz interpretacji znaczenia
ikonograficznego polichromii.
Bellarmin w rozdziale „de felici morte eorum Q.ui
artem bene moriendi didicerunt” pisze: „habemus
igitur teste sancto Gregorio, viris aut mulieribus piis
de hac vita migrantibus assistere solitos non solum
Angelos, sed etiam Martyres iam defunctos, vel Apo-
stolorum Prindpes, vel ipsam Reginam caelorum,
vel denigue Christum ipsum” 32. Ponieważ w Olszów-
ce przy śmierci asystują wszyscy wymienieni przez
Bellarmina święci, a także św. Piotr, co, według
opisanego w tym dziele widzenia św. Ancylii33 ozna-
czać ma odpuszczenie grzechów, mamy zatem do czy-
nienia z przykładową dobrą śmiercią człowieka spra-
wiedliwego.
Dlaczegóż w takim razie występują w tej scenie
diabli czyhający przy łożu, z których jeden rozwija
pergamin z napisem „PECCASTI... NON SPERES...
VENIAM...” Problem obecności szatana przy śmierci
nurtował widocznie głęboko umysły ówczesnych, sko-
ro tak wiele miejsca zajmuje w publikacjach w.
XVII—XVIII34. Pisze o nim Januszowski, Łukom-
ski a także wymieniony już Bellarmin. Pustelnik
z księgi Januszewskiego, niewątpliwie znanej autoro-
wi programu ikonograficznego w Olszówce, wyjaśnia,
że „szatan przy skonaniu tak dobrych iako i złych
przychodzi, aż do Pana Chrystusa na krzyż przyiść
się nie lękał” 35, a Łukomski dodaje: „jeśli tym szko-
dzić nie może y oszukać, przynajmniey przeszkodę
chce uczynić modlitwie nabożnej przy ostatniem du-
szy z ciałem rozstaniu”36.
„Nauka umierania chrześcijańskiego” jest modyfi-
kacją tematu Ars bene moriendi, który szczyt swej
popularności osiągnął na Zachodzie u schyłku śred-
niowiecza, u nas, po sporadycznych wcześniejszych
wypadkach, rozpowszechnił się w w. XVII i XVIII37.
31 Podobnie w Mikuszowicaeh medaliony z przedsta-
wieniami „Czterech rzeczy ostatecznych” człowieka wy-
malowane zostały pod chórem muzycznym J. Szabłow-
ski, Kościół w Mikuszowicaeh... jw„ s. 59.
32 R. Bellarmin, De arte bene moriendi. Antver-
piae 1620, s. 235.
33 jw„ s. 234.
34 o popularności tej tematyki mogą świadczyć nawet
ówczesne przekleństwa: podczas sejmu, w dn. 14.XI.1746
Lubomirski miał wyrazić się ,,stet in agonę diabolus
a dexteris eius, kto domaga się rozejścia” (M. D z i e du-
sz y c k i, Żywot Sebastiana Sierakowskiego, arcybiskupa
lwowskiego, Lwów 1868, s. 51).
35 j. Januszowski, Nauka dobrego i szczęśliwego
umierania..., Kraków, w drukarni Gerzego Schedla, 1675,
s. 58.
36 A. Łukomski, Nauka dobrego i szczęśliwego
umierania..., Kraków, w drukarni Macieja Jędrzejowczyka,
1621, S. 186.
37 Szabłowski, Ze studiów nad ikonografią śmierci,
jw., s. 22.
48