DOI Heft:
Nr. 1-2
DOI Artikel:Żukowski, Jacek: Architektura okazjonalna na uroczystości zaślubin i koronację Ludwiki Marii Gonzagi w roku 1646
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.34475#0059
ARCHITEKTURA OKAZJONALNA NA UROCZYSTOŚCI ZAŚLUBIN I KORONACJĘ LUDWIKI MARII GONZAGI
53
Za koncepcje okolicznościowych dzieł plastycznych ukazujących króla Władysława
i Gdańsk, władze miasta zapłaciły Johannowi Neanderowi już 6 listopada 1645 r. (20
talarów)^. Poza ogólnym nadzorem rajcy Mikołaja von Bodecka, za projekt (od sierpnia
1645 r.) oraz konstrukcję z drzewa lipowego i dębiny (kierownictwo budowy?) wzniesio-
nej obok Ratusza bramy określonej na rycinie Wilhelma Hondiusa jako Pmńn
Rugmrnm (il. 3, 4)^ wziął odpowiedzialność Georg Munch, wspierany przez warsztat
snycerski Philipa Kapelreya. Dekoracje rzeźbiarskie wykonali Jerzy Wilhelm Richter,
Krystian Roth, Nicolaus Boye; figury z ruchomymi członkami wyposażył w odpowiednie
koła trybowe Adam Wybe. Autorem obrazów (ale także np. polichromii statui Herkulesa
i Atlasa, 11 masek, orłów, opasek, wieńców, winogron na bramach triumfalnych, pokry-
cia farbą chorągwi KJM oraz jego dostojnej narzeczonej, etc.) był Adolf Boy, być może
wspierany przez Augusta Ranischa i Marcusa Wolffa, z całą pewnością zaś przez: Samu-
ela Niedenthala, Jacoba Liscorneta St. i Heinricha Borckmanna. Autorem dekoracji ma-
larskich największej bramy był także Heinrich Bergman ze Sternbergu, inskrypcje
wykaligrafował zaś Eliasz Noskńh Z atencją obserwowano oprawę artystyczną monar-
szych ingresów w EuropieW Nie dziwi zatem fakt, że projektując wspomnianą budowlę,
posłużono się niemal literalnie ryciną Theodora van Thuldena według projektu P. P. Ru-
bensa, ukazującą tzw. Eń/Z/pyiG (Łuk Filipa IV), wzniesiony z okazji entraty infanta
Ferdynanda do Antwerpii w 1636 rokiGh Był to jednak wzór do wyjściowej konstrukcji
architektonicznej, baza dla wyszukanych alegorii oraz inskrypcji wykoncypowanych pod
patronatem Gdańskiego Gimnazjum Akademickiego.
11 lutego 1646 r. odbył się 8-godzinny, „największy w dziejach Gdańska wjazd kró-
lewski do miasta"W Przekraczając bramę miejską, nazwana przez syndyka „światłem
Janusz PAŁUBICKT Mańmzg g&Acy. VG/m-ze, sA/aive, Tyvowz/cy i7iYcww'cy w oEwie 7?owozyP/U^ w g&mWcA
77Mfg7TN<3c/i mv/i/wa/nyc/?, t. 2, Gdańsk 2009, s. 97; Edmund KIZIK, „Koszty królewskich pobytów w Gdańsku w XVII
w. Rekonesans badawczy", KwmWAzzł Fizyczny CXIV: 2007, 4, s. 61-77.
^PAŁUBICKI, op. cit., s. 553.
^ Jest to brama posiadająca pełną ikonografię - zachowały się: sygnowany przez W. Hondiusa rysunek przygotowaw-
czy do miedziorytu (Muzeum XX. Czartoryskich, MNK XV-Rr 391), płyty miedziorytnicze (zbiory graficzne Biblioteki
Gdańskiej PAN, nr inw. 58, 59, tamże płyty do pozostałych bram gdańskich, sygn. 61 i 62) oraz liczne odbitki. Jeszcze
za okres rozliczeniowy 1650/1651 r. W. Hondius otrzymał za owe płyty 587 grzywien 12 gr. Jeremiasz Falek wykonał
miedzioryt dokumentujący bramę triumfalną z Atlasem i Herkulesem wraz z ośmioma „figurami", czyli ikonami umiesz-
czonymi w partii cokołów. 22 stycznia 1647 r. otrzymał za to od rady gdańskiej 450 zł, a następnie za płytę „z emblema-
tami wziętymi z bram triumfalnych" zainkasował 288 złotych (10 sierpnia 1647). 28 lutego 1648 roku pokwitował
wstępne honorarium (300 złotych) za płytę ukazującą trzecią bramę (z piramidami), ostatecznie spłaconą przez władze
Gdańska 20 września 1653 roku (540 grzywien). Przedmiotowe ryciny, precyzyjnie pokolorowane (m.in. przez Jakoba
Bieleckiego), doczekały się swoistej publicznej „premiery". Zagadkowy wydaje się udział Johanna Bassa w rytowaniu
inskrypcji na 3 płytach miedziorytniczych związanych z bramami gdańskimi, za które otrzymał 180 grzywien (w 1647
i 1648 r.). Por. PAŁUBICKT op. cit, s. 25, 45, 96, 102-104 oraz 212-214; KIZIK, op. cit., s. 67-68.
Niezależnie od poborów z października i grudnia 1645 r. (po 450 marek), za obrazy na główną bramę, Gią/Ezz
E/mgną/bi-te (TMAi 7e77zyo7V ńUgzAmG' 10 obrazów „przedstawiających różne rzeczy" oraz za sztandary i herby mo-
narszej pary Adolf Boy pobrał 10 marca 1646 roku 1020 grzywien. Na przełomie kwietnia i maja 1647 r. otrzymał 231
grzywien za 3 rysunki (abrysy) bram triumfalnych - prawdopodobnie chodziło o wysłane do Władysława IV projekty
gdańskich łuków, APGd, rkps 300,12/81 Kamlaria 1645-1646, księga kasowa, wyciąg, s. 178, 181, za: PAŁUBICKJ,
op. cit, s. 97, 103-104, 488-492, 560-562 oraz 568.
^ Czego dowodem choćby pedantyczny opis rytualnego ńińgiTmmn Ludwika XIII do Paryża po zdobyciu La Rochelle
w 1628 r., czy królowej Krystyny do Brukseli w 1654 r„ APGd, rkps 300,R/Vv,ll, k. 434r-v oraz k. 14r.
^ CHROSCICKI, /77RT7&! z 7-oG /d46...,prm777?. W przekonaniu badacza kolory głównej bramy gdańskiej mogły być
także wzorowane na barwnym projekcie bramy antwerpskiej, pochodzącym z warsztatu Rubensa.
^ Irena FABIANI-MADEYSKA, „»Palatium Regium« w Gdańsku", ńGcziziTr GAmsV XV/XVI, 956/57, s. 140-192, tu:
167 n.
53
Za koncepcje okolicznościowych dzieł plastycznych ukazujących króla Władysława
i Gdańsk, władze miasta zapłaciły Johannowi Neanderowi już 6 listopada 1645 r. (20
talarów)^. Poza ogólnym nadzorem rajcy Mikołaja von Bodecka, za projekt (od sierpnia
1645 r.) oraz konstrukcję z drzewa lipowego i dębiny (kierownictwo budowy?) wzniesio-
nej obok Ratusza bramy określonej na rycinie Wilhelma Hondiusa jako Pmńn
Rugmrnm (il. 3, 4)^ wziął odpowiedzialność Georg Munch, wspierany przez warsztat
snycerski Philipa Kapelreya. Dekoracje rzeźbiarskie wykonali Jerzy Wilhelm Richter,
Krystian Roth, Nicolaus Boye; figury z ruchomymi członkami wyposażył w odpowiednie
koła trybowe Adam Wybe. Autorem obrazów (ale także np. polichromii statui Herkulesa
i Atlasa, 11 masek, orłów, opasek, wieńców, winogron na bramach triumfalnych, pokry-
cia farbą chorągwi KJM oraz jego dostojnej narzeczonej, etc.) był Adolf Boy, być może
wspierany przez Augusta Ranischa i Marcusa Wolffa, z całą pewnością zaś przez: Samu-
ela Niedenthala, Jacoba Liscorneta St. i Heinricha Borckmanna. Autorem dekoracji ma-
larskich największej bramy był także Heinrich Bergman ze Sternbergu, inskrypcje
wykaligrafował zaś Eliasz Noskńh Z atencją obserwowano oprawę artystyczną monar-
szych ingresów w EuropieW Nie dziwi zatem fakt, że projektując wspomnianą budowlę,
posłużono się niemal literalnie ryciną Theodora van Thuldena według projektu P. P. Ru-
bensa, ukazującą tzw. Eń/Z/pyiG (Łuk Filipa IV), wzniesiony z okazji entraty infanta
Ferdynanda do Antwerpii w 1636 rokiGh Był to jednak wzór do wyjściowej konstrukcji
architektonicznej, baza dla wyszukanych alegorii oraz inskrypcji wykoncypowanych pod
patronatem Gdańskiego Gimnazjum Akademickiego.
11 lutego 1646 r. odbył się 8-godzinny, „największy w dziejach Gdańska wjazd kró-
lewski do miasta"W Przekraczając bramę miejską, nazwana przez syndyka „światłem
Janusz PAŁUBICKT Mańmzg g&Acy. VG/m-ze, sA/aive, Tyvowz/cy i7iYcww'cy w oEwie 7?owozyP/U^ w g&mWcA
77Mfg7TN<3c/i mv/i/wa/nyc/?, t. 2, Gdańsk 2009, s. 97; Edmund KIZIK, „Koszty królewskich pobytów w Gdańsku w XVII
w. Rekonesans badawczy", KwmWAzzł Fizyczny CXIV: 2007, 4, s. 61-77.
^PAŁUBICKI, op. cit., s. 553.
^ Jest to brama posiadająca pełną ikonografię - zachowały się: sygnowany przez W. Hondiusa rysunek przygotowaw-
czy do miedziorytu (Muzeum XX. Czartoryskich, MNK XV-Rr 391), płyty miedziorytnicze (zbiory graficzne Biblioteki
Gdańskiej PAN, nr inw. 58, 59, tamże płyty do pozostałych bram gdańskich, sygn. 61 i 62) oraz liczne odbitki. Jeszcze
za okres rozliczeniowy 1650/1651 r. W. Hondius otrzymał za owe płyty 587 grzywien 12 gr. Jeremiasz Falek wykonał
miedzioryt dokumentujący bramę triumfalną z Atlasem i Herkulesem wraz z ośmioma „figurami", czyli ikonami umiesz-
czonymi w partii cokołów. 22 stycznia 1647 r. otrzymał za to od rady gdańskiej 450 zł, a następnie za płytę „z emblema-
tami wziętymi z bram triumfalnych" zainkasował 288 złotych (10 sierpnia 1647). 28 lutego 1648 roku pokwitował
wstępne honorarium (300 złotych) za płytę ukazującą trzecią bramę (z piramidami), ostatecznie spłaconą przez władze
Gdańska 20 września 1653 roku (540 grzywien). Przedmiotowe ryciny, precyzyjnie pokolorowane (m.in. przez Jakoba
Bieleckiego), doczekały się swoistej publicznej „premiery". Zagadkowy wydaje się udział Johanna Bassa w rytowaniu
inskrypcji na 3 płytach miedziorytniczych związanych z bramami gdańskimi, za które otrzymał 180 grzywien (w 1647
i 1648 r.). Por. PAŁUBICKT op. cit, s. 25, 45, 96, 102-104 oraz 212-214; KIZIK, op. cit., s. 67-68.
Niezależnie od poborów z października i grudnia 1645 r. (po 450 marek), za obrazy na główną bramę, Gią/Ezz
E/mgną/bi-te (TMAi 7e77zyo7V ńUgzAmG' 10 obrazów „przedstawiających różne rzeczy" oraz za sztandary i herby mo-
narszej pary Adolf Boy pobrał 10 marca 1646 roku 1020 grzywien. Na przełomie kwietnia i maja 1647 r. otrzymał 231
grzywien za 3 rysunki (abrysy) bram triumfalnych - prawdopodobnie chodziło o wysłane do Władysława IV projekty
gdańskich łuków, APGd, rkps 300,12/81 Kamlaria 1645-1646, księga kasowa, wyciąg, s. 178, 181, za: PAŁUBICKJ,
op. cit, s. 97, 103-104, 488-492, 560-562 oraz 568.
^ Czego dowodem choćby pedantyczny opis rytualnego ńińgiTmmn Ludwika XIII do Paryża po zdobyciu La Rochelle
w 1628 r., czy królowej Krystyny do Brukseli w 1654 r„ APGd, rkps 300,R/Vv,ll, k. 434r-v oraz k. 14r.
^ CHROSCICKI, /77RT7&! z 7-oG /d46...,prm777?. W przekonaniu badacza kolory głównej bramy gdańskiej mogły być
także wzorowane na barwnym projekcie bramy antwerpskiej, pochodzącym z warsztatu Rubensa.
^ Irena FABIANI-MADEYSKA, „»Palatium Regium« w Gdańsku", ńGcziziTr GAmsV XV/XVI, 956/57, s. 140-192, tu:
167 n.