DOI issue:
Nr. 1-2
DOI article:Małkiewicz, Adam: Pożegnanie Mistrza: Lech Lalinowski (1920-2004)
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.49519#0198
192
In Memoriam
w latach 1946-1964 wykładał historię sztuki,
zrazu w Wyższej Szkole Sztuk Plastycznych w Kra-
kowie, a od r. 1950 w Akademii Sztuk Pięknych (na-
zwanej wtedy Akademią Sztuk Plastycznych), do
której Szkoła została wówczas włączona. W Akade-
mii prowadził zajęcia dla studentów utworzonego
w tymże roku Wydziału Konserwacji Dzieł Sztuki,
z któiym później wspólpracowałjako konsultant i sta-
ły członek komisji dyplomowej i komisji przewodów
kwalifikacyjnych I i II st. Jako visitingprofessor wy-
kładał na paru zagranicznych uniwersytetach. W la-
tach 1960-1964 był kierownikiem Gabinetu Rycin
przy Bibliotece PAN w Krakowie, który i później
otaczał nieoficjalną opieką merytoryczną.
Czynny do końca życia, Profesor Lech Kalinow-
ski zmarł 15 czerwca 2004 i został pochowany na
cmentarzu na Salwatorze w Krakowie.
Jako uczony Lech Kalinowski odegrał wyjątkową
rolę w dziejach polskiej historii sztuki. Na ukształto-
wanie się Jego osobowości naukowej pewien wpływ
mieli nauczyciele uniwersyteccy. We Lwowie Karoli-
na Lanckorońska ukazała Mu osiągnięcia sztuki wiel-
kich mistrzów, a Władysław Podlacha uczulił Go na
problemy metodologii; w Krakowie od swego promo-
tora, Adama Bochnaka, przejął szacunek dla konkre-
tów, w tym dla faktografii artystycznej, i postulat
sumiennej analizy struktury materialnej i artystycznej
dzieła sztuki, silniej oddziałał na Niego Wojsław
Mole, który na grunt krakowski przeniósł szerokość
horyzontów badawczych i rozległą kulturę humani-
styczną swoich wiedeńskich mistrzów: Maxa
Dvofaka, Juliusa von Schlossera i Josepha Strzygow-
skiego, ale chyba najwięcej dały Mu kontakty z Zo-
fią Ameisenową, kierowniczką Gabinetu Rycin
Biblioteki Jagiellońskiej, już od przedwojnia pozo-
stającą w bliskich relacjach z uczonymi z kręgu Bi-
blioteki Warburga. Jednak wielkie osiągnięcia
badawcze i wyjątkową pozycję naukową Lech Kali-
nowski zawdzięczał przede wszystkim sobie, swym
nieprzeciętnym uzdolnieniom, błyskotliwej inteli-
gencji, żarliwej pasji poznawczej.
Zasadnicze pole Jego zainteresowań badaw-
czych stanowiła historia sztuki średniowiecznej i no-
wożytnej - powszechnej i polskiej - oraz dzieje
historii sztukijako nauki i metodologia tej dyscypli-
ny, jednak ogromna wiedza Profesora wykraczała
poza ten zakres i obejmowała całość dziejów sztuki
od starożytności do współczesności i różne dziedzi-
ny humanistyki.
Już w pierwszej wielkiej (ponad 100 stron duże-
go formatu!) rozprawie Geneza Piety średniowiecz-
nej (1952), będącej rozwinięciem Jego pracy
magisterskiej, a imponującej rozległością ujęcia
problematyki i wyjątkową erudycją Autora, posłu-
żył się nowatorską wówczas metodą analizy ikono-
logicznej (wcześniej w Polsce niekiedy stosowałają
tylko Ameisenowa), pozwalającą odczytać w ikono-
grafii dzieła sztuki, ale także w jego formie arty-
stycznej, symboliczne znaczenia ideowe. Taka
postawa badawcza była całkowicie sprzeczna z od-
górnie narzuconą wówczas polskiej humanistyce
„metodą" marksistowską z jej interpretacją zjawisk
społecznych jako ekspresji walki klas, z kategoriami
„postępu" i „wsteczności", z wartościującymi kryte-
riami „rodzimości" i „realizmu" w sztuce. Inspiracji
metodologicznych szukał u „ikonologów" holender-
skich, zwłaszcza u Godefridusa J. Hoogewerffa, to-
też nasi wyznawcy Erwina Panofsky'ego tę Jego
pracę - jako nieortodoksyjną — zwykle przemilczali
w rozważaniach nad dziejami badań ikonologicz-
nych w polskiej historii sztuki.
Tę metodę badawczą Lech Kalinowski rozwinął
- tym razem odwołując się do uczonych z kręgu Bi-
blioteki Warburga - w kolejnych obszernych stu-
diach (każde objętości sporej książki): Treści ideowe
i estetyczne Drzwi Gnieźnieńskich (1959) i Treści
artystyczne i ideowe Kaplicy Zygmuntowskiej
(1960), dotyczących dwóch spośród czołowych
dzieł sztuki w Polsce, zrealizowanych przez arty-
stów wywodzących się z przodujących środowisk
twórczych Europy. I w tych pracach Autor w oparciu
o rozległą wielojęzyczną literaturę przedmiotu,
a przede wszystkim posługując się precyzyjną anali-
zą samego dzieła sztuki oraz źródeł literackich od-
noszących się do dyskutowanych w czasach jego
powstania problemów filozoficznych, teologicznych
czy historycznych, ukazał badane dzieła w szerokim
kontekście sztuki europejskiej, a przede wszystkim
w kontekście aktualnych wówczas prądów ide-
owych. Obie te prace, a zwłaszcza druga z nich, już
od połowy lat 50. prezentowane publicznie, a w kra-
kowskim środowisku przez wielu młodszych bada-
czy czytane w maszynopisie, zainicjowały przewrót
metodologiczny w polskiej historii sztuki, nadając
jej standardy nauki światowej. Tę samą postawę ba-
dawczą zaprezentował w obszernym artykule o pły-
cie nagrobnej Jana z Czerniny w Rydzynie (1962),
a przede wszystkim, tym razem w odniesieniu
do dzieł o skromnych walorach artystycznych, ale
o doniosłym znaczeniu historycznym, w odkrywczej
syntetycznej rozprawie Treści ideowe sztuki przed-
romańskiej i romańskiej w Polsce (1965), jednej
z najważniejszych w dorobku Profesora.
Ogromne znaczenie dla Lecha Kalinowskiego
miały jego pierwsze długoterminowe pobyty stypen-
dialne za granicą. Dzięki uzyskanemu w r. 1958/59
stypendium Fundacji Forda na podróż badawczą po
krajach zachodniej Europy w r. 1959 przebywał w
Londynie, gdzie wreszcie mógł korzystać ze znako-
mitej biblioteki Instytutu Warburga. Z kolei rok aka-
demicki 1964/65 spędził jako member ofthe Institute
for Advanced Study na uniwersytecie w Princeton
In Memoriam
w latach 1946-1964 wykładał historię sztuki,
zrazu w Wyższej Szkole Sztuk Plastycznych w Kra-
kowie, a od r. 1950 w Akademii Sztuk Pięknych (na-
zwanej wtedy Akademią Sztuk Plastycznych), do
której Szkoła została wówczas włączona. W Akade-
mii prowadził zajęcia dla studentów utworzonego
w tymże roku Wydziału Konserwacji Dzieł Sztuki,
z któiym później wspólpracowałjako konsultant i sta-
ły członek komisji dyplomowej i komisji przewodów
kwalifikacyjnych I i II st. Jako visitingprofessor wy-
kładał na paru zagranicznych uniwersytetach. W la-
tach 1960-1964 był kierownikiem Gabinetu Rycin
przy Bibliotece PAN w Krakowie, który i później
otaczał nieoficjalną opieką merytoryczną.
Czynny do końca życia, Profesor Lech Kalinow-
ski zmarł 15 czerwca 2004 i został pochowany na
cmentarzu na Salwatorze w Krakowie.
Jako uczony Lech Kalinowski odegrał wyjątkową
rolę w dziejach polskiej historii sztuki. Na ukształto-
wanie się Jego osobowości naukowej pewien wpływ
mieli nauczyciele uniwersyteccy. We Lwowie Karoli-
na Lanckorońska ukazała Mu osiągnięcia sztuki wiel-
kich mistrzów, a Władysław Podlacha uczulił Go na
problemy metodologii; w Krakowie od swego promo-
tora, Adama Bochnaka, przejął szacunek dla konkre-
tów, w tym dla faktografii artystycznej, i postulat
sumiennej analizy struktury materialnej i artystycznej
dzieła sztuki, silniej oddziałał na Niego Wojsław
Mole, który na grunt krakowski przeniósł szerokość
horyzontów badawczych i rozległą kulturę humani-
styczną swoich wiedeńskich mistrzów: Maxa
Dvofaka, Juliusa von Schlossera i Josepha Strzygow-
skiego, ale chyba najwięcej dały Mu kontakty z Zo-
fią Ameisenową, kierowniczką Gabinetu Rycin
Biblioteki Jagiellońskiej, już od przedwojnia pozo-
stającą w bliskich relacjach z uczonymi z kręgu Bi-
blioteki Warburga. Jednak wielkie osiągnięcia
badawcze i wyjątkową pozycję naukową Lech Kali-
nowski zawdzięczał przede wszystkim sobie, swym
nieprzeciętnym uzdolnieniom, błyskotliwej inteli-
gencji, żarliwej pasji poznawczej.
Zasadnicze pole Jego zainteresowań badaw-
czych stanowiła historia sztuki średniowiecznej i no-
wożytnej - powszechnej i polskiej - oraz dzieje
historii sztukijako nauki i metodologia tej dyscypli-
ny, jednak ogromna wiedza Profesora wykraczała
poza ten zakres i obejmowała całość dziejów sztuki
od starożytności do współczesności i różne dziedzi-
ny humanistyki.
Już w pierwszej wielkiej (ponad 100 stron duże-
go formatu!) rozprawie Geneza Piety średniowiecz-
nej (1952), będącej rozwinięciem Jego pracy
magisterskiej, a imponującej rozległością ujęcia
problematyki i wyjątkową erudycją Autora, posłu-
żył się nowatorską wówczas metodą analizy ikono-
logicznej (wcześniej w Polsce niekiedy stosowałają
tylko Ameisenowa), pozwalającą odczytać w ikono-
grafii dzieła sztuki, ale także w jego formie arty-
stycznej, symboliczne znaczenia ideowe. Taka
postawa badawcza była całkowicie sprzeczna z od-
górnie narzuconą wówczas polskiej humanistyce
„metodą" marksistowską z jej interpretacją zjawisk
społecznych jako ekspresji walki klas, z kategoriami
„postępu" i „wsteczności", z wartościującymi kryte-
riami „rodzimości" i „realizmu" w sztuce. Inspiracji
metodologicznych szukał u „ikonologów" holender-
skich, zwłaszcza u Godefridusa J. Hoogewerffa, to-
też nasi wyznawcy Erwina Panofsky'ego tę Jego
pracę - jako nieortodoksyjną — zwykle przemilczali
w rozważaniach nad dziejami badań ikonologicz-
nych w polskiej historii sztuki.
Tę metodę badawczą Lech Kalinowski rozwinął
- tym razem odwołując się do uczonych z kręgu Bi-
blioteki Warburga - w kolejnych obszernych stu-
diach (każde objętości sporej książki): Treści ideowe
i estetyczne Drzwi Gnieźnieńskich (1959) i Treści
artystyczne i ideowe Kaplicy Zygmuntowskiej
(1960), dotyczących dwóch spośród czołowych
dzieł sztuki w Polsce, zrealizowanych przez arty-
stów wywodzących się z przodujących środowisk
twórczych Europy. I w tych pracach Autor w oparciu
o rozległą wielojęzyczną literaturę przedmiotu,
a przede wszystkim posługując się precyzyjną anali-
zą samego dzieła sztuki oraz źródeł literackich od-
noszących się do dyskutowanych w czasach jego
powstania problemów filozoficznych, teologicznych
czy historycznych, ukazał badane dzieła w szerokim
kontekście sztuki europejskiej, a przede wszystkim
w kontekście aktualnych wówczas prądów ide-
owych. Obie te prace, a zwłaszcza druga z nich, już
od połowy lat 50. prezentowane publicznie, a w kra-
kowskim środowisku przez wielu młodszych bada-
czy czytane w maszynopisie, zainicjowały przewrót
metodologiczny w polskiej historii sztuki, nadając
jej standardy nauki światowej. Tę samą postawę ba-
dawczą zaprezentował w obszernym artykule o pły-
cie nagrobnej Jana z Czerniny w Rydzynie (1962),
a przede wszystkim, tym razem w odniesieniu
do dzieł o skromnych walorach artystycznych, ale
o doniosłym znaczeniu historycznym, w odkrywczej
syntetycznej rozprawie Treści ideowe sztuki przed-
romańskiej i romańskiej w Polsce (1965), jednej
z najważniejszych w dorobku Profesora.
Ogromne znaczenie dla Lecha Kalinowskiego
miały jego pierwsze długoterminowe pobyty stypen-
dialne za granicą. Dzięki uzyskanemu w r. 1958/59
stypendium Fundacji Forda na podróż badawczą po
krajach zachodniej Europy w r. 1959 przebywał w
Londynie, gdzie wreszcie mógł korzystać ze znako-
mitej biblioteki Instytutu Warburga. Z kolei rok aka-
demicki 1964/65 spędził jako member ofthe Institute
for Advanced Study na uniwersytecie w Princeton