DOI Heft:
Nr. 1-2
DOI Artikel:Żukowski, Jacek: Architektura okazjonalna na uroczystości zaślubin i koronację Ludwiki Marii Gonzagi w roku 1646
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.34475#0052
46
JACEK ŻUKOWSKI
ceremonialną, w której władca objawiał się poddanym, kształtowały zgodnie z zasadą
ypgTWMuWo trzy czynniki: ustrój prawny, ceremoniał państwowy oraz lokalna tradycja* *.
Wszystkie elementy nadające intradzie znamię rytualności, nie bez udziału emblematycz-
nego języka naśladującego Bożą Księgę Natury, tworzyły scenografię swoistego „teatru
pamięci", zacierającego granice między mitem a rzeczywistością. Jednym z oczywistych
komponentów owej scenografii była heraldyka. Odwołując się do mitologicznej tradycji
magicznych tarcz chroniących herosów oraz średniowiecznego zwyczaju traktowania her-
bów rodowych w kategorii talizmanów, dworska propaganda przedstawiała królewskie
godła i dewizy jako astrologiczną zapowiedź Złotego Wieku (por. ił. ł)U Wpisując się
w konwencje publicznej retoryki, ingres monarchy w realiach Rzeczypospolitej nie był
niczym innym, jak dialogiem między rządzącym a rządzonymi, przy czym w ramach owej
symbolicznej komunikacji najistotniejszą rolę pełniły bramy triumfalne, trofea stanowią-
ce jednocześnie swoiste afisze polityczne epoki f „Ogniskowały w sobie za pomocą środ-
ków artystycznych główny przekaz treściowy święta, a wkroczenie władcy pod łuk bramy
honorowej stanowiło swoisty punkt kulminacyjny ceremonii intrady"h Można je wręcz
uznać za kluczowy komponent przekazu tradycji kulturowej wpisany w czasoprzestrzeń
mityczną, z jej aktualizacyjną obrzędowością oraz sakralizacją przestrzeni uzyskiwaną
poprzez rozmaite modele teatralizacji i rytualizacji^. Dające się bezpośrednio wykazać od-
działywanie owych struktur łączących różnorodne media o charakterze ikonicznym i wer-
balnym, prowadziło do powstania w odbiorcach struktury wyobrażeniowej nacechowanej
walorami przestrzennymi i temporalnymi, poddanej określonym automatyzmompercepcyj-
nym, pod egidą powszechnie przyjętych konwencji przedstawieniowych. Niezależnie od
sukcesywności narzuconej przez symbolikę awersu i rewersu, strony prawej i lewej, partii
w okolicy arkady oraz przyziemia, symultanizm kreował obraz osadzony jednocześnie
w przeszłości, teraźniejszości i przyszłości. Dynamiczne wpisanie w realną przestrzeń pu-
bliczną powodowało, iż widz miał dużą samodzielność w kadrowaniu sugerowanych obra-
zów, w wyborze odczytywanych sentencji. Oczywiście sakralny charakter władzy
implikował określone rozwiązania treściowe - wjazd monarchy do miasta odwoływał się do
typologii Cń/ióźounńiuyń'. Bez wątpienia luki triumfalne wyrażały najdobitniej uum/uńo
z mityczną starożytnością, tak bardzo hołubioną przez dumnych Sarmatówf
* Juliusz A. CJJROŚCICKJ, „Ceremonia! Space", [w:] JcoTiogzYzp/zy, 077V LggzYz'zzzotz'oT?, wyd. AHan ELLE-
NIUS, Oxford 1998, s. 193-216.
^ Być może reliktem opisywanych uroczystości jest tarcza herbowa Rzeczypospolitej (4-dzielna w krzyż, z polem serco-
wym), zakupiona w Paryżu przez S. Ledóchowskiego, a następnie nabyta przez Zamek Królewski na Wawelu (kartusz
z II ćw. XVII w., blacha mosiężna złocona, trybowana, fakturowana i polerowana, 28,8 x 22,5 cm), Zbiory Użzweńłze.'
załzzpy, depozyty, &zy/ 2000-2004/ łańńog wyVawy, /zfzec-^aź&zeznzł 2007, red. Maria PODLODOWSKA-RE-
KLEWSKA, Zamek Królewski na Wawelu. Państwowe Zbiory Sztuki, Kraków 2007, poz. 52, s. 40. Por. Fernando C.
CREMADES, „Monarchie Liturgies and the 'Hidden King': The Function and Meaning of Spanish Royal Portraiture in
the Sixteenth and Seventeenth Centuries", [w:] JcoziogzAzgAy..., s. 89-104, tu: 93.
^ Marina DMITRIEVA-EINHORND, „Ephemeral Ceremonial Architecture in Prague, Vienna and Cracow in the Six-
teenth and Early Seventeenth Centuries", [w:] CoMV FeyOvaA of 4ze Tuzzupeazz Rezzaz'^ozzcg. ńz7, Ro/zYzcy rzzzi/ ZW/Ó7*-
zzzzzzzcg, wyd. J. Ronnie MULRYNE, Elizabeth GOLDRING, Aldershot 2002, s. 363-390. Autorka wyraźnie wpisuje
bramy triumfalne dwóch pierwszych Wazów w tradycję Europy Centralnej; ich wyróżnik miałyby stanowić ganki prze-
znaczone dla muzyków oraz antyklasyczna szata architektoniczna, ibidem, s. 381.
* Anna ŚLIWOWSKA, LLoczyVg "lozzuz^zg <7o Uz*og7awzG w /ańzc/z 7527-7420, Wrocław 2008, s. 9; tamże
literatura przedmiotu, s. 23-30.
^ Por. Roger CAILLOIS, ŻywzN z ńz<7, Warszawa 1973, s. 135; Józef NIŻNIK, Yyznóo/g rz a&pńzc/ń łMńzzz-owo, Warsza-
wa 1985, s. 85, 95-98, za: ŚLIWOWSKA, op. cit., s. 32-33.
^ Derk P. SNOEP, TNrza/ gzz yzu^agazz&z.' Tzizzzą/h/zń z7z & 7VoozVg/z/'łg TVg&zTuzzJgzz zzz & 74<7g gzz 77& ggzzw, Utrecht
JACEK ŻUKOWSKI
ceremonialną, w której władca objawiał się poddanym, kształtowały zgodnie z zasadą
ypgTWMuWo trzy czynniki: ustrój prawny, ceremoniał państwowy oraz lokalna tradycja* *.
Wszystkie elementy nadające intradzie znamię rytualności, nie bez udziału emblematycz-
nego języka naśladującego Bożą Księgę Natury, tworzyły scenografię swoistego „teatru
pamięci", zacierającego granice między mitem a rzeczywistością. Jednym z oczywistych
komponentów owej scenografii była heraldyka. Odwołując się do mitologicznej tradycji
magicznych tarcz chroniących herosów oraz średniowiecznego zwyczaju traktowania her-
bów rodowych w kategorii talizmanów, dworska propaganda przedstawiała królewskie
godła i dewizy jako astrologiczną zapowiedź Złotego Wieku (por. ił. ł)U Wpisując się
w konwencje publicznej retoryki, ingres monarchy w realiach Rzeczypospolitej nie był
niczym innym, jak dialogiem między rządzącym a rządzonymi, przy czym w ramach owej
symbolicznej komunikacji najistotniejszą rolę pełniły bramy triumfalne, trofea stanowią-
ce jednocześnie swoiste afisze polityczne epoki f „Ogniskowały w sobie za pomocą środ-
ków artystycznych główny przekaz treściowy święta, a wkroczenie władcy pod łuk bramy
honorowej stanowiło swoisty punkt kulminacyjny ceremonii intrady"h Można je wręcz
uznać za kluczowy komponent przekazu tradycji kulturowej wpisany w czasoprzestrzeń
mityczną, z jej aktualizacyjną obrzędowością oraz sakralizacją przestrzeni uzyskiwaną
poprzez rozmaite modele teatralizacji i rytualizacji^. Dające się bezpośrednio wykazać od-
działywanie owych struktur łączących różnorodne media o charakterze ikonicznym i wer-
balnym, prowadziło do powstania w odbiorcach struktury wyobrażeniowej nacechowanej
walorami przestrzennymi i temporalnymi, poddanej określonym automatyzmompercepcyj-
nym, pod egidą powszechnie przyjętych konwencji przedstawieniowych. Niezależnie od
sukcesywności narzuconej przez symbolikę awersu i rewersu, strony prawej i lewej, partii
w okolicy arkady oraz przyziemia, symultanizm kreował obraz osadzony jednocześnie
w przeszłości, teraźniejszości i przyszłości. Dynamiczne wpisanie w realną przestrzeń pu-
bliczną powodowało, iż widz miał dużą samodzielność w kadrowaniu sugerowanych obra-
zów, w wyborze odczytywanych sentencji. Oczywiście sakralny charakter władzy
implikował określone rozwiązania treściowe - wjazd monarchy do miasta odwoływał się do
typologii Cń/ióźounńiuyń'. Bez wątpienia luki triumfalne wyrażały najdobitniej uum/uńo
z mityczną starożytnością, tak bardzo hołubioną przez dumnych Sarmatówf
* Juliusz A. CJJROŚCICKJ, „Ceremonia! Space", [w:] JcoTiogzYzp/zy, 077V LggzYz'zzzotz'oT?, wyd. AHan ELLE-
NIUS, Oxford 1998, s. 193-216.
^ Być może reliktem opisywanych uroczystości jest tarcza herbowa Rzeczypospolitej (4-dzielna w krzyż, z polem serco-
wym), zakupiona w Paryżu przez S. Ledóchowskiego, a następnie nabyta przez Zamek Królewski na Wawelu (kartusz
z II ćw. XVII w., blacha mosiężna złocona, trybowana, fakturowana i polerowana, 28,8 x 22,5 cm), Zbiory Użzweńłze.'
załzzpy, depozyty, &zy/ 2000-2004/ łańńog wyVawy, /zfzec-^aź&zeznzł 2007, red. Maria PODLODOWSKA-RE-
KLEWSKA, Zamek Królewski na Wawelu. Państwowe Zbiory Sztuki, Kraków 2007, poz. 52, s. 40. Por. Fernando C.
CREMADES, „Monarchie Liturgies and the 'Hidden King': The Function and Meaning of Spanish Royal Portraiture in
the Sixteenth and Seventeenth Centuries", [w:] JcoziogzAzgAy..., s. 89-104, tu: 93.
^ Marina DMITRIEVA-EINHORND, „Ephemeral Ceremonial Architecture in Prague, Vienna and Cracow in the Six-
teenth and Early Seventeenth Centuries", [w:] CoMV FeyOvaA of 4ze Tuzzupeazz Rezzaz'^ozzcg. ńz7, Ro/zYzcy rzzzi/ ZW/Ó7*-
zzzzzzzcg, wyd. J. Ronnie MULRYNE, Elizabeth GOLDRING, Aldershot 2002, s. 363-390. Autorka wyraźnie wpisuje
bramy triumfalne dwóch pierwszych Wazów w tradycję Europy Centralnej; ich wyróżnik miałyby stanowić ganki prze-
znaczone dla muzyków oraz antyklasyczna szata architektoniczna, ibidem, s. 381.
* Anna ŚLIWOWSKA, LLoczyVg "lozzuz^zg <7o Uz*og7awzG w /ańzc/z 7527-7420, Wrocław 2008, s. 9; tamże
literatura przedmiotu, s. 23-30.
^ Por. Roger CAILLOIS, ŻywzN z ńz<7, Warszawa 1973, s. 135; Józef NIŻNIK, Yyznóo/g rz a&pńzc/ń łMńzzz-owo, Warsza-
wa 1985, s. 85, 95-98, za: ŚLIWOWSKA, op. cit., s. 32-33.
^ Derk P. SNOEP, TNrza/ gzz yzu^agazz&z.' Tzizzzą/h/zń z7z & 7VoozVg/z/'łg TVg&zTuzzJgzz zzz & 74<7g gzz 77& ggzzw, Utrecht