DOI Heft:
Nr. 1-2
DOI Artikel:Olszewska, Magdalena M.: Oprawa artystyczna podróży Stanisława Augusta Poniatowskiego do Kaniowa w 1787 roku
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.34475#0140
134
MAGDALENA M. OLSZEWSKA
powrotnej. Tuż przed wyjazdem z Warszawy zostały wydane rozporządzenia dla dworu
na czas nieobecności królah Odległość, jaką krół pokonał wraz z dworem z Warszawy do
Kaniowa, wynosiła około 1000 kilometrów, a droga powrotna blisko 1500 kilometrów.
Dotarcie do Kaniowa zajęło 30 dni, pobyt w mieście trwał ponad miesiącT W czasach
Stanisława Augusta było to małe, prowincjonalne miasteczko, które nie prezentowało się
najlepiej, ponieważ było zbiorem uńrzń/p nędzT/jpuń buz tJ/c z yymuńy/ w MoR/zApY?/ ńńz
po.s'zzW m/ups'CY/ub .SYzTowATzz, z ńtuu/r/c/ cu/Nu-tć/////, uzz.sżuzi/'ą, z ń/7ńo tu/?.s'zy/?// ctomc/////' od
dzzudzzco turrzz zbzzdowozzumd.
Celem artykułu będzie próba pokazania, jak wyglądała królewska wyprawa, co kiero-
wało monarchą, który zdobył się na tak daleką podróż. Chciałabym przedstawić, w jaki
sposób ówcześni obywatele przyjmowali tak ważnego gościa w swoich miastach i do-
mach, jakie w tych okolicznościach panowały zwyczaje oraz, jak wyglądały rozmowy
i uroczyste spotkania. Skupię się przede wszystkim na tym, co zostało specjalnie przygo-
towane na przyjazd najważniejszej osoby w państwie i jak chciano uczcić wizytę monar-
chy, który - poza polityką - żywo interesował się sprawami kultury i sztuki. Opiszę także
sposób witania króla na całej trasie. Zajmę się dziełami architektury okazjonalnej, fajerwer-
kami, koncertami, przedstawieniami teatralnymi itp. Dodatkowo przedstawię odpowiednio
udekorowane bądź zbudowane specjalnie dla króla miejsca, w których miał mieszkać i od-
poczywać. Spróbuję pokazać, jak przebiegał ceremoniał przekazywania darów.
Dalszych badań wymagają analizy trudno dostępnych źródeł znajdujących się jeszcze
w archiwach na terenie naszego kraju, a także Rosji i Ukrainy. Będą one mogły wyłonić
nowe wiadomości związane z podróżą kaniowską. Nieporuszone tu tematy związane mię-
dzy innymi z długotrwałymi przygotowaniami do podróży oraz szczegóły dotyczące prze-
biegu ceremoniału darów oraz relacje wszystkich osób goszczących króla wymagają
oddzielnego opracowania, gdyż zagadnienia te wychodzą poza ramy niniejszego artykułu.
Pierwsze informacje związane z przebiegiem królewskiej wyprawy, zostały spisane
przez bezpośredniego świadka, Adama Naruszewicza, w dziele Ańy/ń-
y/?/uyyzugu ÓAmAńwu /t t/gY/Wć/ ATdń/ To Ań/u go Ań Uń/Y//'/?ę / byP/cAo w Arr/ńow/u, r/ż <7c
gowroA/ <Yo Rń/iszczwy cń?zń 22 /zpor? 77^7, wydanym przez drukarnię P. Dufour'a, po 22
lipca 1787 rŃ Kolejna wersja (niekompletna) dziennika Naruszewicza ukazała się pod
zmienionym tytułem Dz/uzm/ńporAóźy ATóA/ JogcwzuAo/ Ó7c////.s2c/wc/ dt/gz/Ac/ Ań Uń/Y/znę
^ Szerzej o rozporządzeniu i inwentarzu z 23 lutego 1787 w: Tadeusz MAŃKOWSKI, Galeria 2/anAtawa HngrM/a,
Lwów 1932, s. 67; Jerzy GUTKOWSKI, „Wszelki drobiazg artystyczny Stanisława Augusta", [w:] Aw7ctici/a/A. Wstę-
ga łn czcz ^ro/eyora Hn2rze/'a Po//er7nMn<3a w ^zeżććzie^ią/a rocznicę nrodzin o<7grzy/aciót, łotegów t wspótpLacowni-
Aów, kom. red. Juliusz A. CHROŚCICKI et al., Warszawa 2001, s. 359-365.
^ Zienkowska pisze Arót czełat na orszałWa/arzynygrawie 3 nrie^iące [...]. W rzeczywistości czekał na nią od 24
marca do 6 maja. Może autorka miała na myśli okres jaki minął od momentu wyjazdu z Warszawy (23 lutego)? Krystyna
ZIENKOWSKA, P/anidawUngnAPonia/owsPi, Wrocław, Warszawa, Kraków 2004, s. 304. Kitowicz błędnie sądzi, że
Stanisław August był najpierw w Kijowie, a dopiero potem nastąpiła rewizyta Katarzyny II w Kaniowie. Jędrzej KITO-
WICZ, Pannę/niAi, czytiAA/oria PoAła, oprać. Przemysława MATUSZEWSKA, Warszawa 1971, s. 370.
^ NARUSZEWICZ, DzienniłgoJróży Wrota..., s. 151. Por. Walerian KALINKA, Os7a/nie ta/a ^panowania 2/anAtawa
Angny/a, t. 1, Kraków 1891, s. 314. Z OgAów GPrainy wiemy, że Kaniów to ArótewsAie nria^/o, nateźące 2o s/aros/wa
Czerłarwłiego, tezy na tewyzn hrzegn Dnieprn i ciągnie się wz/ttnż wyscAe/' góry. Eryk LASSOTA, Wilhelm BEAU-
PELMAN, OgAy Gd-ainy, przekł. Zoha STASIEWSKA, Stefan MELLER, red. wstęp i komentarz Zbigniew WÓJCIK,
Warszawa 1972. O historii miasta w: Edward RULIKOWSKI, „Kaniów", [w:] Ptowniłgeogz^o/iczny W/Ates'/wa Pot-
Aiego i innycA Arryćw dowiańdncA, red. Filip SULIMIERSKI, Bronisław CHLEBOWSKI, Władysław WALEWSKI,
t. 3, Warszawa 1882, s. 806-819; TietAaPncyAtogeJiaPows'zecAnaAtMS'/rowana, t. 33-34, Warszawa 1903, s. 632-633.
^ Adam NARUSZEWICZ, Dyarynsz PoJróży /VayAAnieyszego 2/anAtawa Hngr^/a Wrota PoAłiego Aa GG^aizzę
i Ay/nożć w WraAowie, aż 2o gow/^o/n <3o Uhrs'zaryy rtnta 22 Agca 7737, Warszawa 1787.
MAGDALENA M. OLSZEWSKA
powrotnej. Tuż przed wyjazdem z Warszawy zostały wydane rozporządzenia dla dworu
na czas nieobecności królah Odległość, jaką krół pokonał wraz z dworem z Warszawy do
Kaniowa, wynosiła około 1000 kilometrów, a droga powrotna blisko 1500 kilometrów.
Dotarcie do Kaniowa zajęło 30 dni, pobyt w mieście trwał ponad miesiącT W czasach
Stanisława Augusta było to małe, prowincjonalne miasteczko, które nie prezentowało się
najlepiej, ponieważ było zbiorem uńrzń/p nędzT/jpuń buz tJ/c z yymuńy/ w MoR/zApY?/ ńńz
po.s'zzW m/ups'CY/ub .SYzTowATzz, z ńtuu/r/c/ cu/Nu-tć/////, uzz.sżuzi/'ą, z ń/7ńo tu/?.s'zy/?// ctomc/////' od
dzzudzzco turrzz zbzzdowozzumd.
Celem artykułu będzie próba pokazania, jak wyglądała królewska wyprawa, co kiero-
wało monarchą, który zdobył się na tak daleką podróż. Chciałabym przedstawić, w jaki
sposób ówcześni obywatele przyjmowali tak ważnego gościa w swoich miastach i do-
mach, jakie w tych okolicznościach panowały zwyczaje oraz, jak wyglądały rozmowy
i uroczyste spotkania. Skupię się przede wszystkim na tym, co zostało specjalnie przygo-
towane na przyjazd najważniejszej osoby w państwie i jak chciano uczcić wizytę monar-
chy, który - poza polityką - żywo interesował się sprawami kultury i sztuki. Opiszę także
sposób witania króla na całej trasie. Zajmę się dziełami architektury okazjonalnej, fajerwer-
kami, koncertami, przedstawieniami teatralnymi itp. Dodatkowo przedstawię odpowiednio
udekorowane bądź zbudowane specjalnie dla króla miejsca, w których miał mieszkać i od-
poczywać. Spróbuję pokazać, jak przebiegał ceremoniał przekazywania darów.
Dalszych badań wymagają analizy trudno dostępnych źródeł znajdujących się jeszcze
w archiwach na terenie naszego kraju, a także Rosji i Ukrainy. Będą one mogły wyłonić
nowe wiadomości związane z podróżą kaniowską. Nieporuszone tu tematy związane mię-
dzy innymi z długotrwałymi przygotowaniami do podróży oraz szczegóły dotyczące prze-
biegu ceremoniału darów oraz relacje wszystkich osób goszczących króla wymagają
oddzielnego opracowania, gdyż zagadnienia te wychodzą poza ramy niniejszego artykułu.
Pierwsze informacje związane z przebiegiem królewskiej wyprawy, zostały spisane
przez bezpośredniego świadka, Adama Naruszewicza, w dziele Ańy/ń-
y/?/uyyzugu ÓAmAńwu /t t/gY/Wć/ ATdń/ To Ań/u go Ań Uń/Y//'/?ę / byP/cAo w Arr/ńow/u, r/ż <7c
gowroA/ <Yo Rń/iszczwy cń?zń 22 /zpor? 77^7, wydanym przez drukarnię P. Dufour'a, po 22
lipca 1787 rŃ Kolejna wersja (niekompletna) dziennika Naruszewicza ukazała się pod
zmienionym tytułem Dz/uzm/ńporAóźy ATóA/ JogcwzuAo/ Ó7c////.s2c/wc/ dt/gz/Ac/ Ań Uń/Y/znę
^ Szerzej o rozporządzeniu i inwentarzu z 23 lutego 1787 w: Tadeusz MAŃKOWSKI, Galeria 2/anAtawa HngrM/a,
Lwów 1932, s. 67; Jerzy GUTKOWSKI, „Wszelki drobiazg artystyczny Stanisława Augusta", [w:] Aw7ctici/a/A. Wstę-
ga łn czcz ^ro/eyora Hn2rze/'a Po//er7nMn<3a w ^zeżććzie^ią/a rocznicę nrodzin o<7grzy/aciót, łotegów t wspótpLacowni-
Aów, kom. red. Juliusz A. CHROŚCICKI et al., Warszawa 2001, s. 359-365.
^ Zienkowska pisze Arót czełat na orszałWa/arzynygrawie 3 nrie^iące [...]. W rzeczywistości czekał na nią od 24
marca do 6 maja. Może autorka miała na myśli okres jaki minął od momentu wyjazdu z Warszawy (23 lutego)? Krystyna
ZIENKOWSKA, P/anidawUngnAPonia/owsPi, Wrocław, Warszawa, Kraków 2004, s. 304. Kitowicz błędnie sądzi, że
Stanisław August był najpierw w Kijowie, a dopiero potem nastąpiła rewizyta Katarzyny II w Kaniowie. Jędrzej KITO-
WICZ, Pannę/niAi, czytiAA/oria PoAła, oprać. Przemysława MATUSZEWSKA, Warszawa 1971, s. 370.
^ NARUSZEWICZ, DzienniłgoJróży Wrota..., s. 151. Por. Walerian KALINKA, Os7a/nie ta/a ^panowania 2/anAtawa
Angny/a, t. 1, Kraków 1891, s. 314. Z OgAów GPrainy wiemy, że Kaniów to ArótewsAie nria^/o, nateźące 2o s/aros/wa
Czerłarwłiego, tezy na tewyzn hrzegn Dnieprn i ciągnie się wz/ttnż wyscAe/' góry. Eryk LASSOTA, Wilhelm BEAU-
PELMAN, OgAy Gd-ainy, przekł. Zoha STASIEWSKA, Stefan MELLER, red. wstęp i komentarz Zbigniew WÓJCIK,
Warszawa 1972. O historii miasta w: Edward RULIKOWSKI, „Kaniów", [w:] Ptowniłgeogz^o/iczny W/Ates'/wa Pot-
Aiego i innycA Arryćw dowiańdncA, red. Filip SULIMIERSKI, Bronisław CHLEBOWSKI, Władysław WALEWSKI,
t. 3, Warszawa 1882, s. 806-819; TietAaPncyAtogeJiaPows'zecAnaAtMS'/rowana, t. 33-34, Warszawa 1903, s. 632-633.
^ Adam NARUSZEWICZ, Dyarynsz PoJróży /VayAAnieyszego 2/anAtawa Hngr^/a Wrota PoAłiego Aa GG^aizzę
i Ay/nożć w WraAowie, aż 2o gow/^o/n <3o Uhrs'zaryy rtnta 22 Agca 7737, Warszawa 1787.