DOI Heft:
Nr. 1-2
DOI Artikel:Sobczyńska-Szczepańska, Mirosława: Kościoł i klasztor trynitarzy w Teofilpolu: na marginesie książki "Andrzeja Betleja: Sibi, deo, posteritati"
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.34475#0230
224
MIROSŁAWA SOBCZYŃSKA-SZCZEPAŃSKA
AzwczoJ f ^/ynf^rzy w Tbq/7/pto/M. 7Vć7
AAz^ż^' 7?<^/ćy'ć? Sibi, Deo, Posteritati. Jabłonowscy
a sztuka w XVIII wieku,
ki^^/(2nć7 2070"
"TL Nieistniejący zespół kościelno-klasztomy
! ] trynitarzy w Teofilpolu na Wołyniu należy
U- i do najbardziej enigmatycznych budowli
tego zakonu w Rzeczypospolitej. Dotychczas w or-
bicie zainteresowań historyków sztuki znalazła się
tylko teofilpolska świątynia za sprawą rysunku od-
nalezionego przez Witolda Dalbora w zbiorach Bi-
blioteki Kórnickiej PAN, opatrzonego sygnaturą:
PAm[cesco] TYacńń' PiuMteng/rt hyggm'g^ gt HrcTn-
tggtJgY. AT. /g PoyJgPo/ogTrerfg/mgawY oraz pod-
pisem: ProntApzciMW EccAsTag Aop/nTopońgnyA ń?
Po/Aynza PaAaw AmzTa/Tgmnm Pana'aP'o^A CgAA-
jhtzag P/iPc^Ayag TgcyW/ag <Tg YignApys* 7ah/o-
aows*ła fbxiT/i/g^ T^ggnz (il. 1). W literaturze
przedmiotu przyjmuje się, że Francesco Placidi
uwiecznił budowlę, której sam nie zaprojektował.
Miałby za tym przemawiać fakt, iż w przytoczonej
inskrypcji nie pojawia się słowo iavgazY, a jedynie
<A/mgaw'A Stanisław Szymański przypisał kościół
' W niniejszym tekście odwołuję się do moich ustaleń na
temat zespołu kościelno-klasztomego w Teotilpolu,
przedstawionych w dysertacji doktorskiej nt. AcAńgkń^a
ńynharzy zigwiacA hawag/ Rzgczppospońfg/' Dńo/'ga
Aaronów LhPd-T<^29), napisanej pod kierunkiem prof,
dra hab. Jana Wrabeca i obronionej w r. 2010 w Instytucie
Historii Sztuki Uniwersytetu Wrocławskiego.
' Witold DALBOR, „Dwa nieznane projekty F. Placidie-
go w zbiorach wielkopolskich", óp^^ozhania zpoAg-
dzga Towarzystwa Aaałowggo PhrszawsAiggo.
TT, 31, 1938, s. 9-10; Józef LEPIARCZYK, „Architekt
Franciszek Placidi (ok. 1710-1782)", T^ocz/ałKrałowsE',
37, 1965, s. 106-107; Jerzy KOWALCZYK, „Kierunki
w późnobarokowej architekturze sakralnej na Wołyniu",
[w:] óztała Krgsów RscAo&icA, red. Jan K. OSTROW-
SKI, T. 1, Kraków 1994, s. 11.
Guidonowi Antoniemu LonghienuZ, jednak Karol
Guttmejer, monografista tego artysty, zdecydowanie
odrzucił taką możliwośćh Podobną opinię wyraził
Jerzy Kowalczyk, dopatrując się przy tym związków
stylowo-formalnych łączących świątynię trynitarzy
z ogaurg Bernarda Meretyna, zwłaszcza z kościołem
misjonarzy wHorodence (1743-1760)4. Ostatnio
wiele miejsca omawianej budowli poświęcił An-
drzej Betlej w swojej książce na temat mecenatu ar-
tystycznego rodu Jabłonowskich: badacz zaliczył
kościół i klasztor teofiłpolski do fundacji sakralnych
Józefa Aleksandra Jabłonowskiego oraz przyjął
atrybucję zaproponowaną przez J. Kowalczyka^.
Niestety, argumenty, które przytoczył na poparcie
tych tez w dużej mierze są błędne i wymagają wery-
fikacji.
Na początku niniejszych rozważań należy uści-
ślić chronologię „fabryki" teofilpolskiej^, w czym
okazuje się pomocna monumentalna kronika o. Si-
- Stanisław SZYMAŃSKI, „Architektura sakralna w Pol-
sce", [w:] ózńAu ynłnAia wTYTscg, red. Andrzej KRAU-
ZE, Warszawa 1956, s. 30-31.
^ Karol GUTTMEJER, CmhoHwTomo TongA/. DziaAiAiAc
urcAńgłtomcz/M w TYAgg, Warszawa 2006, s. 58-59.
4 Jerzy KOWALCZYK , op. cit., s. 11.
^ Andrzej BETLEJ, N7ń, Dgo, TYAgnńzh. JhMwiowycy
o .sztuła w WFTTT wigłu, Kraków 2010, s. 266-270.
^ Zdaniem J. M. Giżyckiego budowę świątyni i klasztoru
rozpoczęto około r. 1738, natomiast według pozostałych
badaczy-w r. 1742. Zob. Jan Marek GIŻYCKI [WOŁY-
NIAK], ópM wazm'g/kzygA /w'g/'s'cowofci w ^ouTgg/g sTa-
77% RoTy/hK Stary Konstantynów
1910, s. 462; Adrian KRZYŻANOWSKI, „Pogląd
na powołanie, dzieje i sprawy zakonu Trynitarzy
w Polsce",Pmwgńuł^gAgi/Tio-ATo/^Aiy, 21,1851, s. 483.
MIROSŁAWA SOBCZYŃSKA-SZCZEPAŃSKA
AzwczoJ f ^/ynf^rzy w Tbq/7/pto/M. 7Vć7
AAz^ż^' 7?<^/ćy'ć? Sibi, Deo, Posteritati. Jabłonowscy
a sztuka w XVIII wieku,
ki^^/(2nć7 2070"
"TL Nieistniejący zespół kościelno-klasztomy
! ] trynitarzy w Teofilpolu na Wołyniu należy
U- i do najbardziej enigmatycznych budowli
tego zakonu w Rzeczypospolitej. Dotychczas w or-
bicie zainteresowań historyków sztuki znalazła się
tylko teofilpolska świątynia za sprawą rysunku od-
nalezionego przez Witolda Dalbora w zbiorach Bi-
blioteki Kórnickiej PAN, opatrzonego sygnaturą:
PAm[cesco] TYacńń' PiuMteng/rt hyggm'g^ gt HrcTn-
tggtJgY. AT. /g PoyJgPo/ogTrerfg/mgawY oraz pod-
pisem: ProntApzciMW EccAsTag Aop/nTopońgnyA ń?
Po/Aynza PaAaw AmzTa/Tgmnm Pana'aP'o^A CgAA-
jhtzag P/iPc^Ayag TgcyW/ag <Tg YignApys* 7ah/o-
aows*ła fbxiT/i/g^ T^ggnz (il. 1). W literaturze
przedmiotu przyjmuje się, że Francesco Placidi
uwiecznił budowlę, której sam nie zaprojektował.
Miałby za tym przemawiać fakt, iż w przytoczonej
inskrypcji nie pojawia się słowo iavgazY, a jedynie
<A/mgaw'A Stanisław Szymański przypisał kościół
' W niniejszym tekście odwołuję się do moich ustaleń na
temat zespołu kościelno-klasztomego w Teotilpolu,
przedstawionych w dysertacji doktorskiej nt. AcAńgkń^a
ńynharzy zigwiacA hawag/ Rzgczppospońfg/' Dńo/'ga
Aaronów LhPd-T<^29), napisanej pod kierunkiem prof,
dra hab. Jana Wrabeca i obronionej w r. 2010 w Instytucie
Historii Sztuki Uniwersytetu Wrocławskiego.
' Witold DALBOR, „Dwa nieznane projekty F. Placidie-
go w zbiorach wielkopolskich", óp^^ozhania zpoAg-
dzga Towarzystwa Aaałowggo PhrszawsAiggo.
TT, 31, 1938, s. 9-10; Józef LEPIARCZYK, „Architekt
Franciszek Placidi (ok. 1710-1782)", T^ocz/ałKrałowsE',
37, 1965, s. 106-107; Jerzy KOWALCZYK, „Kierunki
w późnobarokowej architekturze sakralnej na Wołyniu",
[w:] óztała Krgsów RscAo&icA, red. Jan K. OSTROW-
SKI, T. 1, Kraków 1994, s. 11.
Guidonowi Antoniemu LonghienuZ, jednak Karol
Guttmejer, monografista tego artysty, zdecydowanie
odrzucił taką możliwośćh Podobną opinię wyraził
Jerzy Kowalczyk, dopatrując się przy tym związków
stylowo-formalnych łączących świątynię trynitarzy
z ogaurg Bernarda Meretyna, zwłaszcza z kościołem
misjonarzy wHorodence (1743-1760)4. Ostatnio
wiele miejsca omawianej budowli poświęcił An-
drzej Betlej w swojej książce na temat mecenatu ar-
tystycznego rodu Jabłonowskich: badacz zaliczył
kościół i klasztor teofiłpolski do fundacji sakralnych
Józefa Aleksandra Jabłonowskiego oraz przyjął
atrybucję zaproponowaną przez J. Kowalczyka^.
Niestety, argumenty, które przytoczył na poparcie
tych tez w dużej mierze są błędne i wymagają wery-
fikacji.
Na początku niniejszych rozważań należy uści-
ślić chronologię „fabryki" teofilpolskiej^, w czym
okazuje się pomocna monumentalna kronika o. Si-
- Stanisław SZYMAŃSKI, „Architektura sakralna w Pol-
sce", [w:] ózńAu ynłnAia wTYTscg, red. Andrzej KRAU-
ZE, Warszawa 1956, s. 30-31.
^ Karol GUTTMEJER, CmhoHwTomo TongA/. DziaAiAiAc
urcAńgłtomcz/M w TYAgg, Warszawa 2006, s. 58-59.
4 Jerzy KOWALCZYK , op. cit., s. 11.
^ Andrzej BETLEJ, N7ń, Dgo, TYAgnńzh. JhMwiowycy
o .sztuła w WFTTT wigłu, Kraków 2010, s. 266-270.
^ Zdaniem J. M. Giżyckiego budowę świątyni i klasztoru
rozpoczęto około r. 1738, natomiast według pozostałych
badaczy-w r. 1742. Zob. Jan Marek GIŻYCKI [WOŁY-
NIAK], ópM wazm'g/kzygA /w'g/'s'cowofci w ^ouTgg/g sTa-
77% RoTy/hK Stary Konstantynów
1910, s. 462; Adrian KRZYŻANOWSKI, „Pogląd
na powołanie, dzieje i sprawy zakonu Trynitarzy
w Polsce",Pmwgńuł^gAgi/Tio-ATo/^Aiy, 21,1851, s. 483.