kupiona od jego egzekutorów przez Lorda Liverpoolu dla kraju, a ów wspaniały
zbiór będzie podstawą ustanowienia Narodowej Galerii Dawnych Mistrzów
[The National Gallery of the Old Masters]”9.
Termin dawni mistrzowie w dzisiejszym rozumieniu zarysował się - bardzo
jeszcze nieśmiało - pod koniec XVII w. w międzynarodowym środowisku
koneserów, amatorskich znawców sztuki (fr. connaisseurs, ang. connoisseurś).
Angielski erudyta i cognoscente, John Evelyn, zapisał w swym diariuszu pod
datą 11 czerwca 1696 r.: „Kolacja u Lorda Pembroke, Lorda Tajnej Pieczęci,
wielce godnego szlachcica. Pokazał mi różne rzadkie obrazy wielu dawnych,
najlepszych mistrzów [old and best masters]10, w tym jeden Michała
Anioła [...], a także wielką księgę [album] z najlepszymi rysunkami dawnych
mistrzów [best drawings ofthe old masters]”11. W nieukończonym trakta-
cie O rękopisach {Of Manuscripts) Evelyn rozdziela manuskrypty antyczne
{antients, np. Herodot jest the very antientest ofatf) od dawnych {old Parchments,
old Manuscriptsf2. Wcześniej jednak, w liście do Samuela Pepysa z 12 sierp-
nia 1689 r., wzmiankuje „many excellent pieces of Vandyke [Anton van Dyck],
and other originals of [Peter] Lely, & the best ofour modern Masters
hands”13. „Our modern masters” to mistrzowie nowi, nowożytni, choć już nie
współcześni - van Dyck zmarł w 1641 r., Lely w 1680 r. - jak widać, nie wystar-
cza ani dwadzieścia, ani pięćdziesiąt lat od śmierci artysty, by stał się mistrzem
„dawnym”14. Kategoria modern masters oznacza po prostu artystów nowożyt-
nych, w odróżnieniu od antycznych15.
Skąd wzięły się te różne kategoryzacje? I to pomieszanie pojęć? Kiedy ufor-
mowało się pojęcie (a następnie termin) dawni mistrzowie na rozróżnienie
9 „The entire collection of pictures of the late John Julius Angerstein, esq. has been pur-
chased of his executors by Lord Liverpool for the country; and this splendid collection will be
madę the fundation of a National Gallery of the Old Masters”, zob. „The Atheneum, or Spirit of
the English Magazines”, voL I, NS, April to October 1824, nr 2, April 15, [Boston] 1824, s. 88.
10 Wszystkie wyróżnienia (zapis rozstrzelonym drukiem) w cytatach w tekście głównym
i przypisach pochodzą od autora artykułu.
11 „Din d at Lord Pembre’s, Lord Privy Seal, a very worthy gentleman. He shew’d me divers
rare Pictures of very many of the old and best masters, especial[l]y one of M. Angelo [...], and
a large book of the best drawings of the old masters”, zob. Memoirs, Illustratwe ofthe Life and
Writings ofjohn Evelyn, voL 2, London 1819 (wyd. 2.), s. 54.
12 Ibidem, s. 325, 327.
13 Ibidem, s. 244.
14 Krzysztof Pomian, analizując kolekcje weneckie XVIII w., pisze: „Obrazy mistrzów
»dawnych« to [dzieła] żyjących co najmniej 50 lat [...]”, i przywołuje wyobrażenie o dawności
u Bartolomea dal Pozza, Le Vite de Pittori, degli Scultori etArchitetti Veronesi..., Verona 1718,
s. 285-286. Pomian zauważa, że dla dal Pozza Alessandro Turchi (zm. 1649) i Claudio Ridolfi
(zm. 1644) nie są „moderni”, zob. Krzysztof Pomian, Zbieracze i osobliwości. Paryż-Wenecja,
XVI-XVIII wiek, przeł. Andrzej Pieńkos, Lublin 2001 (wyd. 2.), s. 154.
15 Podobnie w liście z 17 sierpnia 1696 r. do pana Placea, księgarza, Evelyn, pisząc o wydaniu
Paraleli Charles’a Perraulta, wspomina Vignolę, Michała Anioła i „the rest of our most celebrated
modern Architects” i odwołuje się do tradycyjnego rozumienia słowa modern jako określenia
dla wszelkich poantycznych artystów nowożytnych.
Mistrzowie
dawni...
37
zbiór będzie podstawą ustanowienia Narodowej Galerii Dawnych Mistrzów
[The National Gallery of the Old Masters]”9.
Termin dawni mistrzowie w dzisiejszym rozumieniu zarysował się - bardzo
jeszcze nieśmiało - pod koniec XVII w. w międzynarodowym środowisku
koneserów, amatorskich znawców sztuki (fr. connaisseurs, ang. connoisseurś).
Angielski erudyta i cognoscente, John Evelyn, zapisał w swym diariuszu pod
datą 11 czerwca 1696 r.: „Kolacja u Lorda Pembroke, Lorda Tajnej Pieczęci,
wielce godnego szlachcica. Pokazał mi różne rzadkie obrazy wielu dawnych,
najlepszych mistrzów [old and best masters]10, w tym jeden Michała
Anioła [...], a także wielką księgę [album] z najlepszymi rysunkami dawnych
mistrzów [best drawings ofthe old masters]”11. W nieukończonym trakta-
cie O rękopisach {Of Manuscripts) Evelyn rozdziela manuskrypty antyczne
{antients, np. Herodot jest the very antientest ofatf) od dawnych {old Parchments,
old Manuscriptsf2. Wcześniej jednak, w liście do Samuela Pepysa z 12 sierp-
nia 1689 r., wzmiankuje „many excellent pieces of Vandyke [Anton van Dyck],
and other originals of [Peter] Lely, & the best ofour modern Masters
hands”13. „Our modern masters” to mistrzowie nowi, nowożytni, choć już nie
współcześni - van Dyck zmarł w 1641 r., Lely w 1680 r. - jak widać, nie wystar-
cza ani dwadzieścia, ani pięćdziesiąt lat od śmierci artysty, by stał się mistrzem
„dawnym”14. Kategoria modern masters oznacza po prostu artystów nowożyt-
nych, w odróżnieniu od antycznych15.
Skąd wzięły się te różne kategoryzacje? I to pomieszanie pojęć? Kiedy ufor-
mowało się pojęcie (a następnie termin) dawni mistrzowie na rozróżnienie
9 „The entire collection of pictures of the late John Julius Angerstein, esq. has been pur-
chased of his executors by Lord Liverpool for the country; and this splendid collection will be
madę the fundation of a National Gallery of the Old Masters”, zob. „The Atheneum, or Spirit of
the English Magazines”, voL I, NS, April to October 1824, nr 2, April 15, [Boston] 1824, s. 88.
10 Wszystkie wyróżnienia (zapis rozstrzelonym drukiem) w cytatach w tekście głównym
i przypisach pochodzą od autora artykułu.
11 „Din d at Lord Pembre’s, Lord Privy Seal, a very worthy gentleman. He shew’d me divers
rare Pictures of very many of the old and best masters, especial[l]y one of M. Angelo [...], and
a large book of the best drawings of the old masters”, zob. Memoirs, Illustratwe ofthe Life and
Writings ofjohn Evelyn, voL 2, London 1819 (wyd. 2.), s. 54.
12 Ibidem, s. 325, 327.
13 Ibidem, s. 244.
14 Krzysztof Pomian, analizując kolekcje weneckie XVIII w., pisze: „Obrazy mistrzów
»dawnych« to [dzieła] żyjących co najmniej 50 lat [...]”, i przywołuje wyobrażenie o dawności
u Bartolomea dal Pozza, Le Vite de Pittori, degli Scultori etArchitetti Veronesi..., Verona 1718,
s. 285-286. Pomian zauważa, że dla dal Pozza Alessandro Turchi (zm. 1649) i Claudio Ridolfi
(zm. 1644) nie są „moderni”, zob. Krzysztof Pomian, Zbieracze i osobliwości. Paryż-Wenecja,
XVI-XVIII wiek, przeł. Andrzej Pieńkos, Lublin 2001 (wyd. 2.), s. 154.
15 Podobnie w liście z 17 sierpnia 1696 r. do pana Placea, księgarza, Evelyn, pisząc o wydaniu
Paraleli Charles’a Perraulta, wspomina Vignolę, Michała Anioła i „the rest of our most celebrated
modern Architects” i odwołuje się do tradycyjnego rozumienia słowa modern jako określenia
dla wszelkich poantycznych artystów nowożytnych.
Mistrzowie
dawni...
37