DOI Seite / Zitierlink:
https://doi.org/10.11588/diglit.17577#0036
AMSTELODAMVM,
MPORIOhuicnonBatauismodo/edtotiusetiamEuropje celeberrimo nomcn ab
Amftcloamne &aggere,quem BdspDamm vocant,inditum,extra controuerfiam eft.
Ab eodem fluuio A mftclia quoque nobiliflima olim & late imperans familia nomen
traxitx qua ortus Gisbertus,Equeftri dignitatc ac multis opibus florens, opidum hoc,
quodpagiis ante fuerat,ante annos cc lx x .plus minus,pOrtis,pontibusfublicijs, pro-
pugnaeulis acturribus muniri feceratdn quopoftea eius obconipirationem & caedem,
in Florentio Batauiae Comite perpetratam profugi filius Arnoldus & coniux obfcfli,ac
dedere fe coa&i,tam oppidi huius poffcflione quam toto fere patrimonio muitati lunt.
IndefubComitumimperio Amftelodamumtamfrequehtia quam opulentiaciuium
mirum inmodumcrcuitjdonecprolatisaIiquoties,&quidemnuperetiam pomcerijs,
ad eam,quam nuncnon fineadmirationc videmus,magnitudincm peruenit:vt hanc vrbem in Venere illa A-
nadyomene,falfis e flu&ibus os exferentc,coma!que cxplicante,defignare voluifle Apelles videatur. Sita vero
eft in intimis Batauici finus faucibus,ad Amftelum,quem diximus,fluuium,qui mediam interluit, aggeribus
atque emiflarijs pafllm opportunedu£tis,quae fordium colluuiem reciprocomaris aeftu exoncrant, aquarum,
filenteautplenalunaveltempeftate,augcfcentiumaditumexcludunt, &nauibustutiffimunVrcceptumprae-
bent.Solum admodumpaluftreeftminimequefirmum.-quajcauflaeftcur xdificiOrum fundamenta incrcdi-
bili fumptuiaciantur,adadisperfiftucaspalis& magnisarboribus,aut fubftratamateriaper fublicas connexa,
puranturque fundamentorum impenfae totiusrcliquae ftru&urae iiimptusa>quare,ne dicam excedere. Tam lo-
ci natura quam operibus vrbs eft munitifllma. Praeterquam enim quodaquis tam paluftnbus quam fluentibus
acprofundisfoflis vndiquecingitur,vallum habetprataltum, & duodecim amphffimispropugnaculisfibi in-
uicemadiauscertiuscollineandosaptiflimecorrefpondentibus,diftinftum. Qiia parteSinu Auftrali(vulg6
<Subfrfec/UIuitur,abortu adoccafum,quam latepatet vrbisIatitudo,incrcdibililabore aclumpfuduplcxfepes
e longurijs in aquam ada&is du&a vifitur,intra quam plus quam mille magnx naues(Vt dc mcdiocribus & par-
uis,quaruminfinitusfere eftnumerus,nihildicam)tutamhabentftationem. Ad publicaaedificia quod attinet,
prxtcr duopulcerrima templa,,quxnoui& vetuftiappellationediftinguuntur, etiam tcrtiumhuper de nouo
plane exftru&urn eft.nonproculaporta Antoniana.Curia magnificaadmodumeft,in Aggcrc(Dammum vcr-
nacule vocant)pofita.Necproculindc domuslibraria,inquaomniu mercium,quxquidemappendifolent,p6-
dcraexammanturvndecommuniaerarioimm Adip-
fum Aggerem nouum fpe&atur opusfeuacd;ficiumXyftoquadrato,cum arcafubdiali ihmedio,inclufiim, &
mercatorumaliorumquequorumuisquotidianisconuentibus ac deambulationibus dcftinatum. Fft& a-
lia domusperquamampla&fplendida,PrincipiSaulavuIg6 didta,c6qu6dinea tam Mauritiusquamalijviri
Principes,fie6fortevenerint,excipiantur.In hacetiam maritimarum rerum Senatus(Collegium Admiralita-
tis vocant)haoeri,dcque omnibus rcbus ad naUigationem & mafitimacommercia fpettantibus confultari fo-
let.In platea,quaevulgoo^//*nomenhabeningensquoque eftatdificium , inquo tanquampenufeuhorreo
mercesex Orientaliaduc<a«eIndia,aromatainprimisconduntur,omniaqueadnauigationem neceffariaarma-
mentaatqueinftrumenta,vti&pccuniaeingensvis,affcruantur.Sedtam vtilitate quam admirabili difciplina
inprimis aedesillae commedantur,quibus homines nihili,iuuenesprafertim prodigi}temerarij,feroces,immo-
rigeri,quique alijfrugieflenolut,inclufiita compefcuntur,vtnomod6nihilmalifacere poflint,verum etiam
velint noJint,boni quid faccrc,& labore vi&um fibiparare cogantur.Frontifpicio 3edium,fub vrbis infignibus,
infculptapiauratampraeclariinftituti finemfatistcftatur. Videre enim ibi cft depidum currum Brafiliano
ligno&grauifcrraonuftum,aurigaquatuorleones,aprum,lupum(quibusvitiaiuuentutisferecommunia de-
notantur)velut equos currui iun&os,flagro impellente.Inferius fequentia verba defcripta funt: Virtutis cfi do-
wareqtia cun£tipaitent.A\\)s in ardibus alterius fexus carcinomata fanantur:vbi fceminae folutioris vitae penfum
abfoluere quotidiecoguntur,& non fecus quam Veftales quaedam pudicx afferuatur. Quid ego Paedotrophia,
Nofbcomia,Xenodochia,Gerontotrophia vtriufquefexus.Furioforum ergaftula,aliaque id genus pietatis ve-
lut Afceteria commemoremtNon inuiti fane f atebuntur omncs,quotquot vrbem hanc viderunt,tam concin-
ne,tam prudenter in ijs omnia efie difpofita,vt non facilc alibi vix quicquam fimile repcrias.De priuatorum o-
pibusnihil attinctdicere:quas vnufquifqueetam ampla acquxftuofanegociationefacilexftimabit. Tantae
certe funt,vtnulla remagis quam nimijsopibus Amftelodamum laborare videatur. Haeceft,quam iurenoa
Belgica modo,led & Italia aliaeque regioncs(fado femelatqueiterum,malignioribuspraefertim annis.rci peri-
culo)ccllam penuariam(vti de Sicilia Cato ille fapiens olim iudicauit)atque horreum fuum agnofcat & vocct.
Hic contubcrnij aeceflitudo narionibus omnibus exaequo patet:vtdeeadicipoffit,liabere hoipitalitatis ianua
numquam cuiquam obferatam.Hicenim videas diuerfariItalos,Hifpanos,Lufitanos, Brirannos,Scotos,Gal-
los,Sarmatas,Danos,Suecos,Noruegos,Cimbros,LiuonosjquinetiamTurcas,Arabas,Iudaeos,quicumq;Mer-
curio illi Lucrioni yelut facra faciunt:qui virga fua mcrcatorum animos regit ac moderatur; hos ad praefentis
emolumenti & exipeaati fcenoris vitam ab orco reuocans,ilIosper ia£turam,& e malis nominibus difpendia,
pcrque acs alienum ad tartara demittens.Obftupefcat fane neeefle eft,quifquis vidcrit tot tantafque claffes one-
rariarum ex omnibus Orbispartibus appulfas.Sed multo magis illud mirandum cft,quod intra feptimanx fpa-
cium exonerata?,moxadnouum iter omnesinftru&aeapparent.Infignia huius vrbis funt tres Cruces perpedi-
culariter vna alteri fuppofitae,incamponigro:quibus coronaimperatoriaimpofitacernitur.Aiuntco priuile-
giovrbcmablmperatoreMaximilianoI.donatam,quumciueseimagnam pecunix vim honorarij nomine
obtuliffent.Ijdem pecuniae beneficio a Principibus impetrarunt,ne vcl arx vel praefidium prxter eorum volun-
tatem ciuitati. imponeretur:tum vt Praetoris fcu Prxfedi Iuridici,qui a Principibus antca dabatur,conftituen-
diipfi ciuitatiiuseffet.QuotemporeAnabaptiftxinVVeftphaliaomniamifcuerunt,&Monafteriumprima-
riam vrbemoccuparunt,perditiffimihomincsabeisfubmifli,Amftelodamum, nodurnis habitis conuen-
tibus,ac multis nefarijsperpetratis rebus(adeo vt nudi quoque vtriufquefexus homines interdiu difcurrerint)
innonleuepericulumconiecerunt,arreptisetiamarmis:fedmultiscxfis acprofligatis rcliquiin Frifiaminde
atque alio fcfe receperuntxuius rei hiftoria etiamnum in Curiadepicra vifitur.Pluraacfortafle non minus me-
moranda de hac vrbe dici poffentffed quia exa^ta eiusdefcriptio integrolibro comprchenfa exftat,finem facio,
curiolum Ledorem eoremittens.
10
MPORIOhuicnonBatauismodo/edtotiusetiamEuropje celeberrimo nomcn ab
Amftcloamne &aggere,quem BdspDamm vocant,inditum,extra controuerfiam eft.
Ab eodem fluuio A mftclia quoque nobiliflima olim & late imperans familia nomen
traxitx qua ortus Gisbertus,Equeftri dignitatc ac multis opibus florens, opidum hoc,
quodpagiis ante fuerat,ante annos cc lx x .plus minus,pOrtis,pontibusfublicijs, pro-
pugnaeulis acturribus muniri feceratdn quopoftea eius obconipirationem & caedem,
in Florentio Batauiae Comite perpetratam profugi filius Arnoldus & coniux obfcfli,ac
dedere fe coa&i,tam oppidi huius poffcflione quam toto fere patrimonio muitati lunt.
IndefubComitumimperio Amftelodamumtamfrequehtia quam opulentiaciuium
mirum inmodumcrcuitjdonecprolatisaIiquoties,&quidemnuperetiam pomcerijs,
ad eam,quam nuncnon fineadmirationc videmus,magnitudincm peruenit:vt hanc vrbem in Venere illa A-
nadyomene,falfis e flu&ibus os exferentc,coma!que cxplicante,defignare voluifle Apelles videatur. Sita vero
eft in intimis Batauici finus faucibus,ad Amftelum,quem diximus,fluuium,qui mediam interluit, aggeribus
atque emiflarijs pafllm opportunedu£tis,quae fordium colluuiem reciprocomaris aeftu exoncrant, aquarum,
filenteautplenalunaveltempeftate,augcfcentiumaditumexcludunt, &nauibustutiffimunVrcceptumprae-
bent.Solum admodumpaluftreeftminimequefirmum.-quajcauflaeftcur xdificiOrum fundamenta incrcdi-
bili fumptuiaciantur,adadisperfiftucaspalis& magnisarboribus,aut fubftratamateriaper fublicas connexa,
puranturque fundamentorum impenfae totiusrcliquae ftru&urae iiimptusa>quare,ne dicam excedere. Tam lo-
ci natura quam operibus vrbs eft munitifllma. Praeterquam enim quodaquis tam paluftnbus quam fluentibus
acprofundisfoflis vndiquecingitur,vallum habetprataltum, & duodecim amphffimispropugnaculisfibi in-
uicemadiauscertiuscollineandosaptiflimecorrefpondentibus,diftinftum. Qiia parteSinu Auftrali(vulg6
<Subfrfec/UIuitur,abortu adoccafum,quam latepatet vrbisIatitudo,incrcdibililabore aclumpfuduplcxfepes
e longurijs in aquam ada&is du&a vifitur,intra quam plus quam mille magnx naues(Vt dc mcdiocribus & par-
uis,quaruminfinitusfere eftnumerus,nihildicam)tutamhabentftationem. Ad publicaaedificia quod attinet,
prxtcr duopulcerrima templa,,quxnoui& vetuftiappellationediftinguuntur, etiam tcrtiumhuper de nouo
plane exftru&urn eft.nonproculaporta Antoniana.Curia magnificaadmodumeft,in Aggcrc(Dammum vcr-
nacule vocant)pofita.Necproculindc domuslibraria,inquaomniu mercium,quxquidemappendifolent,p6-
dcraexammanturvndecommuniaerarioimm Adip-
fum Aggerem nouum fpe&atur opusfeuacd;ficiumXyftoquadrato,cum arcafubdiali ihmedio,inclufiim, &
mercatorumaliorumquequorumuisquotidianisconuentibus ac deambulationibus dcftinatum. Fft& a-
lia domusperquamampla&fplendida,PrincipiSaulavuIg6 didta,c6qu6dinea tam Mauritiusquamalijviri
Principes,fie6fortevenerint,excipiantur.In hacetiam maritimarum rerum Senatus(Collegium Admiralita-
tis vocant)haoeri,dcque omnibus rcbus ad naUigationem & mafitimacommercia fpettantibus confultari fo-
let.In platea,quaevulgoo^//*nomenhabeningensquoque eftatdificium , inquo tanquampenufeuhorreo
mercesex Orientaliaduc<a«eIndia,aromatainprimisconduntur,omniaqueadnauigationem neceffariaarma-
mentaatqueinftrumenta,vti&pccuniaeingensvis,affcruantur.Sedtam vtilitate quam admirabili difciplina
inprimis aedesillae commedantur,quibus homines nihili,iuuenesprafertim prodigi}temerarij,feroces,immo-
rigeri,quique alijfrugieflenolut,inclufiita compefcuntur,vtnomod6nihilmalifacere poflint,verum etiam
velint noJint,boni quid faccrc,& labore vi&um fibiparare cogantur.Frontifpicio 3edium,fub vrbis infignibus,
infculptapiauratampraeclariinftituti finemfatistcftatur. Videre enim ibi cft depidum currum Brafiliano
ligno&grauifcrraonuftum,aurigaquatuorleones,aprum,lupum(quibusvitiaiuuentutisferecommunia de-
notantur)velut equos currui iun&os,flagro impellente.Inferius fequentia verba defcripta funt: Virtutis cfi do-
wareqtia cun£tipaitent.A\\)s in ardibus alterius fexus carcinomata fanantur:vbi fceminae folutioris vitae penfum
abfoluere quotidiecoguntur,& non fecus quam Veftales quaedam pudicx afferuatur. Quid ego Paedotrophia,
Nofbcomia,Xenodochia,Gerontotrophia vtriufquefexus.Furioforum ergaftula,aliaque id genus pietatis ve-
lut Afceteria commemoremtNon inuiti fane f atebuntur omncs,quotquot vrbem hanc viderunt,tam concin-
ne,tam prudenter in ijs omnia efie difpofita,vt non facilc alibi vix quicquam fimile repcrias.De priuatorum o-
pibusnihil attinctdicere:quas vnufquifqueetam ampla acquxftuofanegociationefacilexftimabit. Tantae
certe funt,vtnulla remagis quam nimijsopibus Amftelodamum laborare videatur. Haeceft,quam iurenoa
Belgica modo,led & Italia aliaeque regioncs(fado femelatqueiterum,malignioribuspraefertim annis.rci peri-
culo)ccllam penuariam(vti de Sicilia Cato ille fapiens olim iudicauit)atque horreum fuum agnofcat & vocct.
Hic contubcrnij aeceflitudo narionibus omnibus exaequo patet:vtdeeadicipoffit,liabere hoipitalitatis ianua
numquam cuiquam obferatam.Hicenim videas diuerfariItalos,Hifpanos,Lufitanos, Brirannos,Scotos,Gal-
los,Sarmatas,Danos,Suecos,Noruegos,Cimbros,LiuonosjquinetiamTurcas,Arabas,Iudaeos,quicumq;Mer-
curio illi Lucrioni yelut facra faciunt:qui virga fua mcrcatorum animos regit ac moderatur; hos ad praefentis
emolumenti & exipeaati fcenoris vitam ab orco reuocans,ilIosper ia£turam,& e malis nominibus difpendia,
pcrque acs alienum ad tartara demittens.Obftupefcat fane neeefle eft,quifquis vidcrit tot tantafque claffes one-
rariarum ex omnibus Orbispartibus appulfas.Sed multo magis illud mirandum cft,quod intra feptimanx fpa-
cium exonerata?,moxadnouum iter omnesinftru&aeapparent.Infignia huius vrbis funt tres Cruces perpedi-
culariter vna alteri fuppofitae,incamponigro:quibus coronaimperatoriaimpofitacernitur.Aiuntco priuile-
giovrbcmablmperatoreMaximilianoI.donatam,quumciueseimagnam pecunix vim honorarij nomine
obtuliffent.Ijdem pecuniae beneficio a Principibus impetrarunt,ne vcl arx vel praefidium prxter eorum volun-
tatem ciuitati. imponeretur:tum vt Praetoris fcu Prxfedi Iuridici,qui a Principibus antca dabatur,conftituen-
diipfi ciuitatiiuseffet.QuotemporeAnabaptiftxinVVeftphaliaomniamifcuerunt,&Monafteriumprima-
riam vrbemoccuparunt,perditiffimihomincsabeisfubmifli,Amftelodamum, nodurnis habitis conuen-
tibus,ac multis nefarijsperpetratis rebus(adeo vt nudi quoque vtriufquefexus homines interdiu difcurrerint)
innonleuepericulumconiecerunt,arreptisetiamarmis:fedmultiscxfis acprofligatis rcliquiin Frifiaminde
atque alio fcfe receperuntxuius rei hiftoria etiamnum in Curiadepicra vifitur.Pluraacfortafle non minus me-
moranda de hac vrbe dici poffentffed quia exa^ta eiusdefcriptio integrolibro comprchenfa exftat,finem facio,
curiolum Ledorem eoremittens.
10