DOI Heft:
Nr. 1
DOI Artikel:Kronika stowarzyszenia historyków sztuki
DOI Artikel:Kalinowski, Konstanty: Architektura barokowa na Śląsku w latach 1640 - 1700: (Streszczenie referatu wygłoszonego na zebraniu naukowym Oddziału Poznańskiego w dniu 1.VI.1964 r.)
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.45623#0089
KRONIKA STOWARZYSZENIA HISTORYKÓW SZTUKI
W konkretnej śląskiej sytuacji
formy architektury -barokowej (prze-
niesione zostały z południowych
dzielnic monarchii rwiraz z absolu-
tyzmem cesarskim i kontrreforma-
cyjnym katolicyzmem przez liczną
rzeszą przybyłych na Śląsk zwolen-
ników Habsburgów. Piastowie leg-
nicko-brzescy nie brali większego
udziału w początkach budownictwa
barakowego i podjęli .sprowadzone
na Śląsk wzory dopiero w latach
60-tych i 70-tych (zamek w Oławie
i mauzoleum w Legnicy).
Architektura barokowa w pierw-
szym Okresie miała charakter wy-
bitnie oficjalny i reprezentowała
tryumfującą partię habsburską i
zwycięstwo katolicyzmu. Barokowe
formy pojawiały się w latach 1640—
1680 przede wszystkim w przedsię-
wzięciach budowlanych związanych
z nowymi mecenasami świeckimi
i duchownymi, Dopiero w drugiej
fazie (1680—1700) nowe formy archi-
tektoniczne zostały przejęte przez
ogół śląskich fundatorów, dzięki cze-
mu1 architektura tego ókresu zyskała
w pewnym stopniu regionalne obli-
cze, ulegając w większej mierze
miejscowym upodobaniom.
Charakterystycznym zjawiskiem
dla śląskiej architektury II poł.
XVII w. jest sporadyczne pojawia-
nie się elementów imanierystycznych,
występujących |w specyficznej sym-
biozie z formami barokowymi w
pałacu w Żyrowej, w baptysterium
w Nysie '(1648) i elewacjach dzie-
dzińca żarniku w Międzylesiu (1684—
1686). , I
*
* *
Przez całą II poł. XVII w. teren
Śląska podlegał intensywnej infil-
tracji artystycznej sąsiadujących te-
rytoriów (Czech i Moraw, z którymi
utrzymywał wtedy wszechstronne
i ożywione kontakty. Architektura
śląska XVII w. jest w znacznej
mierze wynikiem oddziaływania po-
zaśląskich środowisk artystycznych.
Jako forma Obca, narzucona, nie na-
wiązująca do miejscowęj praktyki
architektonicznej, czerpiąca inwen-
cje ze sztuki Włoch, Austrii, Czech,
a więc terenów o dłuższej tradycji
budownictwa barokowego, posługi-
wać się musiało budownictwo ślą-
skie omawianego czasu twórcami
Obcego pochodzenia. W większości
byli to Włosi, przeważnie ikomaslko-
wie: Carlo Lurago, Antonio Porta,,
Andrea Carowe, Giovanni Seregnli,
Carlo Rossi, Giulio Simonetti i in,,
którzy trafiali' na Śląsk poprzez
Czechy. Wszyscy oni posługiwali się
określonym zasobem formalnym o
kosmopolitycznym charakterze, czer-
II. 2. Wrocław, kościół jezuicki
1689—1698. (Fot. Z. Bradke)
piąć wzory z współczesnej architek-
tury włoskiej oraz szeregu dzieł
twórców włoskich, które powstały
na terenach pozaalpejskich: w
Austrii, Czechach, na Morawach.
Architekci italscy monopolizują
całkowicie śląskie budownictwo
XVII w. Poza nimi występuje kilku
II. 3. Wrocław, kaplica św. Elżbiety
1680—1700. (Repr. wg G. Grund-
mann, Schlesische Barockkirchen u.
Klaster, il. 2)
zaledwie nie Włochów, z reguły o
mniejszych umiejętnościach arty-
stycznych: Hans Fróhlich z Opawy,
Mateusz Kirchberger z Bawarii, Mi-
chał Klein z Węgier oraz miejscowi:
Mateusz Biener, Marcin Urban, Je-
rzy Knołl. Dopiero działalność archi-
tektoniczna XVIII w. przyniosła ze
sobą szereg nazwiisk ciekawszych
twórców miejscowego pochodzenia.
Budowle wzniesione w II poł.
XVII w. reprezentują w dużej mie-
rze małe i skromne założenia archi-
tektoniczne. Wielkie rezydencje
klasztorne jak Lubiąż, Henryków,
Trzebnica, lub duże założenia pa-
łacowe w Żyrowej, Toszku, Żaganiu,
Zaborze, Nysie, czy kościoły jezuic-
kie w Nysie, Wrocławiu, Głogowie,
należą do wyjątków. W budow-
nictwie tego czasu przeważają bo-
wiem niewielkie pałace, skromne
rozmiarami i tradycyjne w układzie
'klasztory oraz barokiizacje niewiel-
kich romańskich lub gotyckich koś-
ciołów parafialnych.
Także forma artystyczna poszcze-
gólnych dziel jest nierówna. Obok
nielicznej grupy budowli wysokiej
klasy jak kaplica św. Elżbiety we
Wrocławiu, żarniki w Toszku, Żaga-
niu, Międzylesiu, kościoły jezuickie
w Nysie i Wrocławiu iczy klasztory
w Lubiążu i Trzebnicy, architektura
barakowa XVII w. reprezentuje
średni lub niekiedy nawet słaby
poziom artystyczny. Na podkreśle-
nie zasługuje fakt wzniesienia
wszystkich najlepszych dzieł przez
Włochów, a w jednym przypadku
według planów Francuza J.B. Mathey
((klasztor krzyżowców wrocław-
skich).
*
* *
Pierwszy okres architektury ba-
rokowej XVII w., obejmujący ostat-
nie lata wojny trzydziestoletniej
i pierwsze 'dziesięciolecia powojen-
nie, wykazywał stosunkowo niewiel-
kie natężenie działalności budowla-
nej, spowodowane, jak już wspo-
minaliśmy, stagnacją budownictwa
w okresie wojny i długim okresem
odbudowy gospodarczej kraju, oraz
Skromną przeważnie skalę podejmo-
wanych i realizowanych przedsię-
wzięć architektonicznych. Architek-
tura tego okresu charakteryzowała
się wprowadzeniem szeregu nowych
koncepcji przestrzennych w budow-
nictwie pałacowym ((założenia trój-
skrzydłowe lub czteroslkrzydłowe
z trzema niższymi skrzydłami przed
wyższym budynkiem głównym) i sak-
ralnym (wnętrza kościelne z rzęda-
79
W konkretnej śląskiej sytuacji
formy architektury -barokowej (prze-
niesione zostały z południowych
dzielnic monarchii rwiraz z absolu-
tyzmem cesarskim i kontrreforma-
cyjnym katolicyzmem przez liczną
rzeszą przybyłych na Śląsk zwolen-
ników Habsburgów. Piastowie leg-
nicko-brzescy nie brali większego
udziału w początkach budownictwa
barakowego i podjęli .sprowadzone
na Śląsk wzory dopiero w latach
60-tych i 70-tych (zamek w Oławie
i mauzoleum w Legnicy).
Architektura barokowa w pierw-
szym Okresie miała charakter wy-
bitnie oficjalny i reprezentowała
tryumfującą partię habsburską i
zwycięstwo katolicyzmu. Barokowe
formy pojawiały się w latach 1640—
1680 przede wszystkim w przedsię-
wzięciach budowlanych związanych
z nowymi mecenasami świeckimi
i duchownymi, Dopiero w drugiej
fazie (1680—1700) nowe formy archi-
tektoniczne zostały przejęte przez
ogół śląskich fundatorów, dzięki cze-
mu1 architektura tego ókresu zyskała
w pewnym stopniu regionalne obli-
cze, ulegając w większej mierze
miejscowym upodobaniom.
Charakterystycznym zjawiskiem
dla śląskiej architektury II poł.
XVII w. jest sporadyczne pojawia-
nie się elementów imanierystycznych,
występujących |w specyficznej sym-
biozie z formami barokowymi w
pałacu w Żyrowej, w baptysterium
w Nysie '(1648) i elewacjach dzie-
dzińca żarniku w Międzylesiu (1684—
1686). , I
*
* *
Przez całą II poł. XVII w. teren
Śląska podlegał intensywnej infil-
tracji artystycznej sąsiadujących te-
rytoriów (Czech i Moraw, z którymi
utrzymywał wtedy wszechstronne
i ożywione kontakty. Architektura
śląska XVII w. jest w znacznej
mierze wynikiem oddziaływania po-
zaśląskich środowisk artystycznych.
Jako forma Obca, narzucona, nie na-
wiązująca do miejscowęj praktyki
architektonicznej, czerpiąca inwen-
cje ze sztuki Włoch, Austrii, Czech,
a więc terenów o dłuższej tradycji
budownictwa barokowego, posługi-
wać się musiało budownictwo ślą-
skie omawianego czasu twórcami
Obcego pochodzenia. W większości
byli to Włosi, przeważnie ikomaslko-
wie: Carlo Lurago, Antonio Porta,,
Andrea Carowe, Giovanni Seregnli,
Carlo Rossi, Giulio Simonetti i in,,
którzy trafiali' na Śląsk poprzez
Czechy. Wszyscy oni posługiwali się
określonym zasobem formalnym o
kosmopolitycznym charakterze, czer-
II. 2. Wrocław, kościół jezuicki
1689—1698. (Fot. Z. Bradke)
piąć wzory z współczesnej architek-
tury włoskiej oraz szeregu dzieł
twórców włoskich, które powstały
na terenach pozaalpejskich: w
Austrii, Czechach, na Morawach.
Architekci italscy monopolizują
całkowicie śląskie budownictwo
XVII w. Poza nimi występuje kilku
II. 3. Wrocław, kaplica św. Elżbiety
1680—1700. (Repr. wg G. Grund-
mann, Schlesische Barockkirchen u.
Klaster, il. 2)
zaledwie nie Włochów, z reguły o
mniejszych umiejętnościach arty-
stycznych: Hans Fróhlich z Opawy,
Mateusz Kirchberger z Bawarii, Mi-
chał Klein z Węgier oraz miejscowi:
Mateusz Biener, Marcin Urban, Je-
rzy Knołl. Dopiero działalność archi-
tektoniczna XVIII w. przyniosła ze
sobą szereg nazwiisk ciekawszych
twórców miejscowego pochodzenia.
Budowle wzniesione w II poł.
XVII w. reprezentują w dużej mie-
rze małe i skromne założenia archi-
tektoniczne. Wielkie rezydencje
klasztorne jak Lubiąż, Henryków,
Trzebnica, lub duże założenia pa-
łacowe w Żyrowej, Toszku, Żaganiu,
Zaborze, Nysie, czy kościoły jezuic-
kie w Nysie, Wrocławiu, Głogowie,
należą do wyjątków. W budow-
nictwie tego czasu przeważają bo-
wiem niewielkie pałace, skromne
rozmiarami i tradycyjne w układzie
'klasztory oraz barokiizacje niewiel-
kich romańskich lub gotyckich koś-
ciołów parafialnych.
Także forma artystyczna poszcze-
gólnych dziel jest nierówna. Obok
nielicznej grupy budowli wysokiej
klasy jak kaplica św. Elżbiety we
Wrocławiu, żarniki w Toszku, Żaga-
niu, Międzylesiu, kościoły jezuickie
w Nysie i Wrocławiu iczy klasztory
w Lubiążu i Trzebnicy, architektura
barakowa XVII w. reprezentuje
średni lub niekiedy nawet słaby
poziom artystyczny. Na podkreśle-
nie zasługuje fakt wzniesienia
wszystkich najlepszych dzieł przez
Włochów, a w jednym przypadku
według planów Francuza J.B. Mathey
((klasztor krzyżowców wrocław-
skich).
*
* *
Pierwszy okres architektury ba-
rokowej XVII w., obejmujący ostat-
nie lata wojny trzydziestoletniej
i pierwsze 'dziesięciolecia powojen-
nie, wykazywał stosunkowo niewiel-
kie natężenie działalności budowla-
nej, spowodowane, jak już wspo-
minaliśmy, stagnacją budownictwa
w okresie wojny i długim okresem
odbudowy gospodarczej kraju, oraz
Skromną przeważnie skalę podejmo-
wanych i realizowanych przedsię-
wzięć architektonicznych. Architek-
tura tego okresu charakteryzowała
się wprowadzeniem szeregu nowych
koncepcji przestrzennych w budow-
nictwie pałacowym ((założenia trój-
skrzydłowe lub czteroslkrzydłowe
z trzema niższymi skrzydłami przed
wyższym budynkiem głównym) i sak-
ralnym (wnętrza kościelne z rzęda-
79