DOI issue:
Nr. 1
DOI article:Artykuły
DOI article:Dettloff, Paweł: Jan Neinderffer krakowski twórca rokokowych malowideł ¬ściennych
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.71008#0087
Jan Neinderffer - krakowski twórca rokokowych malowideł ściennych
85
Analiza porównawcza zachowanych dzieł
W analizie spuścizny malarskiej Neinderffera wypada jeszcze wrócić do jego fresków
w kolegiacie w Wojniczu. Nie miały one tyle szczęścia, co dekoracje malarskie domini-
kańskich wnętrz drugiej zakrystii kościoła Św. Trójcy czy kaplicy na Prądniku. Jak już
wspomniano, obecny stan i wygląd wojnickich malowideł Neinderffera zawdzięczamy
pracom restauratorskim i konserwatorskim prowadzonym w latach 50. XX w. i ostatnio
w latach 2000-2012. W zaistniałej sytuacji podstawą analizy porównawczej mogą być
jedynie te partie malowideł, które zachowały się do dziś w stanie oryginalnym, jak rów-
nież archiwalne zdjęcia autentycznych malowideł po ich odsłonięciu, przed rekonstrukcją
(il. 36, 38). Zarówno w jednych, jak i w drugich odnajdujemy niektóre charakterystyczne
cechy pędzla twórcy malowideł prądnickich i zakrystii dominikańskiej. Są to zwłaszcza
fizjonomie z włosami układającymi się w poskręcane kosmyki, malowane grubymi pocią-
gnięciami pędzla; ten sam graficzny sposób formowania rysów twarzy i ciał, rozbielanie
wypukłości postaci w karnacjach i draperiach, wreszcie bardzo linearne odwiedzenie kon-
turów czerwoną linią. Podobnie budowane są ornamenty rokokowe, wśród których odnaj-
dujemy niekiedy nawet identyczne. Zauważyć też można ten sam dukt pędzla ciągnący
krawędzie podziałów architektonicznych i ram. Widoczne podobieństwa najlepiej dać
może porównanie sceny Chrztu Chrystusa, która namalowana została w kolegiacie woj-
nickiej (il. 37) i w kaplicy na Prądniku (il. 21). Daleko idąca zbieżność układu postaci
Chrystusa i św. Jana wynikać może oczywiście z powtórzenia wzorca graficznego, choć
obie kompozycje nie są identyczne. Największe analogie wykazuje ukazanie obu postaci.
W pierwotnej warstwie malarskiej obu obrazów występuje nie tylko ta sama poza zgięte-
go w kolanach i pochylonego Chrystusa, ale i ten sam sposób kształtowania ciał, nieco
krępych i dobrze zbudowanych, oraz ten sam sposób ich malarskiego przedstawienia przy
pomocy tych samych środków wyrazu: linii, koloru i światłocienia, podkreślających mus-
kulaturę (il. 21, 37).
Z wielkich scen figuralnych na sklepieniu, z uwagi na znaczny stopień przekształcenia,
w analizie formy pod uwagę mogą być brane jedynie dwie: św. Wawrzyniec (il. 38-39)
i (prawdopodobnie) anioły z rusztem - symbolem męczeństwa patrona świątyni. Zacho-
wane zdjęcia archiwalne ukazują te malowidła po odsłonięciu spod tynków w latach 50.
XX w. Zwraca w nich uwagę sposób kształtowania przy pomocy mocnych i zdecydowa-
nych pociągnięć pędzla, oraz fizjonomie twarzy o charakterystycznych wysokich czołach,
wąskich ustach i nieco zadartych nosach; wreszcie ciemnych, wyraźnych podkreślanych
gałkach ocznych i łukach brwiowych.
Dominującym motywem pokrywającym przeważającą część powierzchni malowideł
w Wojniczu są dekoracyjne pola w typie panneaux, odpowiadające powierzchniom lunet
i wysklepek, złożone z kremowo-szarych teł oraz szaro-srebrzysto-czarnych rocaille'owych
obramień z czerwonymi pasami obwódek (il. 41, 42). Podobne, choć nie identyczne rozwią-
zanie widzimy na archiwalnych zdjęciach fresków kościoła w Tyczynie, na których wzoro-
wać się miały malowidła wojnickie. Należy jednak pamiętać, że ten typ zdobienia
powierzchni ścian, a także sklepień (jak w Wojniczu) spotyka się dość często w malarstwie
monumentalnym, na przykład w dziełach innych, wspomnianych już twórców: Walentego
Żebrowskiego (Warszawa, kościół św. Anny) czy Antoniego Herliczki (kościoły św. An-
drzeja w Słonimiu, podominikański w Horoszczy, NMP w Białymstoku)89. Stosowanie tego
89 NIECIECKI, op. cit., s. 380-383.
85
Analiza porównawcza zachowanych dzieł
W analizie spuścizny malarskiej Neinderffera wypada jeszcze wrócić do jego fresków
w kolegiacie w Wojniczu. Nie miały one tyle szczęścia, co dekoracje malarskie domini-
kańskich wnętrz drugiej zakrystii kościoła Św. Trójcy czy kaplicy na Prądniku. Jak już
wspomniano, obecny stan i wygląd wojnickich malowideł Neinderffera zawdzięczamy
pracom restauratorskim i konserwatorskim prowadzonym w latach 50. XX w. i ostatnio
w latach 2000-2012. W zaistniałej sytuacji podstawą analizy porównawczej mogą być
jedynie te partie malowideł, które zachowały się do dziś w stanie oryginalnym, jak rów-
nież archiwalne zdjęcia autentycznych malowideł po ich odsłonięciu, przed rekonstrukcją
(il. 36, 38). Zarówno w jednych, jak i w drugich odnajdujemy niektóre charakterystyczne
cechy pędzla twórcy malowideł prądnickich i zakrystii dominikańskiej. Są to zwłaszcza
fizjonomie z włosami układającymi się w poskręcane kosmyki, malowane grubymi pocią-
gnięciami pędzla; ten sam graficzny sposób formowania rysów twarzy i ciał, rozbielanie
wypukłości postaci w karnacjach i draperiach, wreszcie bardzo linearne odwiedzenie kon-
turów czerwoną linią. Podobnie budowane są ornamenty rokokowe, wśród których odnaj-
dujemy niekiedy nawet identyczne. Zauważyć też można ten sam dukt pędzla ciągnący
krawędzie podziałów architektonicznych i ram. Widoczne podobieństwa najlepiej dać
może porównanie sceny Chrztu Chrystusa, która namalowana została w kolegiacie woj-
nickiej (il. 37) i w kaplicy na Prądniku (il. 21). Daleko idąca zbieżność układu postaci
Chrystusa i św. Jana wynikać może oczywiście z powtórzenia wzorca graficznego, choć
obie kompozycje nie są identyczne. Największe analogie wykazuje ukazanie obu postaci.
W pierwotnej warstwie malarskiej obu obrazów występuje nie tylko ta sama poza zgięte-
go w kolanach i pochylonego Chrystusa, ale i ten sam sposób kształtowania ciał, nieco
krępych i dobrze zbudowanych, oraz ten sam sposób ich malarskiego przedstawienia przy
pomocy tych samych środków wyrazu: linii, koloru i światłocienia, podkreślających mus-
kulaturę (il. 21, 37).
Z wielkich scen figuralnych na sklepieniu, z uwagi na znaczny stopień przekształcenia,
w analizie formy pod uwagę mogą być brane jedynie dwie: św. Wawrzyniec (il. 38-39)
i (prawdopodobnie) anioły z rusztem - symbolem męczeństwa patrona świątyni. Zacho-
wane zdjęcia archiwalne ukazują te malowidła po odsłonięciu spod tynków w latach 50.
XX w. Zwraca w nich uwagę sposób kształtowania przy pomocy mocnych i zdecydowa-
nych pociągnięć pędzla, oraz fizjonomie twarzy o charakterystycznych wysokich czołach,
wąskich ustach i nieco zadartych nosach; wreszcie ciemnych, wyraźnych podkreślanych
gałkach ocznych i łukach brwiowych.
Dominującym motywem pokrywającym przeważającą część powierzchni malowideł
w Wojniczu są dekoracyjne pola w typie panneaux, odpowiadające powierzchniom lunet
i wysklepek, złożone z kremowo-szarych teł oraz szaro-srebrzysto-czarnych rocaille'owych
obramień z czerwonymi pasami obwódek (il. 41, 42). Podobne, choć nie identyczne rozwią-
zanie widzimy na archiwalnych zdjęciach fresków kościoła w Tyczynie, na których wzoro-
wać się miały malowidła wojnickie. Należy jednak pamiętać, że ten typ zdobienia
powierzchni ścian, a także sklepień (jak w Wojniczu) spotyka się dość często w malarstwie
monumentalnym, na przykład w dziełach innych, wspomnianych już twórców: Walentego
Żebrowskiego (Warszawa, kościół św. Anny) czy Antoniego Herliczki (kościoły św. An-
drzeja w Słonimiu, podominikański w Horoszczy, NMP w Białymstoku)89. Stosowanie tego
89 NIECIECKI, op. cit., s. 380-383.