DOI Heft:
Nr. 3-4
DOI Artikel:Kaladžinskaitė, Auksė: Twórcy wileńskiego baroku: architekt Joannes Valentinus Tobias de Dyderszteyn
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.34475#0425
415
AUKSE KALADŻINSKAITE
W/no, Zlu/tMros', ył/oyo/z/os' zrweno
7wóręp wńeń^PAgo ńaropM/ ć/rc/AA/
Vor//7/7C.S fń/c/V/7?//.S E)Ó/C/.S' Vc Dlv/c/'.S-/C!7?* *
TT badaniach architektury późnobarokowej w Wielkim Księstwie Litewskim jed-
\/\/ nym z najtrudniejszych problemów jest jej anonimowość. Pomimo niemałej
Y Y literatury przedmiotu, nadal stoją przed nami zadania odkrycia głównych ani-
matorów wileńskiej „szkoły" architektury, zdeEniowania maniery poszczególnych jej
twórców, a także ujawnienia mechanizmów i kierunków przenoszenia wzorów z arty-
stycznego centrum na peryferieh O genezie wielu najwybitniejszych dzieł wiemy bardzo
mało lub wręcz nie wiemy niczego. Sytuacja taka zachęca do wysuwania arbitralnych
atrybucji opartych przede wszystkim na analizie formalnej, propozycji często bardzo in-
spirujących, lecz nie tworzących trwałych podstaw stanu naszej wiedzy i wymagających
stałej weryfikacji*. Poniższy artykuł jest kolejną z takich prób. Kreśli sylwetkę jednego
z najbardziej enigmatycznych twórców wileńskiego baroku, zbiera okruchy jego biografii
oraz usiłuje uchwycić znamiona indywidualnego stylu.
Nazwisko architekta i sztukatora Joannesa Valentinusa Tobiasa de Dyderszteyna
(Dittrichsteina)^ pojawia się w wileńskich archiwaliach od końca listopada 1749 do sierp-
nia 1752 r. Przebywał w Wilnie razem z żoną, Marią Elżbietą, co mogłoby świadczyć
" Pomoc finansowa na prowadzenie tych badań została uzyskana dzięki projektowi - staż podoktorancki. Fellowship is
being funded by European Union Structural Funds project "Postdoctoral Fellowship Implementation in Lithuania"
within the framework of the Measure for Enhancing Mobility of Scholars and Other Researchers and the Promotion of
Student Research (VP1-3.1-SMM-01) of the Program of Human Resources Development Action Plan.
' Z pojęciem „baroku wileńskiego" bądź „wileńskiej szkoły późnego baroku" związano w historiografii specyficzną
odmianę stylową obecną na obszarze całego Wielkiego Księstwa Litewskiego i Inflant. Jakkolwiek nowe rozwiązania
artystyczne, ideowe i techniczne rozprzestrzeniały się niewątpliwie ze stolicy księstwa, bez znajomości dzieł architektu-
ry i sztuki powstających na peryferiach, w granicach obecnej Litwy, Łotwy oraz Białorusi nie można analizować tego
artystycznego fenomenu.
* Bez wątpienia dalszej weryfikacji, a przede wszystkim źródłowego oparcia, wymagają atrybucyjne hipotezy przedsta-
wione w opublikowanym w niniejszym numerze „Biuletynu Historii Sztuki" znakomitym referacie profesora Mariusza
Karpowicza. Zob. także Mariusz KARPOWICZ, /E/onio Pumccu arc/Eck/o A/ rococó cj/rcmo, Comune di Valsolda,
2008.
^ Pozbawione elementów analizy stylistycznej infonnacje na temat biografii Dyderszteyna opublikowałam wHPge-
wcEg^ KZEE/gr-PgEło/i, Munchen-Leipzig 2002, Bd. 31 oraz w: Z/gEvos' zor/ynay 7 /.; AW-ŻTTZZ a.,
oprać. Aiste PAL1USYTE, Vilnius, 2005, s. 96. Nazwisko artysty występowało w różnych formach (Dietrichstein,
Didreysteen, Dyderyszten, Didrichstein, Dydryszten, Ditrichstein, Ditrichsten, Dittrichstein, Drytysztan). Błędnie uwa-
żano, że w Wilnie pracowało dwóch architektów którzy je nosili: Jan Tobiasz i Jan Walenty. W świetle zapisów metry-
kalnych można z całą pewnością uznać, że mamy do czynienia z tą samą osobą mającą trzy imiona: Joannes Valentinus
Tobijas.
AUKSE KALADŻINSKAITE
W/no, Zlu/tMros', ył/oyo/z/os' zrweno
7wóręp wńeń^PAgo ńaropM/ ć/rc/AA/
Vor//7/7C.S fń/c/V/7?//.S E)Ó/C/.S' Vc Dlv/c/'.S-/C!7?* *
TT badaniach architektury późnobarokowej w Wielkim Księstwie Litewskim jed-
\/\/ nym z najtrudniejszych problemów jest jej anonimowość. Pomimo niemałej
Y Y literatury przedmiotu, nadal stoją przed nami zadania odkrycia głównych ani-
matorów wileńskiej „szkoły" architektury, zdeEniowania maniery poszczególnych jej
twórców, a także ujawnienia mechanizmów i kierunków przenoszenia wzorów z arty-
stycznego centrum na peryferieh O genezie wielu najwybitniejszych dzieł wiemy bardzo
mało lub wręcz nie wiemy niczego. Sytuacja taka zachęca do wysuwania arbitralnych
atrybucji opartych przede wszystkim na analizie formalnej, propozycji często bardzo in-
spirujących, lecz nie tworzących trwałych podstaw stanu naszej wiedzy i wymagających
stałej weryfikacji*. Poniższy artykuł jest kolejną z takich prób. Kreśli sylwetkę jednego
z najbardziej enigmatycznych twórców wileńskiego baroku, zbiera okruchy jego biografii
oraz usiłuje uchwycić znamiona indywidualnego stylu.
Nazwisko architekta i sztukatora Joannesa Valentinusa Tobiasa de Dyderszteyna
(Dittrichsteina)^ pojawia się w wileńskich archiwaliach od końca listopada 1749 do sierp-
nia 1752 r. Przebywał w Wilnie razem z żoną, Marią Elżbietą, co mogłoby świadczyć
" Pomoc finansowa na prowadzenie tych badań została uzyskana dzięki projektowi - staż podoktorancki. Fellowship is
being funded by European Union Structural Funds project "Postdoctoral Fellowship Implementation in Lithuania"
within the framework of the Measure for Enhancing Mobility of Scholars and Other Researchers and the Promotion of
Student Research (VP1-3.1-SMM-01) of the Program of Human Resources Development Action Plan.
' Z pojęciem „baroku wileńskiego" bądź „wileńskiej szkoły późnego baroku" związano w historiografii specyficzną
odmianę stylową obecną na obszarze całego Wielkiego Księstwa Litewskiego i Inflant. Jakkolwiek nowe rozwiązania
artystyczne, ideowe i techniczne rozprzestrzeniały się niewątpliwie ze stolicy księstwa, bez znajomości dzieł architektu-
ry i sztuki powstających na peryferiach, w granicach obecnej Litwy, Łotwy oraz Białorusi nie można analizować tego
artystycznego fenomenu.
* Bez wątpienia dalszej weryfikacji, a przede wszystkim źródłowego oparcia, wymagają atrybucyjne hipotezy przedsta-
wione w opublikowanym w niniejszym numerze „Biuletynu Historii Sztuki" znakomitym referacie profesora Mariusza
Karpowicza. Zob. także Mariusz KARPOWICZ, /E/onio Pumccu arc/Eck/o A/ rococó cj/rcmo, Comune di Valsolda,
2008.
^ Pozbawione elementów analizy stylistycznej infonnacje na temat biografii Dyderszteyna opublikowałam wHPge-
wcEg^ KZEE/gr-PgEło/i, Munchen-Leipzig 2002, Bd. 31 oraz w: Z/gEvos' zor/ynay 7 /.; AW-ŻTTZZ a.,
oprać. Aiste PAL1USYTE, Vilnius, 2005, s. 96. Nazwisko artysty występowało w różnych formach (Dietrichstein,
Didreysteen, Dyderyszten, Didrichstein, Dydryszten, Ditrichstein, Ditrichsten, Dittrichstein, Drytysztan). Błędnie uwa-
żano, że w Wilnie pracowało dwóch architektów którzy je nosili: Jan Tobiasz i Jan Walenty. W świetle zapisów metry-
kalnych można z całą pewnością uznać, że mamy do czynienia z tą samą osobą mającą trzy imiona: Joannes Valentinus
Tobijas.