DOI Heft:
Nr. 1-2
DOI Artikel:Ström, Emilia: Pierścień i nić. Próba atrybucji portretu z Gripsholmu
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.34475#0034
28
EMILIA STRÓM
Pasjonował się on szczególnie kolekcjonowaniem dokumentów historycznych związanych
z księciem Gustawem Wazą, synem Eryka XIV. Był zresztą przekonany, że od niego - w
prostej linii - pochodzi rodzina Stjemeldów. Z czasem zainteresowania barona przerodziły
się w manię, co doprowadziło do fałszowania przez niego manuskryptów. Trzeba przyznać,
że robił to z talentem, przejawiając niemałą fantazję. W r. 1817 założył wydawnictwo publi-
kujące materiały źródłowe do historii Szwecji i tam właśnie zamieszczał owe ,,podróbki"*.
Budzący poważne zastrzeżenia stosunek Stjemelda do rzetelności historycznej zaowo-
cował daleko idącymi konsekwencjami, trwającymi aż do naszych dni. Wiele z portretów,
które w czasie kadencji barona wzbogaciły zbiory Gripsholmu, nosi na odwrocie jego
własnoręczne adnotacje. Atrybucje te świadczą o swoiście pojętej „trosce" o Narodową
Galerię Portretową Szwecji, ale niewiele mają wspólnego z rzeczywistymi faktami.
Możemy przypuszczać, że Stjemeldowi brakowało w zbiorach Gripsholmu portretu kró-
lowej Anglii, Elżbiety 1, głównej postaci w negocjacjach małżeńskich Eryka XIV. Aby ten
brak usunąć, posłużył się wypróbowaną metodą fałszerstwa. Na odwrocie omawianego por-
tretu przykleił - zapewne własnoręcznie - kartkę z całkowicie zmyślonym opisem historii
obrazu, rozpoczynającym się od słów: 7N? oto po/l/ut Ero/owo/ E/źZńufp, /ms'zqce/ no Azy/
zow/aszony no .sznureczku /nerśeZeń.yesU /wn, Góry .szum wy.s7o/o ono .swo/e/nu konkurento-
wi, nterzooko ,,zkk/kuncnu/ " ki*d/on'Z EnAowZ A/E oky boć mu nobzte/ę no mo/źen.s'tw'0..z
Opis ten, przyjęty za dobrą monetę, sprawił, że młoda dama „z zawieszonym na sznu-
reczku pierścionkiem", uznana została za Elżbietę Tudor. Atrybucję taką uwiarygodniała
iście królewska świetność, jaka emanowała z tej postaci, oddziaływując nie tylko na Stjer-
nelda, lecz i na nas, dzisiejszych odbiorców.
Wątpliwości pojawiły się dopiero w samym końcu XX w., gdy dostrzeżono, że wizeru-
nek młodej damy nie ma nic wspólnego z ikonograEą Elżbiety I, a przedstawiona na por-
trecie biżuteria nie jest pochodzenia angielskiego^. Możemy się też odważyć na uznanie
za wtórny napisu ,,AETA[IS]. 30", który prawidłowo określając wiek Elżbiety Tudor
w 1563 rĄ niesłusznie sugeruje, iż ona właśnie jest przedstawiona na portrecie^ Analizę
obrazu dodatkowo utrudnia jego dwukrotna renowacja, przeprowadzana w r. 1870 i w r.
' UH G. JOHNSSON, Dorkakyorka'k. WzAz Vaknyyozkraksa/zńmgya G/hysńo/m, Stockholm 1987, s. 89-92.
' Państwowa Galeria Portretów w Gripsholmie, inw. NMGrh 1212. Olej na desce dębowej, 79 x 58 cm.
"A. t. / An'vgt mg<7 rak gamma/ kz'A; "Dr: D/. kk A Dr 74" Agzzarg/; "DarDs/mmc" /?/ "Gz/ńk k7/ GrzAA/m-y Aok
af Ć/rgL Aam Ac Drz7?g A.D. 5y'grzrg/<7". PaArz/ł ak. ya /ayy; "Dgka Drckmhg D/zTahgkM Dorkakmg<7 caya ńak^nok-
Azi AarzgazzA Dmg, mgzzay vara Ar j*om 77orz An A k7 q/r^Vkrk/aAA/crg Aozzang Drze 74g ak gg /zonom /zoyy om
fbr/p/h^g. 77an, darafakraytank Arg/kk/ Drotkzz'nggn gk krgf^k A omake Mkryck, kvz7łgf, i Danmark
ay ^nayyat, WckaAj k'k //gsMAa 77q/rgr var/6'r TzznAgrg/ń^ ^kax horkAk /?/ A kvgnEa Amhas'^aAzzrgrna, wm
Wk/g /zamta Drzn^g^an Dg^ Dokgr akfbr^kA mgk Drz'g.' Aonnnggns' ńngg/Aa Gz/ł^^k/fbA^^ i Akamma".
. "Da gnggńman /TVz'ckokon / karforc^/og/r D Zzzccaro Ma/arg. GvgrgM^rammgr Ack ka/zgf mgk kanka tyygr
ar Z. /W. 7565 kaA D/kaAkz rgAm gzhk Drz'k A7V korggn, mgn A ^toko kook ya gk s'/ag^ ranAayEbk W'ckaA
gawr o.ku A 7. Argzzggr^ zzyy^ak z Ork ock Dkk 7595. j. 795".
^ Za przekazanie mi tych cennych informacji dziękuję pani Evie-Lenie Karlsson, kuratorowi dziahi zbiorów zamkowych
(Nationalmuseuins avdelning for Slottsamlingar) Muzeum Narodowego w Sztokholmie.
^ Prof. Maria Kałamajska-Saeed zaproponowała też interesującą hipotezę, że osobą przedstawioną na portrecie może
być imienniczka i rówieśnica Elżbiety I Tudor - Elżbieta Szydlowiecka (1533-1562), żona Mikołaja Radziwiłła Czarne-
go. Jako materiał porównawczy wskazała odrys jej portretu znajdującego się niegdyś w zamku w Nieświeżu. Warto
zauważyć, że przedstawiona jest z zakrytymi uszami. W ten sam sposób uczesana jest Katarzyna Jagiellonka na minia-
turze przypisanej warsztatowi Łukasza Cranacha.
^ Czas wykonania napisów można będzie określić dopiero po przeprowadzeniu badań konserwatorskich i chemicznych.
^ W inwentarzu Galerii Portretów w Gripsholmie obraz jest obecnie określony, jako portret nieznanej kobiety, wykona-
ny przez nieznanego malarza. W r. 2008 kurator tej Galerii, Pani Eva-Lena Karlsson poinformowała mnie, że jeden
EMILIA STRÓM
Pasjonował się on szczególnie kolekcjonowaniem dokumentów historycznych związanych
z księciem Gustawem Wazą, synem Eryka XIV. Był zresztą przekonany, że od niego - w
prostej linii - pochodzi rodzina Stjemeldów. Z czasem zainteresowania barona przerodziły
się w manię, co doprowadziło do fałszowania przez niego manuskryptów. Trzeba przyznać,
że robił to z talentem, przejawiając niemałą fantazję. W r. 1817 założył wydawnictwo publi-
kujące materiały źródłowe do historii Szwecji i tam właśnie zamieszczał owe ,,podróbki"*.
Budzący poważne zastrzeżenia stosunek Stjemelda do rzetelności historycznej zaowo-
cował daleko idącymi konsekwencjami, trwającymi aż do naszych dni. Wiele z portretów,
które w czasie kadencji barona wzbogaciły zbiory Gripsholmu, nosi na odwrocie jego
własnoręczne adnotacje. Atrybucje te świadczą o swoiście pojętej „trosce" o Narodową
Galerię Portretową Szwecji, ale niewiele mają wspólnego z rzeczywistymi faktami.
Możemy przypuszczać, że Stjemeldowi brakowało w zbiorach Gripsholmu portretu kró-
lowej Anglii, Elżbiety 1, głównej postaci w negocjacjach małżeńskich Eryka XIV. Aby ten
brak usunąć, posłużył się wypróbowaną metodą fałszerstwa. Na odwrocie omawianego por-
tretu przykleił - zapewne własnoręcznie - kartkę z całkowicie zmyślonym opisem historii
obrazu, rozpoczynającym się od słów: 7N? oto po/l/ut Ero/owo/ E/źZńufp, /ms'zqce/ no Azy/
zow/aszony no .sznureczku /nerśeZeń.yesU /wn, Góry .szum wy.s7o/o ono .swo/e/nu konkurento-
wi, nterzooko ,,zkk/kuncnu/ " ki*d/on'Z EnAowZ A/E oky boć mu nobzte/ę no mo/źen.s'tw'0..z
Opis ten, przyjęty za dobrą monetę, sprawił, że młoda dama „z zawieszonym na sznu-
reczku pierścionkiem", uznana została za Elżbietę Tudor. Atrybucję taką uwiarygodniała
iście królewska świetność, jaka emanowała z tej postaci, oddziaływując nie tylko na Stjer-
nelda, lecz i na nas, dzisiejszych odbiorców.
Wątpliwości pojawiły się dopiero w samym końcu XX w., gdy dostrzeżono, że wizeru-
nek młodej damy nie ma nic wspólnego z ikonograEą Elżbiety I, a przedstawiona na por-
trecie biżuteria nie jest pochodzenia angielskiego^. Możemy się też odważyć na uznanie
za wtórny napisu ,,AETA[IS]. 30", który prawidłowo określając wiek Elżbiety Tudor
w 1563 rĄ niesłusznie sugeruje, iż ona właśnie jest przedstawiona na portrecie^ Analizę
obrazu dodatkowo utrudnia jego dwukrotna renowacja, przeprowadzana w r. 1870 i w r.
' UH G. JOHNSSON, Dorkakyorka'k. WzAz Vaknyyozkraksa/zńmgya G/hysńo/m, Stockholm 1987, s. 89-92.
' Państwowa Galeria Portretów w Gripsholmie, inw. NMGrh 1212. Olej na desce dębowej, 79 x 58 cm.
"A. t. / An'vgt mg<7 rak gamma/ kz'A; "Dr: D/. kk A Dr 74" Agzzarg/; "DarDs/mmc" /?/ "Gz/ńk k7/ GrzAA/m-y Aok
af Ć/rgL Aam Ac Drz7?g A.D. 5y'grzrg/<7". PaArz/ł ak. ya /ayy; "Dgka Drckmhg D/zTahgkM Dorkakmg<7 caya ńak^nok-
Azi AarzgazzA Dmg, mgzzay vara Ar j*om 77orz An A k7 q/r^Vkrk/aAA/crg Aozzang Drze 74g ak gg /zonom /zoyy om
fbr/p/h^g. 77an, darafakraytank Arg/kk/ Drotkzz'nggn gk krgf^k A omake Mkryck, kvz7łgf, i Danmark
ay ^nayyat, WckaAj k'k //gsMAa 77q/rgr var/6'r TzznAgrg/ń^ ^kax horkAk /?/ A kvgnEa Amhas'^aAzzrgrna, wm
Wk/g /zamta Drzn^g^an Dg^ Dokgr akfbr^kA mgk Drz'g.' Aonnnggns' ńngg/Aa Gz/ł^^k/fbA^^ i Akamma".
. "Da gnggńman /TVz'ckokon / karforc^/og/r D Zzzccaro Ma/arg. GvgrgM^rammgr Ack ka/zgf mgk kanka tyygr
ar Z. /W. 7565 kaA D/kaAkz rgAm gzhk Drz'k A7V korggn, mgn A ^toko kook ya gk s'/ag^ ranAayEbk W'ckaA
gawr o.ku A 7. Argzzggr^ zzyy^ak z Ork ock Dkk 7595. j. 795".
^ Za przekazanie mi tych cennych informacji dziękuję pani Evie-Lenie Karlsson, kuratorowi dziahi zbiorów zamkowych
(Nationalmuseuins avdelning for Slottsamlingar) Muzeum Narodowego w Sztokholmie.
^ Prof. Maria Kałamajska-Saeed zaproponowała też interesującą hipotezę, że osobą przedstawioną na portrecie może
być imienniczka i rówieśnica Elżbiety I Tudor - Elżbieta Szydlowiecka (1533-1562), żona Mikołaja Radziwiłła Czarne-
go. Jako materiał porównawczy wskazała odrys jej portretu znajdującego się niegdyś w zamku w Nieświeżu. Warto
zauważyć, że przedstawiona jest z zakrytymi uszami. W ten sam sposób uczesana jest Katarzyna Jagiellonka na minia-
turze przypisanej warsztatowi Łukasza Cranacha.
^ Czas wykonania napisów można będzie określić dopiero po przeprowadzeniu badań konserwatorskich i chemicznych.
^ W inwentarzu Galerii Portretów w Gripsholmie obraz jest obecnie określony, jako portret nieznanej kobiety, wykona-
ny przez nieznanego malarza. W r. 2008 kurator tej Galerii, Pani Eva-Lena Karlsson poinformowała mnie, że jeden