DOI Heft:
Nr. 1-2
DOI Artikel:Starzyński, Marcin: Stanisława Samostrzelnika renesansowa dekoracja heraldyczna klasztoru Cystersów w Mogile
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.34475#0013
7
MARCIN STARZYŃSKI
PTaków
Yu/tA'A/ltY/ .S7777!77.S77TćV/777u7 7Ya777SY7/7.SY7HY7
g/ck77/Y7C'/77 /?ćYY//ć/l'ć'-/777 k/t/.SZp)/'// Cj'.S'AWSY711'
w Tfogf/e
n ^ ierwsi cysterscy reformatorzy niestety nie byłi w stanie przewidzieć, w jakim stop-
ł-^ niu używanie herbu rozpowszechni się nie tylko w państwach Europy Zachodniej,
JL ale także na rubieżach ówczesnego świata chrześcijańskiego*. Postulowane przez
nich dążenie do maksymalnej prostoty, zarówno w liturgii, jak i w sztuce zakonnej, rzuto-
wało z kolei na swoisty ascetyzm świątynnego wnętrza". Cysterskie kościoły konwentual-
ne pełniły bowiem zupełnie odmienne funkcje niż świątynie parafialne, zarówno miejskie,
jak i wiejskie, czy te, w których znajdowały się słynące cudami figury, obrazy bądź reli-
kwie świętych i męczenników. W literaturze przedmiotu już dawno zauważono, iż były
one niedostępnymi dla wiernych „budowlami [...] pozbawionymi całej, skomplikowanej
dydaktyki kościelnej'^, pozostając przede wszystkim miejscami modlitwy - liturgii go-
dzin, do której zobowiązani byli wszyscy zakonnicy przebywający w klasztorze, oraz
mszy świętej, tworzących dwa podstawowe komponenty JzTńnmC.
* Michel PASTOUREAU, „E apparition des armoiries en Occident. Etat du probłeme", BAk'oAg<pzg & PPcoA cAs
ckarfgs, 134: 1976, s. 281-300; id., „La naissance des armoiries", CaA'g7"s cA PgopazA A CA, 3: 1994, s. 103-122; id.,
AeAiz'owz'gczna g7Yz syznóok, Warszawa 2006, s. 237-270 [tłumaczenie zbioru studiów opublikowanych w języku fran-
cuskim: Lag kAtoirg syznkok'^Mg A; Afoygz? Agg occzAatak Paris 2004],
- Franęois BUCHER, „Cistercian architectural purism", Co77?pmYAvg MrAes A Pocz'eTy az?<7 Wz'Uozy, 3: 1960, no. 1,
s. 89-105; zob. także: Władysław ŁUSZCZKJEWICZ, „Część artystyczna monografii Mogiły" [w:] TWozmgzp/za opac-
twa CyygezTsów wg wsz MogzYe opzYzeowazza ipaznzęcz zzkz'ggJyck w z: 7^04 pzęcAsgt /at Afazezzz'a HkaAz7zz'z WzYzkowsAc/'
poswzęcozza pzzgz 7owaz*2ys7wo TVaakowe Az^akowsAe, Kraków 1867, s. 44-45; Jerzy GADOMSKI, „Późnoromańska
dekoracja malarska w refektarzu klasztoru Cystersów w Wąchocku", Pok'a TkAtozkac Hzkzzzzn, 8: 1972, s. 57-60; Włady-
sław TATARKIEWICZ, TTzAozka esfgtykz', t. 3: PUeTyka AeAnowzeczzza, wyd. 4, Warszawa 1989, s. 171-172.
^ Anselme DIMIER, „Architecture et spiritualite cisterciennes", Pgrzzg Az TWoygzz Agg Patza, 3: 1947, no. 3, s. 255-274;
Marian KUTZNER, „Cysterska architektura na Śląsku w latach 1200-1330", Wasza PzzeszAsć, 83: 1994 (Dzz'e/'e, kn/Pz-
7Y? az-TysTyc^^ z M7?7_ysAwapo/sAck cyskczisów oksz^Bazowzecza Jo kozica AT777 w. MafezkaJy 7zzecz'ego ogó/aopoAAego
sya7poz/'zzzn zzaakowggo zozgaazżowaaggo pzzgz kastyńń TTAtozi'z Uazwgzzpfgfzz Az. Hkazaa Mz'ckz'gwz'cza. Pozaazi 27-30
wzzgśaza 7093 71, red. Jerzy STRZELCZYK), s. 323 (tam obszerny przegląd dotychczasowej literatury); także: Ali-
cja KARŁOWSKA-KAMZOWA, „Nauczanie obrazowe na ziemiach polskich w XIV i XV wieku na przykładzie malo-
wideł ściennych", [w:] PkeraOzzYZ z knAzzz^a późnego AeA?z'owz'gcza w PoAcg, red. Teresa MICHAŁOWSKA, Warszawa
1993, s. 257-264.
^ Henri LECLERCQ, „Office divin", [w:] Dzckoaaazzz AAzYAeoAgze Ckrgkgaag gfPAzrgzg, t. 12, fasc. 2, Paris 1936,
kol. 1962-2017; Franciszek WOLNIK, „Liturgia śląskich cystersów w średniowieczu", OpoAka Bzkkofeka Tgo/ogzcz-
aa, 52, Opole 2002, s. 269-322.
MARCIN STARZYŃSKI
PTaków
Yu/tA'A/ltY/ .S7777!77.S77TćV/777u7 7Ya777SY7/7.SY7HY7
g/ck77/Y7C'/77 /?ćYY//ć/l'ć'-/777 k/t/.SZp)/'// Cj'.S'AWSY711'
w Tfogf/e
n ^ ierwsi cysterscy reformatorzy niestety nie byłi w stanie przewidzieć, w jakim stop-
ł-^ niu używanie herbu rozpowszechni się nie tylko w państwach Europy Zachodniej,
JL ale także na rubieżach ówczesnego świata chrześcijańskiego*. Postulowane przez
nich dążenie do maksymalnej prostoty, zarówno w liturgii, jak i w sztuce zakonnej, rzuto-
wało z kolei na swoisty ascetyzm świątynnego wnętrza". Cysterskie kościoły konwentual-
ne pełniły bowiem zupełnie odmienne funkcje niż świątynie parafialne, zarówno miejskie,
jak i wiejskie, czy te, w których znajdowały się słynące cudami figury, obrazy bądź reli-
kwie świętych i męczenników. W literaturze przedmiotu już dawno zauważono, iż były
one niedostępnymi dla wiernych „budowlami [...] pozbawionymi całej, skomplikowanej
dydaktyki kościelnej'^, pozostając przede wszystkim miejscami modlitwy - liturgii go-
dzin, do której zobowiązani byli wszyscy zakonnicy przebywający w klasztorze, oraz
mszy świętej, tworzących dwa podstawowe komponenty JzTńnmC.
* Michel PASTOUREAU, „E apparition des armoiries en Occident. Etat du probłeme", BAk'oAg<pzg & PPcoA cAs
ckarfgs, 134: 1976, s. 281-300; id., „La naissance des armoiries", CaA'g7"s cA PgopazA A CA, 3: 1994, s. 103-122; id.,
AeAiz'owz'gczna g7Yz syznóok, Warszawa 2006, s. 237-270 [tłumaczenie zbioru studiów opublikowanych w języku fran-
cuskim: Lag kAtoirg syznkok'^Mg A; Afoygz? Agg occzAatak Paris 2004],
- Franęois BUCHER, „Cistercian architectural purism", Co77?pmYAvg MrAes A Pocz'eTy az?<7 Wz'Uozy, 3: 1960, no. 1,
s. 89-105; zob. także: Władysław ŁUSZCZKJEWICZ, „Część artystyczna monografii Mogiły" [w:] TWozmgzp/za opac-
twa CyygezTsów wg wsz MogzYe opzYzeowazza ipaznzęcz zzkz'ggJyck w z: 7^04 pzęcAsgt /at Afazezzz'a HkaAz7zz'z WzYzkowsAc/'
poswzęcozza pzzgz 7owaz*2ys7wo TVaakowe Az^akowsAe, Kraków 1867, s. 44-45; Jerzy GADOMSKI, „Późnoromańska
dekoracja malarska w refektarzu klasztoru Cystersów w Wąchocku", Pok'a TkAtozkac Hzkzzzzn, 8: 1972, s. 57-60; Włady-
sław TATARKIEWICZ, TTzAozka esfgtykz', t. 3: PUeTyka AeAnowzeczzza, wyd. 4, Warszawa 1989, s. 171-172.
^ Anselme DIMIER, „Architecture et spiritualite cisterciennes", Pgrzzg Az TWoygzz Agg Patza, 3: 1947, no. 3, s. 255-274;
Marian KUTZNER, „Cysterska architektura na Śląsku w latach 1200-1330", Wasza PzzeszAsć, 83: 1994 (Dzz'e/'e, kn/Pz-
7Y? az-TysTyc^^ z M7?7_ysAwapo/sAck cyskczisów oksz^Bazowzecza Jo kozica AT777 w. MafezkaJy 7zzecz'ego ogó/aopoAAego
sya7poz/'zzzn zzaakowggo zozgaazżowaaggo pzzgz kastyńń TTAtozi'z Uazwgzzpfgfzz Az. Hkazaa Mz'ckz'gwz'cza. Pozaazi 27-30
wzzgśaza 7093 71, red. Jerzy STRZELCZYK), s. 323 (tam obszerny przegląd dotychczasowej literatury); także: Ali-
cja KARŁOWSKA-KAMZOWA, „Nauczanie obrazowe na ziemiach polskich w XIV i XV wieku na przykładzie malo-
wideł ściennych", [w:] PkeraOzzYZ z knAzzz^a późnego AeA?z'owz'gcza w PoAcg, red. Teresa MICHAŁOWSKA, Warszawa
1993, s. 257-264.
^ Henri LECLERCQ, „Office divin", [w:] Dzckoaaazzz AAzYAeoAgze Ckrgkgaag gfPAzrgzg, t. 12, fasc. 2, Paris 1936,
kol. 1962-2017; Franciszek WOLNIK, „Liturgia śląskich cystersów w średniowieczu", OpoAka Bzkkofeka Tgo/ogzcz-
aa, 52, Opole 2002, s. 269-322.