Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (67.2005)

Recenzje

179

pomiarów zabytków w trzech instytucjach warszaw-
skich: Zakładzie Architektury Polskiej Politechniki
Warszawskiej, Państwowym Instytucie Sztuki i Ar-
chiwum Głównym Akt Dawnych. Do części dotyczą-
cej zbiorów w Państwowym Instytucie Sztuki wstęp
napisał prof. Zachwatowicz. Wykaz - zgodnie z tytu-
łem działu - zawarł tylko Pomiary zabytków archi-
tektury murowanej w liczbie 762 obiektów i tylko
z terenów przedwojennej Polski, ale bez ziem utraco-
nych za Bugiem. Nie weszły jeszcze pomiary pozy-
skane z archiwów konserwatorów śląskich i pruskich.
Wykaz opracował Zygmunt Sonik, wieloletni pra-
cownik Instytutu3. Informacje o poszczególnych
rysunkach były zwięzłe. Zawierały informacje o ilo-
ści rysunków poszczególnych ujęć (rzuty, przekroje,
elewacje, detale) z podaniem skali i roku wykonania,
ale bez określenia, czy to jest inwentaryzacja, czy pro-
jekt. Nie określono materiału i techniki rysunku i nie
podano nazwisk wykonawców i rysowników pomia-
ru.
Wielkim krokiem naprzód był obszerny, ogólno-
polski Katalog pomiarów zabytków architektury
i budownictwa, opracowany i wydany przez Ośrodek
Dokumentacji Zabytków przy Zarządzie Muzeów
i Ochrony Zabytków4. Ośrodek energicznie kierowa-
ny przez Marię Charytańską, zaplanował i realizował
wydawnictwo wielotomowe. W pierwszym katalogu
zawarto wykaz zespołu pomiarów w dziesięciu insty-
tucjach, w tym także w Instytucie Sztuki PAN, opra-
cowany ponownie przez Zygmunta Sonika. Program
tego katalogu był obszerny, można powiedzieć -
kompleksowy. Objął także architekturę drewnianą,
nie tylko kościoły i dwory, ale także chałupy i budyn-
ki gospodarcze, jak spichlerze i stodoły. Określono,
czy rysunek jest inwentaryzacją, projektem czy re-
konstrukcją. Podano materiał, na którym został wy-
konany rysunek, czy jako matryca, na kalce czy na
papierze, ołówkiem czy tuszem. Ważnajest informa-
cja, czy to jest oryginalny rysunek, przerys czy odbit-
ka ozalidowa. Na 639 stronach gęstego druku opisano
przeszło 9500 obiektów. Ile z tej liczby pochodziło ze
zbiorów Instytutu Sztuki PAN, trudno zliczyć; ale
można założyć, że około 2 tysięcy. Przyjęto bowiem
układ nie instytucjami, ale miejscowościami, z zazna-
czeniem, w której instytucji przechowuje się dany ry-
sunek. W katalogu ujęto miejscowości w granicach
powojennego Państwa Polskiego - PRL, bez ziem
utraconych, ale za to z ziemiami pozyskanymi na

3 Z. SONIK, Pomiary zabytków architektury murowanej
w zbiorach Państwowego Instytutu Sztuki, Spis pomia-
rów, „Ochrona Zabytków", R. 5: 1952, Zeszyt specjalny,
s. 38-65.

4 Katalog pomiarów zabytków architektury i budownic-

twa, tom przygotowali do druku M. Charytańska, P. Mali-
szewski, pod red. R. Gintyłłówny, S. Konarskiego, PWN

zachodzie i północy. Rysunki zabytków w granicach
I Rzeczypospolitej zostały uwzględnione dopiero w
następnych tomach poświęconych rysunkom, m.in.
w Gabinecie Rycin BUW i Muzeum Narodowego
w Krakowie.
Na razie więc rysunki zabytków kresowych z In-
stytutu Sztuki PAN nie zostały ujawnione drukiem.
Stało się to dopiero w I tomie recenzowanego katalo-
gu opracowanego przez arch. Marię Szkurłat, wyda-
nego w 2003 r.
Inicjatorką i autorką zasad opracowania katalo-
gu oraz redaktorką naukową tomu jest doc. dr hab.
Wanda Mossakowska. Zdobyła ona duże doświad-
czenie opracowując dwa tomy Katalogu rysunków
architektonicznych ze zbiorów Muzeum Narodowe-
go w Krakowie. Cracoviana (cz. 1, 1978; cz. 2,
1986). Skrupulatną wykonawczynią stała się arch.
Maria Szkurłat, mająca stałą pieczę w Instytucie
Sztuki PAN nad wielkim zespołem pomiarów.
Tom I Katalogu obejmuje rysunki zabytków od
A do C z wszystkich miejscowości, łącznie z ziemia-
mi utraconymi na wschodzie, jak też pozyskanymi na
zachodzie i północy. Planów, pomiarów i rysunków
w recenzowanym tomie jest 2375. Nie jest więc prze-
sadna informacja we Wstępie, że „pod koniec 1951
roku, łączna liczba pomiarów wynosiła 6000, a obec-
nie w przybliżeniu 20.000".
W ciągu 50 lat zbiory pomiarów powiększyły
się czterokrotnie. Złożyły się na to m.in. przekazane
z inicjatywy dra arch. Roberta Kunkiela z Zakładu
Architektury Polskiej Politechniki Warszawskiej
liczne dublety przedwojennych rysunków. Bogate
zbiory lysunków przekazał do Instytutu Sztuki PAN
w depozycie w 1986 r. Zarząd Muzeów i Ochrony
Zabytków Ministerstwa Kultury i Sztuki. Są też włą-
czane, po opublikowaniu, rysunki opracowywane do
Katalogu Zabytków Sztuki w Polsce i do Dziejów
Sztuki w Polsce, a więc do Sztuki romańskiej w Pol-
sce, Architektury gotyckiej w Polsce (opracowanie
zbiorowe) i do Architektury polskiej XVII wieku (au-
torstwa A. Miłobędzkiego). Do architektury XVIII
w. zostało przygotowanych prawie 500 rysunków,
które też zasilą zbiory Instytutu. Do zbioru pomia-
rów zostały włączone rysunki, zgromadzone w Pra-
cowni Dokumentacji Drewnianej Architektury w
Polsce, kierowanej od początku (1962-91) przez
prof. Ryszarda Brykowskiego5. Dla Instytutu został
pozyskany od rodziny prof. arch. Piotra Bohdziewicza
Warszawa 1967, ss. XV, 639, Biblioteka Muzealnictwa
i Ochrony Zabytków, Seria A, T. 11, Ośrodek Dokumenta-
cji Zabytków.
5 R. BRYKOWSKI, G. RUSZCZYK, Dokumentacja
drewnianej architektury sakralnej w Polsce, [w:] Instytut
Sztuki Polskiej Akademii Nauk 1949-1999, pod red.
E. Krasińskiego, Warszawa 2000, s. 110-112.