DOI issue:
Nr. 3
DOI article:[Inhaltsverzeichnis]
DOI chapter:Artykuły
DOI article:Polanowska, Jolanta: Powązki - „Un jardin de plaisance, à la mode ou coutume anglaise”*
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.71008#0555
Powązki - „Un jardin de plaisance, a la mode ou coutume anglaise"
545
19. Antoni Lange, Zamek w Olesku koło Lwowa,
rysunek z natury, 1823, odbitka litograficzna Piotra
Pillera. Repr. wg Antoni Lange, Zbiór
najpiękniejszych i naj interesowniej szych okolic
Galicji, Lwów 1823
która mogła wiązać się z kręgiem Strawberry Hill Horacego Walpole'a, też przez osobę
zatrudnianego przezeń architekta Johana Heinricha Muntza, następnie sprowadzonego do
Polski przez stryjecznego bratanka księstwa, Stanisława Poniatowskiego150. Domniema-
nego autorstwa Muntza pałacyk Poniatowskiego w Korsuniu w ziemi kijowskiej (1787),
wykazywał pewne zbieżności z „mauretańską" elewacją powązkowskiego domu151.
Historyzowane pawilony przyczyniały się do postrzegania Powązek jako ogrodu angiel-
skiego, jak je określił Ernst Ahasverus Lehndorff: „największa osobliwość w tym kraju, zręcz-
nie imitująca styl angielskich rezydencji. Wszystko tu jest interesujące [...], urządzenie domu,
miejscowość, ogród; w czasie spaceru oglądamy cudowne dzieła -jedno za drugim"152 - zgod-
nie z zasadą czynienia ze zróżnicowanych stylowo budowli węzłów kompozycyjnych w pictu-
resque garden. Tekst Thomasa Whately'a, dzięki adaptacji Moszyńskiego, można uznać za
ważne źródło historyzowanych pawilonów Zuga i impuls do przejścia twórców Powązek od
inspiracji opisami poezji pastoralnej (por. niżej) ku ugruntowanej w malarstwie kategorii pic-
turesque. Istotny był też kontekst scenografii, jak wspomniał Zug: „[...] ruiny starego zamku
na górze wzniesionego i reszty mostu sklepionego, [...] stara wieża. Obok [...] kilka chatek,
a całość przedstawia [...] piękny widok w guście teatralnym"153. Architekt nawiązywał do
swego doświadczenia jako twórcy dekoracji teatralnych i plenerowych, stawiając się w gronie
scenografów-projektantów ogrodów (m.in. William Kent, Hubert Robert, Johann Heinrich
Muntz). Moulin-Joli malarza projektanta Claude-Henri Wateleta mogło skłonić księżnę do
korzystania z pomocy Jana Piotra Norblina w nadawaniu ogólnej tonacjijardin paysager154.
Jego pojmowane jako swoista kontynuacja ogrodu krajobrazy, które dominowały we wnę-
trzach domu księstwa, oddawały przekonanie gospodyni: „Lube Powązki! - tam [...] najpier-
wej oddałam hołd Hojnej naturze!"155.
Wszystko to pozwala stwierdzić, iż w Powązkach, oprócz pierwotnego pastoralnego
„arkadyjskiego" ogrodu księcia, pojawiły się nowatorskie w skali kraju typy układów
przestrzennych: krajobrazowe założenie w rodzaju idyllicznego wiejskiego otoczenia
i wioska ogrodowa (hameau), różnorakie formy pałacyku: w kostiumie ubogiej chatki,
który kolejno zmieniano, aż po orientalno-gotycki, i pawilonów użytkowych w historyzo-
wanych kostiumach oraz dekoracji w formie sztucznych antykizowanych ruin.
150 W 1755-1759 w Strawberry Hill, autor pawilonu Gothic Cathedral, Kew; 1778-1779 w Warszawie, znał Moszyń-
skiego: Elżbieta BUDZIŃSKA, „Jan Henryk Muntz w Polsce", Ikonotheka, 16:2003, s. 33.
151 Odniesienia do Powązek: Marek KWIATKOWSKI, „Pałac w Korsuniu: Lindsay czy Zawadzki", Biuletyn Historii
Sztuki, 76:2014 nr 2, s. 284, m.in. uwaga, iż bieg rzeczki Roś w Korsuniu przypomina Rudawkę.
152 LEHNDORFF, op. cit., s. 33.
153 ZUG, op. cit., s. 16; Aneks
154 Zofia GOŁĘBIOWSKA, „Mecenat kulturalny Izabeli i Adama Kazimierza Czartoryskich (sztuki plastyczne, teatr,
muzyka, literatura)", [w:] Ziemiaństwo na Lubelszczyźnie. Materiały II sesji naukowej zorganizowanej w Muzeum
Zamoyskich w Kozłówce 22-24 maja 2002, red. Róża MALISZEWSKA, Kozłówka 2003, s. 37.
155 B.Czart., rkps 6070, Izabela Czartoryska, Extraits et Melanges ..., t. 3, k. 141; por. niżej.
545
19. Antoni Lange, Zamek w Olesku koło Lwowa,
rysunek z natury, 1823, odbitka litograficzna Piotra
Pillera. Repr. wg Antoni Lange, Zbiór
najpiękniejszych i naj interesowniej szych okolic
Galicji, Lwów 1823
która mogła wiązać się z kręgiem Strawberry Hill Horacego Walpole'a, też przez osobę
zatrudnianego przezeń architekta Johana Heinricha Muntza, następnie sprowadzonego do
Polski przez stryjecznego bratanka księstwa, Stanisława Poniatowskiego150. Domniema-
nego autorstwa Muntza pałacyk Poniatowskiego w Korsuniu w ziemi kijowskiej (1787),
wykazywał pewne zbieżności z „mauretańską" elewacją powązkowskiego domu151.
Historyzowane pawilony przyczyniały się do postrzegania Powązek jako ogrodu angiel-
skiego, jak je określił Ernst Ahasverus Lehndorff: „największa osobliwość w tym kraju, zręcz-
nie imitująca styl angielskich rezydencji. Wszystko tu jest interesujące [...], urządzenie domu,
miejscowość, ogród; w czasie spaceru oglądamy cudowne dzieła -jedno za drugim"152 - zgod-
nie z zasadą czynienia ze zróżnicowanych stylowo budowli węzłów kompozycyjnych w pictu-
resque garden. Tekst Thomasa Whately'a, dzięki adaptacji Moszyńskiego, można uznać za
ważne źródło historyzowanych pawilonów Zuga i impuls do przejścia twórców Powązek od
inspiracji opisami poezji pastoralnej (por. niżej) ku ugruntowanej w malarstwie kategorii pic-
turesque. Istotny był też kontekst scenografii, jak wspomniał Zug: „[...] ruiny starego zamku
na górze wzniesionego i reszty mostu sklepionego, [...] stara wieża. Obok [...] kilka chatek,
a całość przedstawia [...] piękny widok w guście teatralnym"153. Architekt nawiązywał do
swego doświadczenia jako twórcy dekoracji teatralnych i plenerowych, stawiając się w gronie
scenografów-projektantów ogrodów (m.in. William Kent, Hubert Robert, Johann Heinrich
Muntz). Moulin-Joli malarza projektanta Claude-Henri Wateleta mogło skłonić księżnę do
korzystania z pomocy Jana Piotra Norblina w nadawaniu ogólnej tonacjijardin paysager154.
Jego pojmowane jako swoista kontynuacja ogrodu krajobrazy, które dominowały we wnę-
trzach domu księstwa, oddawały przekonanie gospodyni: „Lube Powązki! - tam [...] najpier-
wej oddałam hołd Hojnej naturze!"155.
Wszystko to pozwala stwierdzić, iż w Powązkach, oprócz pierwotnego pastoralnego
„arkadyjskiego" ogrodu księcia, pojawiły się nowatorskie w skali kraju typy układów
przestrzennych: krajobrazowe założenie w rodzaju idyllicznego wiejskiego otoczenia
i wioska ogrodowa (hameau), różnorakie formy pałacyku: w kostiumie ubogiej chatki,
który kolejno zmieniano, aż po orientalno-gotycki, i pawilonów użytkowych w historyzo-
wanych kostiumach oraz dekoracji w formie sztucznych antykizowanych ruin.
150 W 1755-1759 w Strawberry Hill, autor pawilonu Gothic Cathedral, Kew; 1778-1779 w Warszawie, znał Moszyń-
skiego: Elżbieta BUDZIŃSKA, „Jan Henryk Muntz w Polsce", Ikonotheka, 16:2003, s. 33.
151 Odniesienia do Powązek: Marek KWIATKOWSKI, „Pałac w Korsuniu: Lindsay czy Zawadzki", Biuletyn Historii
Sztuki, 76:2014 nr 2, s. 284, m.in. uwaga, iż bieg rzeczki Roś w Korsuniu przypomina Rudawkę.
152 LEHNDORFF, op. cit., s. 33.
153 ZUG, op. cit., s. 16; Aneks
154 Zofia GOŁĘBIOWSKA, „Mecenat kulturalny Izabeli i Adama Kazimierza Czartoryskich (sztuki plastyczne, teatr,
muzyka, literatura)", [w:] Ziemiaństwo na Lubelszczyźnie. Materiały II sesji naukowej zorganizowanej w Muzeum
Zamoyskich w Kozłówce 22-24 maja 2002, red. Róża MALISZEWSKA, Kozłówka 2003, s. 37.
155 B.Czart., rkps 6070, Izabela Czartoryska, Extraits et Melanges ..., t. 3, k. 141; por. niżej.