DOI article:
Pokora, Jakub; Łoziński, Jerzy [Honoree]: Jerzy Z. Łoziński (1925-1996)
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.48916#0163
IN MEMORIAM
d’Histoire de l’Art oraz International Council of Monuments and
Sites, a także Towarzystwa Naukowego Warszawskiego.
Brał udział, wygłaszając referaty, w Międzynarodowych Kon-
gresach Historii Sztuki w Budapeszcie (1969) i w Wiedniu (1973),
a z ramienia ICOMOS w konferencjach w Sztokholmie (1975)
i Strasburgu (1980), jak również w polsko-niemieckim sympozjum
w Moguncji (1988).
W uznaniu pracy i działalności społecznej wielokrotnie Go
wyróżniano i odznaczano. Był laureatem nagrody naukowej im.
A. Brucknera, Wydziału I PAN (1964 r., wspólnie z żoną, Barbarą
Wolff-Łozińską), nagrody im. W. Pietrzaka, PAX (1969 r., wspól-
nie z Adamem Miłobędzkim) i nagrody Prezesa Rady Ministrów
(1979 r., wspólnie z zespołem Katalogu Zabytków Sztuki w Pol-
sce). Otrzymał odznaczenia: Złoty Krzyż Zasługi (1954), Medal
XXX-lecia PRL (1974), Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia
Polski (1975), Odznakę Zasłużonego Działacza Kultury i Złotą
Odznakę Opieki nad Zabytkami. A gdy skończył 60 lat, uhonoro-
wano Go w sposób szczególny. W maju 1985 roku w warszaw-
skiej siedzibie Zarządu Głównego Stowarzyszenia Historyków
Sztuki miała miejsce uroczystość, podczas której od szerokiego
grona przyjaciół dostał w prezencie księgę pamiątkową, wydaną
później jako tom XVII „Rocznika Historii Sztuki”.
Najważniejszą dziedzinę działalności naukowej, naukowo-
organizacyjnej i edytorskiej Jerzego Z. Łozińskiego stanowiły
prace nad inwentaryzacją zabytków, publikowane w serii Katalog
Zabytków Sztuki w Polsce. Z wydanych 187 zeszytów, niekiedy
o objętości opasłych tomików, 171 powstało pod Jego redakcją
naczelną, sprawowaną nieprzerwanie aż przez czterdzieści lat.
A była to redakcja niezwykła. Tak wnikliwa, wszechstronnie kom-
petentna i celna, ba, często połączona z pisaniem tekstu od nowa,
że nader często z redaktora stawał się współautorem. Stale rozsze-
rzając zakres opracowywania Katalogu i doskonaląc metodę, Je-
rzy Z. Łoziński doprowadził do tego, że seria zyskała wielkie
uznanie w kraju i zagranicą-jako podstawowy zbiór źródeł arty-
stycznych dla wszystkich badań nad polską sztuką. To dzięki Je-
go nadzwyczaj wytrwałej i efektywnej pracy oraz rozległej i głę-
bokiej wiedzy w dziedzinie nie tylko historii sztuki stopień za-
awansowania w dokumentowaniu i wydawniczym udostępnianiu
tysiącletniego dorobku artystycznego Polski przewyższa dzisiaj
analogiczne dokonania innych krajów europejskich, poza nie-
mieckoj ęczycznymi.
Drugą część dorobku naukowego Jerzego Z. Łozińskiego sta-
nowią własne prace badawcze, powiązane z pierwszą tematycznie
i metodologicznie. Przebiegały one dwutorowo. Z jednej strony
były to rozprawy podejmujące ogólną i teoretyczną problematykę
zabytkoznawczą i konserwatorską, jak np. Dzieło sztuki w „tere-
nie” (Bibl. 49) czy Zabytek—pomnik historyczny, pamiątka naro-
dowa, dzieło sztuki (Bibl. 53). W tym samym nurcie zabytkoz-
nawstwa lokuje się, wydany wspólnie z Adamem Miłobędzkim,
Atlas zabytków architektury w Polsce, kilkakrotnie wznawiany
w paru wersjach językowych (Bibl. 39). Po dziś dzień jedyne te-
go typu kompendium, obejmujące trzy i pół tysiąca obiektów,
w gronie fachowców określane mianem „niezbędnika”. Tu także
należy umieścić Jerzego Z. Łozińskiego Pomniki sztuki w Pol-
sce, zamierzone jako kilkutomowa publikacja, prezentująca krajo-
braz artystyczny głównych regionów naszego kraju: t.I - Mało-
polska, t. II: cz. 1. - Pomorze, cz. 2. - Mazowsze i Podlasie, t.III:
cz. 1. - Wielkopolska, cz. 2. - Śląsk. Niestety, śmierć nie pozwo-
liła na dokończenie dzieła. Ale już dwoma woluminami, które
zdążył opublikować, pierwszy także w edycjach niemieckich
(Bibl. 58 i 61), po mistrzowsku otworzył w polskiej nauce nową
perspektywę badawczą właściwą geografi i sztuki.
Drugi kierunek zainteresowań Jerzego Z. Łozińskiego to na-
de wszystko architektura renesansu i baroku. Jego oparte na roz-
prawie doktorskiej Grobowe kaplice kopułowe w Polsce 1520-
1620 (Bibl. 48) uznawane są za jedną z czołowych pozycji powo-
jennego dorobku polskiej historii sztuki w odniesieniu do badań
nad „złotym wiekiem” rodzimej kultury. Inne monografie sztuki
świeckiej i kościelnej, np. Pułtusk czy Brzeziny (Bibl. 43 i 47) to
wzorowe studia, odznaczające się głębokim znawstwem mate-
riałowym.
Cały dorobek naukowy Jerzego Z. Łozińskiego charakteryzo-
wała umiejętność łączenia dwu postaw i metod badawczych -
analitycznej, opartej na precyzyjnej dokumentacji, oraz syntetycz-
nej, ogarniającej wielość zjawisk artystycznych w dużych prze-
działach czasowych i geograficznych.
W osobie prof. dr. Jerzego Z. Łozińskiego odszedł wybitny
humanista, człowiek - instytucja, do ostatnich dni życia bez resz-
ty oddany sprawie Katalogu Zabytków Sztuki w Polsce, którego
był współtwórcą i aż przez czterdzieści lat redaktorem naczelnym.
Jakub Pokora
* * *
Przeglądając załączoną bibliografię można dość łatwo za-
uważyć, iż dorobek autorski Jerzego Z. Łozińskiego pozostaje
w wyraźnej dysproporcji do długiej listy kolejnych zeszytów Ka-
talogu Zabytków, w których występuje tylko jako ich redaktor.
Tylko. A temu „tylko” poświęcił całe swe zawodowe życie i pod-
porządkował mu własne ambicje. Warto się zastanowić, co Go
skłoniło do tego wyboru i trwania przy inwentaryzacji, nieraz
przecież postrzeganej jako praca typu dokumentacyjnego, której
brak znamion działania twórczego, właściwego dopiero opraco-
waniom o charakterze interpretacyjnym. Katalog Zabytków jest
publikacją o charakterze materiałowym. To prawda. Sam pozba-
wiony określeń wartościujących, ma stanowić - co więcej - istot-
nie stanowi bazę dla dalszych opracowań. Głęboko uświadomio-
ne poczucie potrzeby stworzenia takiej bazy, obiektywnej i rzetel-
nej, było motorem działania Jerzego Z. Łozińskiego. Katalogu nie
traktował jako pracę, lecz powołanie. Cechowało Go bowiem ro-
mantyczne, niemodne dziś poczucie misji, które powodowało, iż
z pracy u podstaw potrafił uczynić źródło naukowej satysfakcji.
Taka postawa, będąca zaprzeczeniem współczesnego modelu ka-
riery, pozwoliła jednak na stworzenie dzieła o ogromnym znacze-
niu dla narodowej kultury.
Z pracą nad Katalogiem identyfikował się do tego stopnia, że
mimo przejścia w 1993 roku na emeryturę, realnie pozostawał je-
go Redaktorem Naczelnym. Był jednak redaktorem niezwykłym,
bo też i predyspozycje do tej funkcji miał wyjątkowe. Humanista
w każdym calu, a zarazem obdarzony precyzyjnym, logicznym
umysłem konstruktora, ze wspaniałym zmysłem syntezy i olbrzy-
mim wyczuciem słowa budujący formułę i treść inwentaryzacyj-
149
d’Histoire de l’Art oraz International Council of Monuments and
Sites, a także Towarzystwa Naukowego Warszawskiego.
Brał udział, wygłaszając referaty, w Międzynarodowych Kon-
gresach Historii Sztuki w Budapeszcie (1969) i w Wiedniu (1973),
a z ramienia ICOMOS w konferencjach w Sztokholmie (1975)
i Strasburgu (1980), jak również w polsko-niemieckim sympozjum
w Moguncji (1988).
W uznaniu pracy i działalności społecznej wielokrotnie Go
wyróżniano i odznaczano. Był laureatem nagrody naukowej im.
A. Brucknera, Wydziału I PAN (1964 r., wspólnie z żoną, Barbarą
Wolff-Łozińską), nagrody im. W. Pietrzaka, PAX (1969 r., wspól-
nie z Adamem Miłobędzkim) i nagrody Prezesa Rady Ministrów
(1979 r., wspólnie z zespołem Katalogu Zabytków Sztuki w Pol-
sce). Otrzymał odznaczenia: Złoty Krzyż Zasługi (1954), Medal
XXX-lecia PRL (1974), Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia
Polski (1975), Odznakę Zasłużonego Działacza Kultury i Złotą
Odznakę Opieki nad Zabytkami. A gdy skończył 60 lat, uhonoro-
wano Go w sposób szczególny. W maju 1985 roku w warszaw-
skiej siedzibie Zarządu Głównego Stowarzyszenia Historyków
Sztuki miała miejsce uroczystość, podczas której od szerokiego
grona przyjaciół dostał w prezencie księgę pamiątkową, wydaną
później jako tom XVII „Rocznika Historii Sztuki”.
Najważniejszą dziedzinę działalności naukowej, naukowo-
organizacyjnej i edytorskiej Jerzego Z. Łozińskiego stanowiły
prace nad inwentaryzacją zabytków, publikowane w serii Katalog
Zabytków Sztuki w Polsce. Z wydanych 187 zeszytów, niekiedy
o objętości opasłych tomików, 171 powstało pod Jego redakcją
naczelną, sprawowaną nieprzerwanie aż przez czterdzieści lat.
A była to redakcja niezwykła. Tak wnikliwa, wszechstronnie kom-
petentna i celna, ba, często połączona z pisaniem tekstu od nowa,
że nader często z redaktora stawał się współautorem. Stale rozsze-
rzając zakres opracowywania Katalogu i doskonaląc metodę, Je-
rzy Z. Łoziński doprowadził do tego, że seria zyskała wielkie
uznanie w kraju i zagranicą-jako podstawowy zbiór źródeł arty-
stycznych dla wszystkich badań nad polską sztuką. To dzięki Je-
go nadzwyczaj wytrwałej i efektywnej pracy oraz rozległej i głę-
bokiej wiedzy w dziedzinie nie tylko historii sztuki stopień za-
awansowania w dokumentowaniu i wydawniczym udostępnianiu
tysiącletniego dorobku artystycznego Polski przewyższa dzisiaj
analogiczne dokonania innych krajów europejskich, poza nie-
mieckoj ęczycznymi.
Drugą część dorobku naukowego Jerzego Z. Łozińskiego sta-
nowią własne prace badawcze, powiązane z pierwszą tematycznie
i metodologicznie. Przebiegały one dwutorowo. Z jednej strony
były to rozprawy podejmujące ogólną i teoretyczną problematykę
zabytkoznawczą i konserwatorską, jak np. Dzieło sztuki w „tere-
nie” (Bibl. 49) czy Zabytek—pomnik historyczny, pamiątka naro-
dowa, dzieło sztuki (Bibl. 53). W tym samym nurcie zabytkoz-
nawstwa lokuje się, wydany wspólnie z Adamem Miłobędzkim,
Atlas zabytków architektury w Polsce, kilkakrotnie wznawiany
w paru wersjach językowych (Bibl. 39). Po dziś dzień jedyne te-
go typu kompendium, obejmujące trzy i pół tysiąca obiektów,
w gronie fachowców określane mianem „niezbędnika”. Tu także
należy umieścić Jerzego Z. Łozińskiego Pomniki sztuki w Pol-
sce, zamierzone jako kilkutomowa publikacja, prezentująca krajo-
braz artystyczny głównych regionów naszego kraju: t.I - Mało-
polska, t. II: cz. 1. - Pomorze, cz. 2. - Mazowsze i Podlasie, t.III:
cz. 1. - Wielkopolska, cz. 2. - Śląsk. Niestety, śmierć nie pozwo-
liła na dokończenie dzieła. Ale już dwoma woluminami, które
zdążył opublikować, pierwszy także w edycjach niemieckich
(Bibl. 58 i 61), po mistrzowsku otworzył w polskiej nauce nową
perspektywę badawczą właściwą geografi i sztuki.
Drugi kierunek zainteresowań Jerzego Z. Łozińskiego to na-
de wszystko architektura renesansu i baroku. Jego oparte na roz-
prawie doktorskiej Grobowe kaplice kopułowe w Polsce 1520-
1620 (Bibl. 48) uznawane są za jedną z czołowych pozycji powo-
jennego dorobku polskiej historii sztuki w odniesieniu do badań
nad „złotym wiekiem” rodzimej kultury. Inne monografie sztuki
świeckiej i kościelnej, np. Pułtusk czy Brzeziny (Bibl. 43 i 47) to
wzorowe studia, odznaczające się głębokim znawstwem mate-
riałowym.
Cały dorobek naukowy Jerzego Z. Łozińskiego charakteryzo-
wała umiejętność łączenia dwu postaw i metod badawczych -
analitycznej, opartej na precyzyjnej dokumentacji, oraz syntetycz-
nej, ogarniającej wielość zjawisk artystycznych w dużych prze-
działach czasowych i geograficznych.
W osobie prof. dr. Jerzego Z. Łozińskiego odszedł wybitny
humanista, człowiek - instytucja, do ostatnich dni życia bez resz-
ty oddany sprawie Katalogu Zabytków Sztuki w Polsce, którego
był współtwórcą i aż przez czterdzieści lat redaktorem naczelnym.
Jakub Pokora
* * *
Przeglądając załączoną bibliografię można dość łatwo za-
uważyć, iż dorobek autorski Jerzego Z. Łozińskiego pozostaje
w wyraźnej dysproporcji do długiej listy kolejnych zeszytów Ka-
talogu Zabytków, w których występuje tylko jako ich redaktor.
Tylko. A temu „tylko” poświęcił całe swe zawodowe życie i pod-
porządkował mu własne ambicje. Warto się zastanowić, co Go
skłoniło do tego wyboru i trwania przy inwentaryzacji, nieraz
przecież postrzeganej jako praca typu dokumentacyjnego, której
brak znamion działania twórczego, właściwego dopiero opraco-
waniom o charakterze interpretacyjnym. Katalog Zabytków jest
publikacją o charakterze materiałowym. To prawda. Sam pozba-
wiony określeń wartościujących, ma stanowić - co więcej - istot-
nie stanowi bazę dla dalszych opracowań. Głęboko uświadomio-
ne poczucie potrzeby stworzenia takiej bazy, obiektywnej i rzetel-
nej, było motorem działania Jerzego Z. Łozińskiego. Katalogu nie
traktował jako pracę, lecz powołanie. Cechowało Go bowiem ro-
mantyczne, niemodne dziś poczucie misji, które powodowało, iż
z pracy u podstaw potrafił uczynić źródło naukowej satysfakcji.
Taka postawa, będąca zaprzeczeniem współczesnego modelu ka-
riery, pozwoliła jednak na stworzenie dzieła o ogromnym znacze-
niu dla narodowej kultury.
Z pracą nad Katalogiem identyfikował się do tego stopnia, że
mimo przejścia w 1993 roku na emeryturę, realnie pozostawał je-
go Redaktorem Naczelnym. Był jednak redaktorem niezwykłym,
bo też i predyspozycje do tej funkcji miał wyjątkowe. Humanista
w każdym calu, a zarazem obdarzony precyzyjnym, logicznym
umysłem konstruktora, ze wspaniałym zmysłem syntezy i olbrzy-
mim wyczuciem słowa budujący formułę i treść inwentaryzacyj-
149