DOI Heft:
Nr. 4
DOI Artikel:Artykuły
DOI Artikel:Wójcik, Agata: Towarzystwo Polska Sztuka Stosowana i odnowa polskiego projektowania graficznego początku XX wieku*
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.71008#0638
624
Agata Wójcik
ją jako drogowskaz i naukę, że „tworzyć należy samodzielnie, że myśleć należy myślą
własną, a natchnienia szukać we własnej duszy"6. Celem była oryginalna, szczera i swo-
bodna twórczość, albowiem „dopiero wzniesienie nowej myśli artystycznej, nowych form,
nowych ozdób, może nie tylko nas samych wzbogacić, ale postawi nas w rzędzie naro-
dów, które na światowym terenie i pod tym względem mają coś do powiedzenia"7.
Jedną z gałęzi działalności TPSS było projektowanie graficzne. Już w pierwszym roku
istnienia sekcja przemysłowa Towarzystwa, której członkami byli m.in. Stanisław Wy-
spiański, Józef Mehoffer, Jerzy Warchałowski, Jan Bukowski, Edward Trojanowski i Jó-
zef Czajkowski, spotkała się z przedstawicielami zakładów drukarskich. Rozważano
wspólnie, jak nadać „polskiej sztuce drukarskiej odrębny typ". Ustalono, że należy nawią-
zać ścisłą współpracę pomiędzy artystami a drukarzami, organizować konkursy, wystawy
i kółka8.
Niniejszy tekst jest próbą pokazania, jakimi ścieżkami Towarzystwo dążyło do odno-
wy polskiego projektowania druków. Kolejno omówiono w nim projekty druków wła-
snych TPSS - plakatów i katalogów wystaw, szatę graficzną periodyku, biletów
członkowskich, kart pocztowych i innych. Drugim zagadnieniem, któremu poświęcono
uwagę, jest propagowanie przez TPSS projektów związanych z nim artystów grafików na
wystawach organizowanych w Krakowie i Warszawie. W ostatniej części tekstu omówio-
no współpracę Towarzystwa z drukarniami i firmami wydawniczymi, jak również konkur-
sy na projekty plakatów, exlibrisów i znaków graficznych dla instytucji społecznych i
komercyjnych, które organizowało TPSS.
Druki własne Towarzystwa Polska Sztuka Stosowana
W TPSS rozpoczęto realizację postulatu odnowy polskiego projektowania graficznego
od szczególnej dbałości o wszelkie druki własne. Aby pozyskać projekty plakatów, okła-
dek, biletów członkowskich itp., Towarzystwo rozpisywało konkursy wewnętrzne. W ten
sposób wyłoniono m.in. spomiędzy trzydziestu nadesłanych projektów plakat pierwszej
wystawy9. Ekspozycja zorganizowana w Krakowie (28 stycznia - 17 marca 1902) w dużej
mierze była prezentacją kolekcji sztuki ludowej. Zapowiadał ją litografowany afisz Józefa
Czajkowskiego, wykonany w Zakładzie Litograficzno-Artystycznym Aureliusza Pruszyń-
skiego w Krakowie (il. 1). Artysta projektując jego ciemne tło skontrastowane z jaskrawy-
mi, nielicznymi, stylizowanymi na prymitywne dekoracjami inspirował się zdobieniami
skrzyń chłopskich. Plakat był drogowskazem, który wskazywał, że rodzime motywy staną
się dla artystów związanych w TPSS istotne w dalszych poszukiwaniach10. W projekcie
plakatu odnajdywano polski charakter11. Czajkowski zaprojektował także katalog wysta-
wy. Na jego okładce umieścił pojedynczy symetryczny motyw wywodzący się z wycinan-
ki ludowej, zaś tekst katalogu rozbił przez umieszczenie dekoracji stylizowanych na
ludowe motywy roślinne, wzbogacone serduszkami, ptaszkami, literami IHS, liniami fali-
stymi itp. (il. 2)12. Niektóre z dekoracji były niemalże kopiami motywów ludowych, np.
6 Ibid., s. 16.
7 Ibid., s. 22.
8 Sprawozdanie Towarzystwa „ Polska Sztuka Stosowana" w Krakowie 1901-02, Kraków 1903, s. 9.
9 Ibid., s. 13.
10 Teki, sygn. 20029, karta 21: „Wystawa polskiej sztuki stosowanej", Nowa Reforma, 1902.
11 Edward TROJANOWSKI, ,pierwsza wystawa Towarzystwa «Polska sztuka stosowana»", Czas, 1902, nr 25 (31 I), s. 1-2.
12 Katalog I. wystawy Towarzystwa Polska Sztuka Stosowana, Kraków 1902.
Agata Wójcik
ją jako drogowskaz i naukę, że „tworzyć należy samodzielnie, że myśleć należy myślą
własną, a natchnienia szukać we własnej duszy"6. Celem była oryginalna, szczera i swo-
bodna twórczość, albowiem „dopiero wzniesienie nowej myśli artystycznej, nowych form,
nowych ozdób, może nie tylko nas samych wzbogacić, ale postawi nas w rzędzie naro-
dów, które na światowym terenie i pod tym względem mają coś do powiedzenia"7.
Jedną z gałęzi działalności TPSS było projektowanie graficzne. Już w pierwszym roku
istnienia sekcja przemysłowa Towarzystwa, której członkami byli m.in. Stanisław Wy-
spiański, Józef Mehoffer, Jerzy Warchałowski, Jan Bukowski, Edward Trojanowski i Jó-
zef Czajkowski, spotkała się z przedstawicielami zakładów drukarskich. Rozważano
wspólnie, jak nadać „polskiej sztuce drukarskiej odrębny typ". Ustalono, że należy nawią-
zać ścisłą współpracę pomiędzy artystami a drukarzami, organizować konkursy, wystawy
i kółka8.
Niniejszy tekst jest próbą pokazania, jakimi ścieżkami Towarzystwo dążyło do odno-
wy polskiego projektowania druków. Kolejno omówiono w nim projekty druków wła-
snych TPSS - plakatów i katalogów wystaw, szatę graficzną periodyku, biletów
członkowskich, kart pocztowych i innych. Drugim zagadnieniem, któremu poświęcono
uwagę, jest propagowanie przez TPSS projektów związanych z nim artystów grafików na
wystawach organizowanych w Krakowie i Warszawie. W ostatniej części tekstu omówio-
no współpracę Towarzystwa z drukarniami i firmami wydawniczymi, jak również konkur-
sy na projekty plakatów, exlibrisów i znaków graficznych dla instytucji społecznych i
komercyjnych, które organizowało TPSS.
Druki własne Towarzystwa Polska Sztuka Stosowana
W TPSS rozpoczęto realizację postulatu odnowy polskiego projektowania graficznego
od szczególnej dbałości o wszelkie druki własne. Aby pozyskać projekty plakatów, okła-
dek, biletów członkowskich itp., Towarzystwo rozpisywało konkursy wewnętrzne. W ten
sposób wyłoniono m.in. spomiędzy trzydziestu nadesłanych projektów plakat pierwszej
wystawy9. Ekspozycja zorganizowana w Krakowie (28 stycznia - 17 marca 1902) w dużej
mierze była prezentacją kolekcji sztuki ludowej. Zapowiadał ją litografowany afisz Józefa
Czajkowskiego, wykonany w Zakładzie Litograficzno-Artystycznym Aureliusza Pruszyń-
skiego w Krakowie (il. 1). Artysta projektując jego ciemne tło skontrastowane z jaskrawy-
mi, nielicznymi, stylizowanymi na prymitywne dekoracjami inspirował się zdobieniami
skrzyń chłopskich. Plakat był drogowskazem, który wskazywał, że rodzime motywy staną
się dla artystów związanych w TPSS istotne w dalszych poszukiwaniach10. W projekcie
plakatu odnajdywano polski charakter11. Czajkowski zaprojektował także katalog wysta-
wy. Na jego okładce umieścił pojedynczy symetryczny motyw wywodzący się z wycinan-
ki ludowej, zaś tekst katalogu rozbił przez umieszczenie dekoracji stylizowanych na
ludowe motywy roślinne, wzbogacone serduszkami, ptaszkami, literami IHS, liniami fali-
stymi itp. (il. 2)12. Niektóre z dekoracji były niemalże kopiami motywów ludowych, np.
6 Ibid., s. 16.
7 Ibid., s. 22.
8 Sprawozdanie Towarzystwa „ Polska Sztuka Stosowana" w Krakowie 1901-02, Kraków 1903, s. 9.
9 Ibid., s. 13.
10 Teki, sygn. 20029, karta 21: „Wystawa polskiej sztuki stosowanej", Nowa Reforma, 1902.
11 Edward TROJANOWSKI, ,pierwsza wystawa Towarzystwa «Polska sztuka stosowana»", Czas, 1902, nr 25 (31 I), s. 1-2.
12 Katalog I. wystawy Towarzystwa Polska Sztuka Stosowana, Kraków 1902.