DOI Heft:
Nr. 3-4
DOI Artikel:Kowalczyk, Jerzy: Wileńskie ołtarze późnobarokowe
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.34475#0369
359
JERZY KOWALCZYK
ittmszawa, bn^ąaa ózoWi P4M
JJ/7e/b'Ai'c ogarze późnońnmkowe
n ^óźnobarokowe ołtarze wileńskie, jako zjawisko unikatowe w sztuce Wielkiego
ł-^ Księstwa Litewskiego, od dawna pobudzały uwagę badaczy. Wielkie znaczenie
JL mają badania architekta Piotra Bohdziewicza, powojennego wykładowcy historii
sztuki w Katolickim Uniwersytecie Lubelskim. Trudne do przecenienia są jego niezwykle
precyzyjne pomiary inwentaryzacyjne ołtarzy wileńskich, wykonane przed wojną i w la-
tach wojennych. Umiejętność inwentaiyzacji pomiarowej na europejskim poziomie prze-
jął od swego mistrza prof. Jerzego Raczyńskiego na Politechnice Warszawskiej. Ważnym
dokonaniem Bohdzewicza był przeprowadzony w 1934 r. pomiar niezwykle skompliko-
wanego zespołu ołtarzy w prezbiterium jezuickiego kościoła św. Jana w Wilnie (il. 1).
Systematyczne badania rozpoczął Bohdziewicz w 1937 r. gdy został zatrudniony na
skromnym etacie bibliotekarza w Katedrze Historii Sztuki profesora Mariana Morelow-
skiego na Uniwersytecie Wileńskim. Wówczas też przedstawił w Towarzystwie Nauko-
wym swoje rozważania U Afocm i ycwczY óc/wAzt wńe/fskYyo'. W 1940 r. otrzymał etat
w wileńskim Muzeum Sztuki w charakterze architekta inwentaryzatora. W ramach swo-
ich obowiązków wykonywał pomiary wileńskich kościołów. Były to pomiary, jakich nikt
przedtem nie robił. Mierzył rzuty poziome ołtarzy, i to na kilku wysokościach, ale także
ujęcie frontalne. Dochodził do ciekawych rezultatów, odkrywając korektury optyczne, jak
w ołtarzach bocznych w kościele karmelitów bosych św. Teresy-. Bohdziewicz pomierzył
13 kościołów barokowych w Wilnie i 10 na Wileńszczyźnie (m.in. Berezwecz, Głębokie,
Udział, Dzisna, Łużki, Iwieniecjh
Pomiary Bohdziewicza inspirowały prof. Mariana Morelowskiego. Przeprowadził on
analizę ujęć perspektywicznych nie tylko wielostrefowego planu zespołu ołtarzy u św.
Jana, ale także planu ołtarza głównego w kościele bazylianów w Berezweczu^ (il. 2). Mo-
relowski docenił europejską rangę ołtarzy wileńskich. Ich genezę o skomplikowanej kom-
pozycji przestrzennej, jak te u św. Jana i w kościele dominikanów Świętego Ducha,
wyprowadził z wielkiego traktatu Andrea Pozzo o perspektywie w architekturze i malar-
stwie^. Dodajmy, że wyniki swoich dociekań opublikował w książce: Z7Mcz<?mg ócma/br
' Piotr BOHDZIEWICZ, „O istocie i genezie baroku wileńskiego z drugiej i trzecie ćwierci XVIII wieku", Prace
i Maieria/y óp^awozPawcze óebc/i YAiorii óziabi 7P/V w Tiinie, T. 111:1938/1939, s. 219-256.
' Piotr BOHDZIEWICZ, Zagadnienie w az^cbirebia/ze baroba, Lublin 1961, s. 181-182, ryc. 111.
3 Jerzy KOWALCZYK, „Piotr Bohdziewicz (1895-1982)", Piaieiyn YiVorii ózinbi, XLV: 1983, nr 3-4, s. 439-440.
^ Marian MORELOWSKI, Znaczenie ba/zTa wiie/hbiego, Wilno 1940, Eg. 111, 112.
^ O docenieniu przez Morelowskiego znaczenia wzorów Pozza dla ukształtowania ołtarzy wileńskim, zwłaszcza
w prezbiterium ołtarza głównego u Św. Jana, świadczy zestawienie ilustracji 100-106 w cytowanym dziele Znaczenie
baroła ...
JERZY KOWALCZYK
ittmszawa, bn^ąaa ózoWi P4M
JJ/7e/b'Ai'c ogarze późnońnmkowe
n ^óźnobarokowe ołtarze wileńskie, jako zjawisko unikatowe w sztuce Wielkiego
ł-^ Księstwa Litewskiego, od dawna pobudzały uwagę badaczy. Wielkie znaczenie
JL mają badania architekta Piotra Bohdziewicza, powojennego wykładowcy historii
sztuki w Katolickim Uniwersytecie Lubelskim. Trudne do przecenienia są jego niezwykle
precyzyjne pomiary inwentaryzacyjne ołtarzy wileńskich, wykonane przed wojną i w la-
tach wojennych. Umiejętność inwentaiyzacji pomiarowej na europejskim poziomie prze-
jął od swego mistrza prof. Jerzego Raczyńskiego na Politechnice Warszawskiej. Ważnym
dokonaniem Bohdzewicza był przeprowadzony w 1934 r. pomiar niezwykle skompliko-
wanego zespołu ołtarzy w prezbiterium jezuickiego kościoła św. Jana w Wilnie (il. 1).
Systematyczne badania rozpoczął Bohdziewicz w 1937 r. gdy został zatrudniony na
skromnym etacie bibliotekarza w Katedrze Historii Sztuki profesora Mariana Morelow-
skiego na Uniwersytecie Wileńskim. Wówczas też przedstawił w Towarzystwie Nauko-
wym swoje rozważania U Afocm i ycwczY óc/wAzt wńe/fskYyo'. W 1940 r. otrzymał etat
w wileńskim Muzeum Sztuki w charakterze architekta inwentaryzatora. W ramach swo-
ich obowiązków wykonywał pomiary wileńskich kościołów. Były to pomiary, jakich nikt
przedtem nie robił. Mierzył rzuty poziome ołtarzy, i to na kilku wysokościach, ale także
ujęcie frontalne. Dochodził do ciekawych rezultatów, odkrywając korektury optyczne, jak
w ołtarzach bocznych w kościele karmelitów bosych św. Teresy-. Bohdziewicz pomierzył
13 kościołów barokowych w Wilnie i 10 na Wileńszczyźnie (m.in. Berezwecz, Głębokie,
Udział, Dzisna, Łużki, Iwieniecjh
Pomiary Bohdziewicza inspirowały prof. Mariana Morelowskiego. Przeprowadził on
analizę ujęć perspektywicznych nie tylko wielostrefowego planu zespołu ołtarzy u św.
Jana, ale także planu ołtarza głównego w kościele bazylianów w Berezweczu^ (il. 2). Mo-
relowski docenił europejską rangę ołtarzy wileńskich. Ich genezę o skomplikowanej kom-
pozycji przestrzennej, jak te u św. Jana i w kościele dominikanów Świętego Ducha,
wyprowadził z wielkiego traktatu Andrea Pozzo o perspektywie w architekturze i malar-
stwie^. Dodajmy, że wyniki swoich dociekań opublikował w książce: Z7Mcz<?mg ócma/br
' Piotr BOHDZIEWICZ, „O istocie i genezie baroku wileńskiego z drugiej i trzecie ćwierci XVIII wieku", Prace
i Maieria/y óp^awozPawcze óebc/i YAiorii óziabi 7P/V w Tiinie, T. 111:1938/1939, s. 219-256.
' Piotr BOHDZIEWICZ, Zagadnienie w az^cbirebia/ze baroba, Lublin 1961, s. 181-182, ryc. 111.
3 Jerzy KOWALCZYK, „Piotr Bohdziewicz (1895-1982)", Piaieiyn YiVorii ózinbi, XLV: 1983, nr 3-4, s. 439-440.
^ Marian MORELOWSKI, Znaczenie ba/zTa wiie/hbiego, Wilno 1940, Eg. 111, 112.
^ O docenieniu przez Morelowskiego znaczenia wzorów Pozza dla ukształtowania ołtarzy wileńskim, zwłaszcza
w prezbiterium ołtarza głównego u Św. Jana, świadczy zestawienie ilustracji 100-106 w cytowanym dziele Znaczenie
baroła ...