Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (27.1965)

KRONIKA STOWARZYSZENIA HISTORYKÓW SZTUKI


II. 4. Nysa, kościół jezuicki 1688—
1692. (Fot. M. Karpowicz)

mi bocznych kaplic i emporami).
Bodowie tego okresu wykazują spo-
kojne, masywne formy architekto-
niczne, obfite boniowanie 'detalu
i mocne horyzontalne (podziały, brak
bogatszej artykulacji elewacji, ogra-
niczonej przeważnie do płaskiego
arkadowaniia i rzędów okien w pro-
stych obramieniach {podziały pilar-
strowe pojawiają |się jedynie spo-
radycznie). Zauważamy poza tym
tendencje do zadhowania tradycyj-
nych układów przestrzennych, tak
w całych założeniach architektonicz-

nych (czteroskrzydłowe pałace z ar-
kadowym krużgankiem w przyzie-
miu 'dziedzińca), jak i rozplanowa-
niu wnętrza. i
Charakterystycznym dla tego
okresu zjawiskiem jest zdecydowa-
na przewaga ilościowa architektury
pałacowej oraz ożywiona działal-
ność licznej rzeszy architektów, rze-
mieślników budowlanych i dekora-
torów włoskiego pochodzenia. G. Se-
■regni i jego warsztat pracował w
Toszku (1650—1666) i Prószkowie
(1677—1683), C. Lurago i jego zespół
architektoniczno-ddkoratorski w Go-
rzanowie (1653—1658) i Kłodzku
(1655—1690), A. Carove w Kłodzku
i Wilkainowie, ,C. Rossi w Oławie,
Wrocławiu i Legnicy, A. Coldin we
Wrocławiu (1666—1667), A. Porta
i jego warsztat w Żaganiu.
Drugą fazę architektury baroko-
wej XVII w. (lata 1680—1700) cha-
rakteryzowała ożywiona działalność
architektoniczna we wszystkich dzie-
dzinach budownictwa. W tym cza-
sie powstały największe budowle
barokowe wieku XVII. Nowe wzory
formalne wprowadzone w poprzed-
nim okresie zostały powszechnie
przyjęte i powtarzano je w szybko
narastającej liczbie nowowznoszo-
nych pałaców, kościołów, klaszto-
rów i kaplic. Architektura drugiej
fazy odznaczała się przewagą no-
wych rozwiązań przestrzennych w
budownictwie pałacowym (trój-
skrzydłowe założenia rezydencjonal-
ne i mniejsze pałace o jednym
skrzydle, niekiedy z narożnymi ry-
zalitami), ostatecznym skrystalizo-


II. 5. Lubiąż, klasztor cysterski 1681—1720. (Rys. B. Wernhera, wg
R. Konwiarz, Alt Schlesien)

waniem dwóch zasadniczych typów
kościołów (emporowo-bazylikowy i
emporowo-halowy), wprowadzeniem
formy eliptycznej do rzutu kaplicy
(kaplica elżbietańska we Wrocławiu
1680—1700) oraz tendencją do (kształ-
towania budowli klasztornych jako
wielkich rezydencji o charakterze
'pałacowym (Lubiąż, Henryków,
Trzebnica). Okres ten wyróżniał się
bogactwem i zwiększoną dekoracyj-
nością detali i podziałów architek-
tonicznych, zwiększeniem wertykal-
nego dynamizmu, obfitym stosowa-
niem podziałów pilastrowych w
wielkim porządku (przebiegających
przez wszystkie kondygnacje budyn-
ku i podkreślających pionowość
zwartego, masywnego, słabo roz-
członkowanego bloku budynku) prze-
wagą bryły nad podziałami, tworzą-
cymi dekoracyjny dodatek, licznym
stosowaniem akcentów pionowych
w postaci wież, szczególnie w fasa-
dach kościelnych. W ostatnim dzie-
sięcioleciu obserwujemy narastanie
tendencji i form przestrzennych
charakterystycznych dla środkowo-
-europejskiej architektury XVIII w.
W tym również okresie nastąpiło
przełamanie hegemonii architektów
włoskich, których miejsce zaczęli
zajmować przybysze z Czech, Moraw
i pd. Niemiec oraz nieliczni twórcy
miejscowego pochodzenia.
, *
* *
W budownictwie pałacowym Ślą-
ska II poł. XVII w. wyodrębnić mo-
żemy cztery zasadnicze typy rezy-
dencji, reprezentujące odrębne roz-
wiązania przestrzenne: 1. założenia
czteroskrzydłowe, zamknięte wokół
wewnętrznego dziedzińca, 2, 'założe-
nia czteroskrzydłowe z trzema niż-
szymi skrzydłami wokół wewnętrz-
nego 'dziedzińca, 3. założenia trój-
skrzydłowe z niskim skrzydłem pa-
rawanowym, łub bez niego, 4. za-
łożenia jednoskrzydłowe. Zaznaczyć
należy, że wszystkie schematy kom-
pozycyjne występują tak w rezyden-
cjach wiejskich jak i pałacach miej-
skich, a poszczególne typy nie cha-
rakteryzują określonego rodzaju bu-
dowli.
Fakt modernizacji starszych re-
zydencji, przy których ograniczone
często środki finansowe nie pozwa-
lały na wprowadzenie większych
zmian w zastanym zespole budyn-
ków, oraz pewien konserwatyzm
fundatorów spowodował powszech-
ne stosowanie typu pierwszego. Typ
ten przyjęty z architektury wieku
XVI, posiadał cztery równej wyso-
kości skrzydła wokół niewielkiego
wewnętrznego dziedzińca, z reguły
z otwartym w przyziemiu krużgan-

80