DOI issue:
Nr. 1-2
DOI article:Płuska, Ireneusz; Rembiś, Marek; Smoleńka, Anna: Kamień w architekturze i dekoracji Kaplicy Zygmuntowskiej
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.49519#0164
158
Ireneusz Pluska, Marek Rembiś, Anna Smoleńska
1894 r. rzeźbiarz Antoni Broniszewski wykonał z nich dwa pilastry na styku ścian: ołtarzo-
wej i wejściowej, czyli w narożniku północno- wschodnim (il. 12), szczególnie narażonym
na zawilgocenie przez deszcz i śnieg spadające z dachu Katedry38. Ponadto z innych płyt
wyrzeźbiona została dekoracja pola bocznego w północnej ścianie tarczowej (il. 13). Wspo-
mniany piaskowiec jest o strukturze drobnoziarnistej. Składa się głównie z ziaren kwarcu w
udziale 47,5%, ponadto skaleni (9,9%) o różnym stopniu zachowania, litoklastów magmo-
wych i metamorficznych (7,4%) oraz łyszczyków (7,4%). W niewielkim udziale 2,2% obec-
nyjest glaukonit39. Wymienione składniki detrytyczne są bezładnie ułożone. Mniejsze ziarna
kwarcu są ostrokrawędziste, większe z nich oraz okruchy skał posiadają lepsze obtoczenie.
W kwarcu powszechne są ślady rozpuszczania i kawerny korozyjne. Skalenie wykazują
zwykle ślady rozpuszczania i kalcyfikacji. Spoiwo w badanych piaskowcach określono jako
węglanowo-krzemionkowo-ilaste, występuje w ilości 24,6%. Dominują w nim cement wę-
glanowy (6,7%) i mikrokrystaliczny kwarcowy (8,3%). W udziale 5,4% obecne są składniki
ilaste, współwystępujące z mikrytem oraz najdrobniejszymi frakcjami kwarcu i skaleni.
Badana skała wykazuje bardzo duże podobieństwo (r = 0,99) składu mineralnego szkie-
letu i spoiwa do piaskowca środkowogodulskiego z kamieniołomu w Bieśniku koło Zakli-
czyna40, opisanego także przez Mariana Kamieńskiego i iń.41 oraz mniejsze (r = 0,96) do
występującego w złożu Jawornik. Przedstawione zależności wskazują na przynależność
„kamienia bieśnickiego" do piaskowców godulskich poziomu środkowego, a ponadto
przemawiają za jego pochodzeniem ze wspomnianego kamieniołomu w Bieśniku. Do-
datkowym potwierdzeniem może być fakt, że z tego złoża w XIX w. wydobywano bloki
o kubaturze 2-4 m3, z których wycinano płyty o maksymalnych wymiarach: 3,2 x 2,0 x 0,2
m2. Były one stosowane powszechnie przy budowie licznych domów42.
Należy nadmienić, że w publikacjach dotyczących Kaplicy Zygmuntowskiej istnieje
informacja o pochodzeniu omawianego piaskowca z rejonu Gorlic: kamień zwany bie-
śnicki pochodzi zapewne z kamieniołomów góry Bieśnik, niedaleko Gorlic43. Stanisław
Mossakowski powołuje się na Słownik Geograficzny Ziem Królestwa Polskiego, w któ-
rym podane są również informacje dotyczące Bieśnika - wsi w pow. brzeskim w Galicji,
o 4 km od stacji Zakliczyn44. Z obu wymienionych miejscowości jedynie koło Zakliczyna
(fig. 1) występują piaskowce godulskie, odpowiadające wykształceniem piaskowcom
tworzącym wymienione uzupełnienia w Kaplicy.
W pracach konserwatorskich prowadzonych w latach 1891-1894 oprócz piaskowca
jasnoszarozielonkawego zastosowano też drobnoziarnisty piaskowiec barwy białożółta-
wej. Wykonano z niego całkowitą rekonstrukcję latarni (il. 14) oraz uzupełnienia w postu-
mencie korpusu głównego45. Przywieziony został w roku 1892 z kamieniołomu
w Szydłowcu (fig. 1) w ilości 28 m3 czyli 1300 stóp polskich (7 wagonów), z czego część
bloków popękała w zimie 1892/1893 w skutek braku ich zabezpieczenia. Badania wyka-
38 Ibid., s. 294-300.
39 REMBIŚ, SMOLEŃSKA, op. cit., s. 155.
40 Ibid.
41 KAMIEŃSKI, PESZAT, RUTKOWSKI, SKOCZYLAS-CISZEWSKA, op. cit., s. 1-86.
42 A. BOLEWSKI, Z dziejów eksploatacji karpackich piaskowców ciosowych, „Przegląd Geologiczny" 1954, z. 5,
s. 182-183.
43 S. MOSSAKOWSKI, Zmiany kamiennej dekoracji rzeźbiarskiej Kaplicy Zygmuntowskiej przy Katedrze Wawelskiej
w XVIIIi XIX w., „Kwartalnik Architektury i Urbanistyki", t XXXI, 1986, z. 3-4, s. 254.
44 Słownik Geograficzny Ziem Królestwa Polskiego, t. I, Warszawa 1880, s. 223.
45 FRANASZEK, PRZYBYSZEWSKI, op. cit., s. 242-303.
Ireneusz Pluska, Marek Rembiś, Anna Smoleńska
1894 r. rzeźbiarz Antoni Broniszewski wykonał z nich dwa pilastry na styku ścian: ołtarzo-
wej i wejściowej, czyli w narożniku północno- wschodnim (il. 12), szczególnie narażonym
na zawilgocenie przez deszcz i śnieg spadające z dachu Katedry38. Ponadto z innych płyt
wyrzeźbiona została dekoracja pola bocznego w północnej ścianie tarczowej (il. 13). Wspo-
mniany piaskowiec jest o strukturze drobnoziarnistej. Składa się głównie z ziaren kwarcu w
udziale 47,5%, ponadto skaleni (9,9%) o różnym stopniu zachowania, litoklastów magmo-
wych i metamorficznych (7,4%) oraz łyszczyków (7,4%). W niewielkim udziale 2,2% obec-
nyjest glaukonit39. Wymienione składniki detrytyczne są bezładnie ułożone. Mniejsze ziarna
kwarcu są ostrokrawędziste, większe z nich oraz okruchy skał posiadają lepsze obtoczenie.
W kwarcu powszechne są ślady rozpuszczania i kawerny korozyjne. Skalenie wykazują
zwykle ślady rozpuszczania i kalcyfikacji. Spoiwo w badanych piaskowcach określono jako
węglanowo-krzemionkowo-ilaste, występuje w ilości 24,6%. Dominują w nim cement wę-
glanowy (6,7%) i mikrokrystaliczny kwarcowy (8,3%). W udziale 5,4% obecne są składniki
ilaste, współwystępujące z mikrytem oraz najdrobniejszymi frakcjami kwarcu i skaleni.
Badana skała wykazuje bardzo duże podobieństwo (r = 0,99) składu mineralnego szkie-
letu i spoiwa do piaskowca środkowogodulskiego z kamieniołomu w Bieśniku koło Zakli-
czyna40, opisanego także przez Mariana Kamieńskiego i iń.41 oraz mniejsze (r = 0,96) do
występującego w złożu Jawornik. Przedstawione zależności wskazują na przynależność
„kamienia bieśnickiego" do piaskowców godulskich poziomu środkowego, a ponadto
przemawiają za jego pochodzeniem ze wspomnianego kamieniołomu w Bieśniku. Do-
datkowym potwierdzeniem może być fakt, że z tego złoża w XIX w. wydobywano bloki
o kubaturze 2-4 m3, z których wycinano płyty o maksymalnych wymiarach: 3,2 x 2,0 x 0,2
m2. Były one stosowane powszechnie przy budowie licznych domów42.
Należy nadmienić, że w publikacjach dotyczących Kaplicy Zygmuntowskiej istnieje
informacja o pochodzeniu omawianego piaskowca z rejonu Gorlic: kamień zwany bie-
śnicki pochodzi zapewne z kamieniołomów góry Bieśnik, niedaleko Gorlic43. Stanisław
Mossakowski powołuje się na Słownik Geograficzny Ziem Królestwa Polskiego, w któ-
rym podane są również informacje dotyczące Bieśnika - wsi w pow. brzeskim w Galicji,
o 4 km od stacji Zakliczyn44. Z obu wymienionych miejscowości jedynie koło Zakliczyna
(fig. 1) występują piaskowce godulskie, odpowiadające wykształceniem piaskowcom
tworzącym wymienione uzupełnienia w Kaplicy.
W pracach konserwatorskich prowadzonych w latach 1891-1894 oprócz piaskowca
jasnoszarozielonkawego zastosowano też drobnoziarnisty piaskowiec barwy białożółta-
wej. Wykonano z niego całkowitą rekonstrukcję latarni (il. 14) oraz uzupełnienia w postu-
mencie korpusu głównego45. Przywieziony został w roku 1892 z kamieniołomu
w Szydłowcu (fig. 1) w ilości 28 m3 czyli 1300 stóp polskich (7 wagonów), z czego część
bloków popękała w zimie 1892/1893 w skutek braku ich zabezpieczenia. Badania wyka-
38 Ibid., s. 294-300.
39 REMBIŚ, SMOLEŃSKA, op. cit., s. 155.
40 Ibid.
41 KAMIEŃSKI, PESZAT, RUTKOWSKI, SKOCZYLAS-CISZEWSKA, op. cit., s. 1-86.
42 A. BOLEWSKI, Z dziejów eksploatacji karpackich piaskowców ciosowych, „Przegląd Geologiczny" 1954, z. 5,
s. 182-183.
43 S. MOSSAKOWSKI, Zmiany kamiennej dekoracji rzeźbiarskiej Kaplicy Zygmuntowskiej przy Katedrze Wawelskiej
w XVIIIi XIX w., „Kwartalnik Architektury i Urbanistyki", t XXXI, 1986, z. 3-4, s. 254.
44 Słownik Geograficzny Ziem Królestwa Polskiego, t. I, Warszawa 1880, s. 223.
45 FRANASZEK, PRZYBYSZEWSKI, op. cit., s. 242-303.